AraĢtırmanın dördüncü alt problemi “Okulda etkili iletiĢimi sağlamada karĢılaĢılan güçlükler ve nedenleri nelerdir?” Ģeklinde tanımlanmıĢtı.
Bu alt problemi açıklamaya dönük olarak müdür ve öğretmenlere “Okul çalıĢanları arasında etkili bir iletiĢim ortamı sağlanıyor mu? Sağlanmıyor ise nedeni nedir?” Ģeklinde bir soru yöneltilmiĢtir. Bu kapsamda okuldaki genel iletiĢim ortamı, paydaĢların bilgilendirilmesi, dıĢ paydaĢlarla iletiĢim ve iĢbirliği düzeyi gibi farklı alanlarda sorular sorulmuĢtur.
AraĢtırma kapsamında yer alan okul müdürlerinin % 80‟i “okul içerisinde her türlü iletiĢim kanalının açık olduğunu”, % 90‟ı “okulda personel ve yönetim arasında denge halinde, çift taraflı bir iletiĢim olduğunu”, % 50‟si “tüm paydaĢların kendilerini ilgilendiren konularda bilgilendirildiğini”, % 80‟i “okulda sözel iletiĢime ağırlık verildiğini, yazılı iletiĢimin sadece resmi durumlarda kullanıldığını”, % 40‟ı “personel arasında iletiĢim bakımından herhangi bir sıkıntı yaĢanmadığını” ve % 80‟i “okulun dıĢ paydaĢları olan belediye, üniversite, MEB, sağlık ocağı, muhtarlık, dernek vb. kurumlarla iĢbirliği ve iletiĢimlerinin iyi düzeyde olduğunu” belirtmiĢlerdir. Bu oranlardan da anlaĢılacağı üzere okul müdürlerinin etkili iletiĢim konusunda genel olarak olumlu görüĢler ortaya koydukları görülmektedir. Etkili iletiĢim ile ilgili okul müdürlerinin dile getirdikleri sıkıntılar Tablo 13‟te görülmektedir.
Tablo 13
Etkili ĠletiĢimin Sağlanmasına ĠliĢkin Müdür GörüĢleri
NEDENLER f
Okulun iki ayrı binadan oluĢması nedeniyle iletiĢimde sıkıntısı yaĢanması 3 Personel arasındaki gruplaĢmalar nedeniyle yönetimin arada kalması 3 Personelin çoğu zaman yönetimin kendisini bilgilendirmesini beklemesi 2 Bazı öğretmenlerin arasında dedikodu ve ön plana çıkma yarıĢının olması 1 Personel sayısının fazla oluĢunun iletiĢimde sıkıntılar yaratması 1 Okulun dıĢ paydaĢlarının kendiliğinden destek sağlamaması 1 Emekliliğine yakın personelin diğer insanlarla fazla iletiĢime girmemesi 1 Öğretmenlerin sık sık izinli veya raporlu olmasının iletiĢim engeli yaratması 1 Bir kısım personelin resmi yazıları okumadan imzalamasının bilgilendirmede sorun yaratması
Okul müdürlerinin % 30‟una göre okulun fiziki yapısındaki sıkıntılar okul personeli arasında iletiĢim güçlüğü ortaya çıkarmaktadır. Bu durumun nedeni olarak okul müdürleri Ģu görüĢleri söylemiĢtir;
“Okulumuz eski bir okul. Zamanla öğrenci sayısı arttığı için yeni bir binaya ihtiyaç duyulmuĢ ve okulun bahçesine ek bina yapılmıĢ. Ancak böyle olunca personelimin yarısı orada, yarısı burada zor oluyor.”, “Okul bahçesindeki yer sıkıntısından dolayı diğer binamız okuldan yaklaĢık beĢ yüz metre ileriye yapıldı. Arada git gel yapmak zorunda kalıyorum. Bu arada beni arayan kiĢilerle görüĢmem zor oluyor.”, “Ġki adet öğretmenler odamız, iki adet müdür yardımcısı odamız var. Ġki ayrı binadaki öğretmenlerimizin birbirini bazen aylarca görmediği oluyor. Aralarında nasıl bir iletiĢim olsun ki?”
Okul müdürlerinin % 30‟u tarafından dile getirilen diğer bir görüĢ ise personel arasındaki gruplaĢmaların iletiĢim engelleri yaratması. Bu engeller bazen personelin kendi arasında olabildiği gibi, yönetim ile personel arasında da olabilmektedir. Örneğin, müdür M.‟ nin görüĢleri Ģöyledir;
“Bu okulda göreve yeni baĢlamama rağmen personel arasındaki gruplaĢmaları fark ettim (…) Aralarında zaman içinde kırgınlıklar olmuĢ, bu da gruplaĢmalar yaratmıĢ (…) Bunda yönetimin de etkisi olmuĢ. Okul müdürü 3–4 sene içinde çokça değiĢmiĢ ve idari bir boĢluk oluĢmuĢ. Kısacası yönetim personeli kaynaĢtıramamıĢ. Okul müdürü ile personel arasında bu yüzden bir soğukluk var.”
Etkili iletiĢim konusunda öğretmen görüĢleri müdür görüĢleri ile paralellik göstermektedir. Buna göre öğretmenlerin % 56‟sı “okuldaki iletiĢim ortamının çok iyi olduğunu”, % 68‟i “okulda yeterli düzeyde bilgilendirme yapıldığını”, % 88‟i “okulda genel olarak sözel iletiĢimin kullanıldığını, resmi durumlarda yazılı iletiĢime
baĢvurulduğunu”, % 80‟i “okulda her türlü iletiĢim kanalının açık olduğunu”, % 64‟ü “personel ve okul yönetimi arasında çift taraflı, denge halinde bir iletiĢim olduğunu”, % 68‟i “okul çevresinden yeterli desteği sağladıklarını” ve % 16‟sının “aralarındaki iletiĢimi güçlendirmek için gün düzenleme, kermes kurma, sosyal faaliyet tertip etme vb. etkinlikler düzenlediklerini” ifade etmiĢlerdir. Etkili iletiĢimi sağlamada yaĢanan güçlüklere iliĢkin öğretmen görüĢlerinin dağılımları Tablo 14‟te gösterilmiĢtir.
Tablo 14
Etkili ĠletiĢimin Sağlanmasına ĠliĢkin Öğretmen GörüĢleri
NEDENLER f
Okulun dıĢ çevresinin okula yeterince destek olmaması 13
Personel arasında gruplaĢmaların olması 6
Okulda yeterli bilgilendirme ve personele danıĢmanın yapılmaması 6 ĠletiĢimin genelde idareden personele emir Ģeklinde olması 5
Okulun iki ayrı binadan oluĢması 4
Personel sayısının fazla olması 4
Personelin çalıĢma zamanlarının farklı olması 3 Okul yönetiminin yeni olmasından kaynaklı idari boĢluğun yaĢanması 2 Personel arasında rekabetçi bir yapının olması 2 Personelin bir araya gelebilmesini sağlayacak yeterli ortamın ve
zamanın bulunmayıĢı
2 Okul müdürünün Milli Eğitim Müdürlüğü ile olan sorunlarının okula
yeterli desteğin sağlanmasını engellemesi
1
Tablo 14 incelendiğinde 13 öğretmenin (% 52) etkili iletiĢimi engelleyen en önemli unsur olarak “okulun dıĢ çevresinin okula desteğinin yeterli olmayıĢını” gösterdikleri görülmektedir. Okul içinde iletiĢim engeli olarak görülen nedenlerin baĢında ise “personel arası gruplaĢmalar” ve “personele yeterli bilgilendirme ve danıĢmanın olmayıĢı” ifade edilmiĢtir. Okul içi nedenler olarak sayılabilecek bu iki görüĢ öğretmenlerin % 24‟ü tarafından söylenmiĢtir. Bu konuda çeĢitli öğretmen görüĢleri Ģu Ģekilde aktarılabilir;
“Okul çevresinin bizimle herhangi bir iletiĢimini gözlemlemedim. Veliler haricinde okula istek ve ihtiyaçlarını soran yok. Velilerden de bu Ģekilde ilgilenenler oldukça az. Genelde her Ģeyi bizden bekliyorlar.”,
“Personel arasında oldukça rekabet var. Hiç olmadık konular öylesine uzuyor ki!”, “Okulda yüze yakın öğretmenimiz var. Kendi zümremdeki hocalarla bile bir araya gelebilmem neredeyse imkânsız. Aylarca görüĢemediğimiz oluyor. Artık toplantıdan toplantıya!”, “Öğretmenler derse girip çıkayım anlayıĢında. Kimse kendisini zorla iletiĢime gireyim, bir Ģeyler paylaĢayım, okula bir yararım dokunsun diye zorlamıyor. Böyle olunca da arada kopukluklar yaĢanıyor.”, “Aslında iletiĢim iyi sayılabilir. Ancak bu sizin bahsettiğiniz etkili iletiĢim sınıfına giriyor mu onda Ģüphelerim var. Tabiri caizse özellikle bayan personel arasındaki dedikodu muhabbetleri de bir iletiĢim çeĢidi ancak bunun okula yararı nedir?”, “Öğretmenler arasında yanlıĢ anlama ve kaprislerin yaĢandığı oluyor.”, “Ġdare iletiĢime girmekten zaman zaman kaçabiliyor. Bence bunun nedeni bizim onlardan bir Ģeyler isteyeceğimizi düĢünmeleri. ĠĢlerin bürokrasisinden bıktıkları için hiçbir Ģeye el atmak istemiyorlar.”, “Eğer sivil toplum örgütleri ile iletiĢime girerseniz iĢlerin arkasını takip etmeniz gerekiyor. Yoksa unutuluyorsunuz. Ama onlar da haklı. O kadar çok okul var ki! Hiçbirinin ihtiyacı bitmiyor. MEB‟de yeterli desteği vermiyor…”
Müdür ve öğretmen görüĢleri incelendiğinde bazı önemli farklılıkların olduğu görülmektedir. Örneğin, okul müdürlerinin % 80‟i okulun dıĢ çevresi ile olan iletiĢim ve iĢbirliği düzeyini yeterli olarak görürken, aynı görüĢ öğretmenlerde % 68 oranında ifade edilmiĢtir. Bunun nedeni olarak, okulun dıĢ çevresi ile iletiĢime geçen birimin genellikle okul yönetimi olması gösterilebilir. Öğretmenlerin dıĢ çevre ile iletiĢime girmeleri okul yönetimine nazaran daha sınırlı bir alanda olmaktadır. Öğretmenlerin kurum içi iletiĢim sıkıntılarından ziyade dıĢ çevre ile iletiĢim sıkıntılarını ilk sırada göstermeleri bu açıdan bakıldığında anlaĢılır niteliktedir. Hiç kuĢkusuz bu durumda, öğretmenlerin kendi aralarında kurdukları sosyal iliĢkiler ve yakınlığın da yattığı söylenebilir.
Bir diğer önemli fark, personel ile okul yönetimi arasında çift taraflı, denge halinde bir iletiĢim olduğu görüĢü üzerindedir. Okul müdürlerinin % 90‟ı personeli ile arasında dengeli bir iletiĢimin varlığından söz ederken, aynı görüĢ öğretmenlerin % 64‟ü tarafından dile getirilmiĢtir. Bunun nedeni olarak, öğretmenlerin yönetim ile olan iletiĢimlerini daha çok ast-üst iliĢkisi çerçevesinde, emir verme Ģeklinde algıladıkları düĢünülebilir. Nitekim Tablo 14‟e bakıldığında 5 öğretmen (% 20) tarafından bu görüĢ ifade edilmiĢtir.
Personel arasında gruplaĢmaların yaĢanması hem okul müdürleri hem de öğretmenler açısından ortak bir sıkıntı olarak dile getirilmiĢtir. Buna karĢılık öğretmenlerin % 24‟ü okulda bilgilendirme ve kendilerine fikirlerinin danıĢılmasının yeterli olmadığını söylerken, okul müdürlerinin % 20‟si personelin her konuda kendilerinden bilgilendirme beklediğini, buna karĢılık öğretmenlerin gelip bir Ģey sormadıklarını belirtmektedir. Buradan anlaĢılacağı üzere iletiĢimi baĢlatma konusunda okul yönetimi ile personel arasında karĢılıklı bir beklenti söz konusudur.