Nitel verilerin analiz edilerek raporlaĢtırılması deneyimli araĢtırmacılar için bile kolay olmayan bir süreçtir. Nitel araĢtırmada verilerin analizi çeĢitlilik, yaratıcılık ve esneklik gerektirir. Her nitel araĢtırma farklı özellikler taĢıması bakımından yeni yaklaĢımları da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle nitel araĢtırmacılar araĢtırmanın, toplanan verilerin özelliklerini ve var olan analiz yöntemlerini de göz önünde bulundurarak bir veri analiz planı geliĢtirmelidir (Yıldırım ve ġimĢek, 2008: 221).
Bunlara ilaveten, Strauss ve Coffey & Atkinson nitel veri analizinde standart hale getirilmiĢ bir yöntemin olamayacağını, böyle bir yöntemin nitel araĢtırmacıyı sınırlandıracağını vurgulamıĢlardır. Bu sınırlama da nitel araĢtırmanın derinlemesine ve zengin sonuçlar elde etme ilkesine uygun düĢmemektedir (akt. Yıldırım ve ġimĢek, 2008: 221).
Alanyazında nitel verilerin analizi için faklı yollar önerilse de, bu araĢtırmada Strauss & Corbin tarafından önerilen betimsel analiz ve içerik analizi kullanılacaktır (akt. Yıldırım ve ġimĢek, 2008: 223).
Betimsel analiz: Bu aĢamada elde edilen veriler önceden belirlenmiĢ temalara veya görüĢme/gözlem sürecinde kullanılan soru ve boyutlara göre sunulabilir. Doğrudan yapılmıĢ alıntılara sık sık yer verilir. Betimsel analizde amaç, elde edilen bulguları düzenlenmiĢ ve yorumlanmıĢ biçimde okura sunmaktır (Yıldırım ve ġimĢek, 2008: 224).
Ġçerik analizi: Ġçerik analizi ile toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve iliĢkilere ulaĢılır. Betimsel analizde özetlenen ve yorumlanan veriler içerik analizi ile daha derin bir iĢlemden geçer, betimsel analizle fark edilemeyen tema ve kavramlara ulaĢılır. Ġçerik analizi ile veriler tanımlanır ve verilerin içinde saklı olan gerçekler ortaya çıkarılır (Yıldırım ve ġimĢek, 2008: 227).
Nitel analiz dört aĢamadan oluĢmaktadır: (1) verilerin kodlanması, (2) temaların bulunması, (3) kod ve temaların düzenlenmesi ve (4) bulguların tanımlanıp yorumlanması (Yıldırım ve ġimĢek, 2008: 228).
Bu araĢtırmada araĢtırmacı tarafından Ģu yol izlenmiĢtir; Öncelikle tüm görüĢme kayıtları toplandıktan sonra ses kaydına alınan görüĢmelerin tamamı araĢtırmacı tarafından dinlenmiĢ ve görüĢler birebir cümleler halinde bilgisayara aktarılmıĢtır. Bu noktada görüĢülen kiĢiler tarafından kurulan cümlelerde hiçbir değiĢiklik yapılmamıĢ, ekleme veya çıkarma uygulanmamıĢtır.
Ġçerik analizi için bilgisayar metinlerinin uygun kodlamaları yapılmıĢtır. Kodlamalar neticesinde belirli temalar (kategoriler) oluĢturulmuĢtur.
Örneğin, ikinci alt problem olan “Okuldaki karar alma süreçlerine tüm paydaşların katılımı sağlanıyor mu? Sağlanmıyor ise nedeni sizce nedir?” Ģeklindeki soruya verilen kodlardan bazıları; zorlama, iĢten kaçma, yönetimin teĢviki ve önderliği, iĢleri yönetime yıkma, yetkin bulunmama vb. olarak sayılabilir. Bu kodlama iĢlemi için okul müdürü N.‟nin görüĢleri Ģunlardır:
“Zoraki görev verildiğinde mutlaka sonuç alırsınız. Ama gönüllü olarak gelip de bizim önümüze ben bunu yapacağım Ģeklinde bir Ģey koymaları mümkün değil… Sınıf temsilcileri OGYE‟de yer alır. Velilerimiz de yer alır. Ancak öğrencinin görüĢü ne kadar dikkate alınıyor, onu artık siz düĢünün… Kesinlikle alınmıyor. Bunu okul idaresi teĢvik edecek. Mesela pencerelerin çerçevesini değiĢtirmek istiyorum. Bunu öğrenciye niye sorayım ki? Okul idaresi bu iĢleri yapar, diğer arkadaĢlar da imzalar. Hem bence öğrenciler kararlara katılma derecesinde yetkin değiller… Veliler de aynı öğrenciler gibi karar alma süreçlerine katılmaz…”
Bu kodlar belirli temalar altında düzenlendiğinde ise; tam katılım boyutuna ait görüĢlerin, karar alma süreçlerine “personelin”, “öğrencilerin” ve “velilerin” katılımı Ģeklinde yoğunlaĢtığı görülmüĢtür. Bu Ģekilde her bir alt probleme verilen yanıtlar incelenmiĢ, uygun bulunan sorular alanyazın ile desteklenerek kategorilendirilmiĢtir. Örnek olarak; öğretmenlere sorulan “Okulunuzdaki faaliyetlerin ekip çalışması ile gerçekleştirildiğini düşünüyor musunuz?” Ģeklindeki soruya verilen yanıtlar üç kategoride incelenmiĢtir. Bunlar; (a) ekip çalıĢmalarının genel niteliği, (b) ekiplerde takım ruhu ve (c) ekiplerde sıfır hata anlayıĢı. Böylece tüm görüĢler herhangi bir kategori içine girerek sınıflandırılmıĢtır.
Bu noktada araĢtırmacı, veri kaybına sebebiyet vermemek amacıyla görüĢ kayıtlarını tekrar dinlemeye almıĢ ve bunları elle yazıya aktarmıĢtır. Elde edilen metinler bilgisayar kayıtları ile karĢılaĢtırılmıĢ, unutulan veya herhangi bir sebeple atlanan cümleler bilgisayar yardımıyla düzenlenmiĢtir. Konu ile ilgili olmayan, araĢtırmacının görüĢülen kiĢiyi açma ve güvenini kazanmaya yönelik sohbet tarzı bölümler kayıtlardan çıkarılarak, elde kalan her cümlenin bir veri olarak araĢtırma bulgularına katılması sağlanmıĢtır.
Elle yazılan metinler kontrol amacıyla incelendiğinde bazı sorulara verilen cevapların iç içe geçmiĢ olduğu görülmüĢtür. Bu tarz cevaplar ayrıca düzenlenmiĢtir. Elle yazılan bu metinler araĢtırmanın betimsel analizinin yapılması sırasında da kullanılmıĢtır. Çözümlemenin kodlama ve temalandırma aĢaması yaklaĢık olarak dört ay (Haziran - Eylül 2010) sürmüĢtür.
Kategorilere ayrılan görüĢlerde alt kategorilendirmeye gitme ihtiyacı hissedilmemiĢ, bunun yerine birbirine yakın görüĢler ardıĢık bir Ģekilde sıralanmıĢtır. Örneğin, “ekiplerde takım ruhunun oluĢamama” nedenleri sıralanırken personele, okul yönetimine ve bürokrasiye bağlı nedenler alt kategori olarak tekrar verilmemiĢtir. Bu uygulama ile araĢtırma bulgularını gösteren tabloların fazla bölümlere ayrılmamıĢ, sade ve kolay anlaĢılır olması hedeflenmiĢtir. AraĢtırmacı tüm görüĢlerin kategorilere ayrıldığından emin olduktan sonra bulguları tablolaĢtırma aĢamasına geçmiĢtir.
Bu aĢamada, elde edilen tüm görüĢlerin “tekrarlanma sıklığı” o görüĢe ait frekans değeri (f) olarak tanımlanmıĢtır. Her bir alt probleme ait bulgularda müdür ve öğretmen görüĢleri ayrı tablolarda verilmiĢ, tüm görüĢler kendi kategorisi içinde en yüksek frekansa sahip olandan, en düĢük frekansa sahip olana doğru sıralanmıĢtır. Bulguların yorumlanmasında ise frekans değerleri yüzdelik hesaba çevrilerek ayrıca parantez içinde verilmiĢtir.
BÖLÜM IV
BULGULAR VE YORUM
Bu bölümde araĢtırmanın alt problemlerine dayalı bulgulara ve yorumlara yer verilmiĢtir.