AraĢtırmanın beĢinci alt problemi olarak “Okulda güdülenme ve iĢ doyumunu sağlamada karĢılaĢılan güçlükler ve nedenleri nelerdir?” belirlenmiĢti.
Bu alt problemi incelemeye dönük olarak okul müdürleri ve öğretmenlere; 1. Okuldaki çalıĢma ortamı okul personelini yeteri derecede güdüleyici mi? 2. ÇalıĢtığınız ortamda iĢinizden doyum sağladığınızı söyleyebilir misiniz?
Ģeklinde iki adet soru yöneltilerek görüĢleri toplanmıĢtır.
Personelinin yeterli oranda güdülendiği Ģeklinde olumlu görüĢ bildiren okul müdürlerinin % 50‟si bunun nedeni olarak “okulun maddi ve fiziki açıdan yeterli donanıma sahip olmasını”, % 40‟ı “okulun personel eksiğinin bulunmamasını”, % 20‟si “öğrencilerin okumaya hevesli olmasını”, % 20‟si “personelin kendi aralarında sosyal faaliyetler düzenlemesini” ve yine % 20‟si “okul içinde güçlü bir iletiĢim ve iĢbirliği ortamının varlığını” göstermektedir.
Okul müdürlerine personelin motivasyonunu düĢürücü etkenler Tablo 15‟te gösterilmiĢtir.
Tablo 15
Personelin Güdülenmesini Sağlamada KarĢılaĢılan Güçlüklere ĠliĢkin Müdür GörüĢleri
NEDENLER f
Maddi olarak okula yeterli desteğin olmaması 6 Yetersiz kadro nedeniyle personel eksiğinin yaĢanması 4
Okulun fiziki yapısındaki eksiklikler 3
Bürokratik iĢlerin fazlalığı 3
Velilerin baskı ve zorlamaları 2
Personel arasında yaĢanan bireysel çatıĢmalar 1 Birinci ve ikinci kademe öğretmenleri arasındaki kopukluklar 1
ĠĢ doyumu ile ilgili soruda olumlu görüĢ bildiren okul müdürlerinin % 40‟ı bunun nedeni olarak “bireysel amaçlarına tam olarak ulaĢabilmelerini”, % 30‟u “manevi yönü güçlü bir mesleğe sahip olmalarını”, % 10‟u “çalıĢma ortamının rahatlığını”, % 10‟u “maddi açıdan sıkıntı yaĢamamasını” ve % 10‟u “tatil zamanlarının bol olmasını” göstermiĢtir. Tablo 16 iĢ doyumu konusunda yaĢanan sıkıntılara iliĢkin müdür görüĢlerini göstermektedir.
Tablo 16
ĠĢ Doyumunun Sağlanmasında KarĢılaĢılan Güçlüklere ĠliĢkin Müdür GörüĢleri
NEDENLER f
Bürokratik iĢlerin fazlalığı 4
Okulun maddi sıkıntıları 3
Okulun fiziki yapısındaki eksiklikler 3
Velilerin baskıcı tutumları 2
Öğrencilerin sınavlarda daha baĢarılı olan okullara kaydını aldırması 1
Güdülenme ve iĢ doyumu ile ilgili olarak bazı müdür görüĢleri Ģöyledir:
“Personelimin güdülenmesini sağlayıcı bir ortam var. Çünkü bize gelen öğrenci okumaya hevesli. Ayrıca bugün okulumun yaklaĢık yüz elli milyar bütçesi var. Maddi sıkıntı çekmediğimiz için de personelim ayrıca rahat.”, “Velilerimiz yeterli duyarlıkta değil. Bu da bizim güdülenmemizi ve iĢ doyumumuzu etkiliyor.”, “…Benim en çok moralimi bozan bürokrasinin fazlalığı. O kadar çok kâğıt iĢiyle uğraĢıyorum ki tahmin edemezsiniz! Durmadan yeni yazılar geliyor ve acil cevap isteniyor. Bu durum günlük iĢlerimi aksatıyor.”, “Okuluma inatla niye kadro verilmiyor anlamıyorum… Sınıflar da kalabalık. Öğretmenlerim derslere istemeye istemeye gidiyor. 40- 45 öğrenciyle uğraĢmak hiç kolay değil.”, “Maddi sıkıntılar canımı çok sıkıyor. Bir iĢ yapayım diyorum ama okulun yeterli parası olmadığı için ya hiç olmuyor ya da yarım kalıyor.”, “ĠĢ doyumu sağlıyorum. Çünkü hep böyle bir okulda çalıĢmak istemiĢtim. Her türlü imkâna sahibiz. Buraya gelene kadar doğuda çok sıkıntılar çektim ama Ģimdi değdiğini düĢünüyorum.”
Tablo 15 ve 16 incelendiğinde okul müdürlerinin güdülenme ve iĢ doyumunu en çok etkileyen etmenlerin “okulun maddi sıkıntıları”, “bürokratik iĢlerin çokluğu” ve “okulun fiziki yapısındaki eksiklikler” olduğu görülmektedir. Bu etmenler büyük ölçüde okul yönetimine bağlı olmayıp, MEB merkez ve taĢra teĢkilatları tarafından karĢılanması gereken ihtiyaçlardır. Nitekim bu konuda okul müdürleriyle yapılan görüĢmelerde Ģunlar ifade edilmiĢtir;
“Okula maddi olarak destek sağlanmıyor. Devlet yeterli ödenek ayırmıyor. BağıĢ toplamak da yasak ama topluyoruz. KarĢı çıkan veliler oluyor, onları zorlayamam ama güzellikle durumu anlatınca bağıĢ yapanlar oluyor.”, “…Ġnanın karĢıda gördüğünüz dolaplar [çelik dolapları gösteriyor] evrak dolu. Çoğu da o kadar gereksiz yazıĢmalar ki (…) Üstten yazı ile bir bilgi istiyorlar mesela. Zahmet edip bilgisayarını açsan [Ģube müdürlerini kastederek] benim okulumla ilgili o bilgi orda var zaten!”, “Okulun fiziki
yapısında eksik çok. Burası filanca tarihte bağıĢ ile yapılan bir okul. O günden beri devlet bir çivi çakmamıĢ üstüne. Ama bizden baĢarı beklemeyi biliyorlar…”
Güdülenme ile ilgili öğretmenlere görüĢleri sorulduğunda, olumlu yanıt veren öğretmenlerin % 48‟i bunun nedeni olarak “okuldaki personel sayısının yeterli olmasını”, % 28‟i “okulun fiziki donanımının yeterli seviyede olmasını”, % 8‟i “okul yönetiminin personele karĢı olumlu tutumlara sahip olmasını” ve % 4‟ü “okul yönetiminin okulda disiplini sağlamadaki baĢarısını” göstermektedir. Güdülenme konusunda yaĢanan sıkıntılara ait öğretmen görüĢleri Tablo 17‟de verilmiĢtir.
Tablo 17
Personelin Güdülenmesini Sağlamada KarĢılaĢılan Güçlüklere ĠliĢkin Öğretmen GörüĢleri
Tablo 17‟de görüldüğü gibi, öğretmenler “okulun maddi olarak yeterli kaynağının olmamasını” güdülenmelerini engelleyen en önemli etken olarak göstermiĢlerdir. Bu görüĢ 14 öğretmen (% 56) tarafından ifade edilmiĢtir. “Velilerin ve öğrencilerin okula ilgisizliği” ise % 28 frekans oranıyla ikinci sırada yer alan görüĢtür.
NEDENLER f
Okulun maddi olarak yeterli kaynağının olmaması 14 Velilerin ve öğrencilerin okula ilgisizliği 7
Okulda personel arasındaki anlaĢmazlıklar 3
Okulun fiziki donanımındaki eksiklikler 3
Personel arasında iletiĢim kopukluklarının yaĢanması 3
Okulun hizmetli sayısının yetersizliği 2
Okulun öğrenci sayısının fazla olması 2
Öğrencilerin ergenlik nedeniyle davranıĢlarındaki tutarsızlıklar 2
Okul yönetiminin sık sık değiĢmesi 1
Okulda alınan kararlarda tutarsızlıkların olması 1
Okul yönetiminin katılımcı olmayan tutumu 1
Öğrencilerin çevrenin olumsuz etkilerine açık olması 1 Öğrencilerin eğitimsel baĢarılarının düĢüklüğü 1
Ödüllendirme sisteminin etkin çalıĢmaması 1
Okulun maddi kaynak yetersizliği müdür ve öğretmenler için ilk sırada yer almıĢ ve yaklaĢık aynı oranlarda (% 60 - % 56) ifade edilmiĢtir.
ĠĢ doyumu ile ilgili soruda olumlu görüĢ bildiren öğretmenlerin % 24‟ü bunun nedeni olarak “kendilerine koydukları bireysel hedeflere ulaĢabilmelerini”, % 12‟si “mesleğini ve branĢını sevmesini”, % 8‟i “verilen görevleri eksiksiz yapmasını”, % 8‟i “veli profilinin eğitime ilgili olmasını”, % 8‟i “okulda maddi ve manevi tüm ihtiyaçlarının karĢılanmasını”, % 4‟ü “önceki çalıĢtığı yere göre daha iyi bir okul olmasını”, % 4‟ü “alıĢkın olduğu bir çevrede çalıĢmasını” ve % 4‟ü “branĢının öğrenciler tarafından sevilmesi nedeniyle sorun yaĢamamasını” göstermektedir.
ĠĢ doyumları ile ilgili olarak olumsuz görüĢ bildiren öğretmenlerin görüĢ dağılımları Tablo 18‟de verilmiĢtir.
Tablo 18
ĠĢ Doyumunun Sağlanmasında KarĢılaĢılan Güçlüklere ĠliĢkin Öğretmen GörüĢleri
Öğretmenlerin iĢ doyumlarını etkileyen nedenlerin baĢında “veli ve öğrencilerin okula ilgisizliği” ve “öğrencilere verilen emeğin aynı oranda geri dönmemesi” gelmektedir. Yapılan görüĢmelerde öğretmenlerden güdülenme ve iĢ doyumuna dönük çeĢitli görüĢler elde edilmiĢtir.
NEDENLER f
Velilerin ve öğrencilerin okula ilgisizliği 7
Öğrencilere verilen emeğin aynı oranda geri dönmemesi 6
Okulun fiziki yapı ve donanımının eksikliği 4
Öğretmenlik mesleğini kendine uygun bulmama 2
Okul personeli arasında rekabetçi bir ortamın olması 1 BranĢı (anasınıfı) nedeniyle teneffüslere çıkamama 1
Okulda idari bir boĢluğun olması 1
TKY temsilcisi olarak yönetim ile personel arasında kalma 1 Okulda yetiĢmeyen iĢleri eve taĢımak zorunda kalma 1
Derslerin çok yorucu geçmesi 1
Okul-aile-öğrenci arasında yaĢanan aksaklıklar 1 Okulun sosyal faaliyetler açısından fakirliği 1 Okul yönetiminin yapılacak çalıĢmalara engel olması 1
“…Okulumda aslında güdüleyici bir ortam var. Yok diyemem. Özellikle öğretmen arkadaĢlar çok iyi. Ancak okulumuz bir kenar mahalle okulu ve genelde göçmenler bulunuyor. Çoğu zaman Türkçe bile anlaĢmakta zorlanıyoruz. Eğitime karĢı çok ilgisizler. Çocuklarını baĢlarından göndermek için okula yolluyorlar.”, “Velilerimiz okula maddi katkı sağlamada isteksiz. Diyorlar ki devlet size para vermiyor mu? Evet vermiyor... Kendi sınıfımın velilerinden rica minnet para topladım da bir Ģeyler yapabildim. Yoksa iĢimiz idareye kalsa!”, “Okulumda çalıĢmaktan gayet mutluyum. ĠĢ doyumu da sağlıyorum. Çünkü bu okulda bireysel amaçlarıma ulaĢabildiğimi görüyorum. Bir öğretmen için en güzel Ģey bu olsa gerek…”, “Güdülenme konusunda eksiklikler yaĢıyorum. Ġdarenin karar alırken personeline hiç danıĢmadığını görüyorum. Bu bana antidemokratik geliyor. Ġdare bizi önemsemiyor yani.”, “ĠĢimi sevdiğim için iĢ doyumu sağlıyorum. Belki de bu yüzden öğrencilerime hep yüksek hedefler koyuyorum. Ama onlardaki baĢarısızlıkları görünce moralim bozulmuyor değil.”
Müdür ve öğretmen görüĢleri karĢılaĢtırıldığında, öğretmenlerin güdülenme ve iĢ doyumunu daha çok eğitsel ve öğretimsel anlamdaki nedenlerin etkilediği görülmektedir. Oysa müdürler için bu etmenler okulun geneli ile ilgili ve daha çok resmi konulardaki sıkıntılardır. Müdür ve öğretmenlerin sorumluluk alanları düĢünüldüğünde bu sonucun ortaya çıkması araĢtırmacı tarafından doğal karĢılanmıĢtır.
Okulun maddi ve fiziki imkânlarındaki yetersizlikler ise hem okul yönetimini doğrudan ilgilendirmesi bakımından, hem de eğitimsel ve öğretimsel baĢarıyı direkt etkilemesi bakımından müdür ve öğretmenlerin ortak sıkıntıları olarak ifadesini bulmuĢtur.
ĠĢ doyumunun sağlanmasında karĢılaĢılan sıkıntılara yönelik araĢtırmada, bir müdür ve bir öğretmen “kurumda göreve yeni baĢladıkları için iĢ doyumlarından bahsetmelerinin uygun olmadığını ve bu yüzden fikir belirtemeyeceklerini” söylemiĢlerdir.