Veri Toplama Yöntemi ve Ölçekler

Araştırmada yönteminde anket ile veriler toplanmıştır. Anket ulaşılabilen üniversitelerdeki akademisyenlere mail yoluyla veya elden form vererek iletilmiştir. Katılımcılar rastgele seçilmiştir. Araştırma evreni Türkiye’deki üniversitelerde istihdam edilen 142.437 (2014 yılı verilerine göre) akademisyenden oluşmaktadır. Anket hazırlanırken genel kabul görmüş anketler içerisinden okuyucuyu sıkmaması ve sorulara cevap verirken rastgele davranmaması için kısa; bununla beraber istenen verilerin alınabileceği geçerlik ve güvenilirliği pek çok bilimsel araştırma ile kanıtlanmış anketler

96

seçilmeye çalışılmıştır. Anket; Ağrı Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Bingöl Üniversitesi, Bitlis Eren Üniversitesi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Dicle Üniversitesi, Fırat Üniversitesi, Gümüşhane Üniversitesi, Mersin Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Kafkas Üniversitesi, İnönü Üniversitesi, Cumhuriyet Üniversitesi, Bülent Ecevit Üniversitesi, Batman Üniversitesi, Iğdır Üniversitesi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi'nde görev yapan akademisyenlerin katılımıyla gerçekleştirilmiştir.

Veriler toplanırken demografik bilgiler dışında akademisyenlerin duygusal zekâ ve tükenmişlik durumlarını ölçmek için iki ayrı ölçekten faydalanılmıştır.

Ölçeklerin boyut ve soru dağılımları aşağıdaki şekilde oluşturulmuştur. Tablo 4: Ölçeklerin Soru Dağılımı Tablosu

ÖLÇEK TÜRÜ SORU SAYISI

DUYGUSAL ZEKÂ 12

Duygusal değerlendirme 3

Duyguların olumlu kullanımı 3

Empatik hassasiyet 3

Duyguların olumlu düzenlenmesi 3

TÜKENMİŞLİK 22

Duygusal tükenme 9

Duyarsızlaşma 5

Kişisel Başarı Hissi 8

DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER 8

Toplam 42

4.1.7.1 Demografik Bilgiler Formu

Akademisyenlerin demografik bilgilerinin elde edebilmek amacıyla; yaş, cinsiyet, çalışma süresi, medeni hâli, unvanı, yabancı dil durumu, kadro sıkıntısı yaşayıp yaşamadığıyla ilgili sorular sorulmuştur. Bireyin kimliğini belirtmek istemeyeceği gibi çekinceleri göz önünde bulundurularak daha ayrıntılı sorulara

97

girilmemiştir. Ayrıca demografik soruların bu çekinceleri akla getirerek kişinin duygusal zekâ ve tükenmişlik sorularına vereceği yanıtları etkilememesi için anketin son kısmına eklenmesinin uygun olacağı düşünülmüştür.

4.1.7.2 Duygusal Zekâ Ölçeği

Akademisyenlerin duygusal zekâlarının ölçümünde Chan'in (2006) tükenmişlik ve duygusal zekâ ilişkisini incelerken kullandığı 12 maddelik ölçekten yararlanılmıştır. Orijinal ölçek Schutte ve arkadaşlarının (1998) hazırladıkları 33 maddelik çalışmadan geliştirilmiştir. Chan araştırmasında ölçeğin yüksek güvenilirlikte (Cronbach Alpha= 0,82-0,86) olduğunu ifade etmiştir (Aslan & Özata, 2008: 82). Ölçeğin kısa ve yüksek güvenilirlik düzeyli olmasının veri toplamada olumlu etki edeceği düşünülmüştür. Chan'in ölçeğinde duygusal zekâ 4 boyutta ele alınmış, her boyut 3 soruyla ölçülmüş ve cevap şıkları 5'li likert şeklinde düzenlenmiştir.

Cherniss (2010) duygusal zekâ değerlendirilirken üç sorunun göz önünde bulundurulmasından bahseder, bunlardan üçüncüsü duygusal zekâ ölçeğiyle ilgili bazı çözülmemiş sorunlardır (Newman, Joseph, & Maccann, 2010: 159). Araştırma sürecinde anketlerle ilgili üç önemli sorunla karşılmıştır. Bunlar: duygusal zekâ anketlerinin neredeyse tümünün yabancı dilde veya çeviri olması, bu anketlerin genellikle çok fazla sayıda soru içermesi, ölçülmek istenen boyutu tam ölçtüğüne dair inancı yeterince pekiştirmemesi ki bazı sorular bireyin seviyesini değil de tamamen kendini ne seviyede gördüğünü ölçmektedir. Pek çok anketin katılımcılara bu bağlamda yaklaştığı veya yaklaşmak zorunda olduğu bir gerçektir ancak duygusal zekâ gibi farkındalık gerektiren bir konuda böyle bir durumun ortaya çıkmasının araştırmalarda ciddi eksiklikler oluşturduğunu söylemek gerekir. Duygusal zekâ kompleks bir yapı arzettiğinden ölçümünde zorluklarla karşılaşılması doğaldır ancak bununla ilgili yeni bir ölçeğe ihtiyaç duyulduğu görüşündeyiz.

98

Tablo 5: Duygusal Zekâ Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) Sonuçları

SORULAR FAKTÖR

YÜKLERİ Duygusal Değerlendirme

Duygusal değişimler yaşadığımda bunun nedenlerini bilirim. ,772 Duygularımı yaşarken ne hissettiğimin farkındayımdır.

Bazı engellerle karşılaştığımda, daha önce benzer engellerle karşılaştığım ve onların üstesinden geldiğim zamanları hatırlarım.

,613 ,358 Duyguların Olumlu Düzenlenmesi

Engellerle karşılaştığımda, kendimi korumak için olumlu bakmaya çalışırım. ,745

İyi şeylerin olacağını umut ederim. ,727

Üstlendiğim bir işin iyi sonuçlanacağını hayal ederek kendi kendimi motive ederim.

,659 Empatik Hassasiyet

Başkalarının gönderdiği sözlü olmayan mesajların farkındayımdır. ,826 Başkalarının ses tonlarından ne hissettiklerini anlayabilirim. ,817 İnsanların yüz ifadelerinden duygularını anlayabilirim. ,794 Duyguların Olumlu Kullanımı

Olumlu ruh halindeyken, yeni fikirler üretebilirim. ,972 Olumlu ruh halindeyken, daha iyi problem çözebilirim ,748

İnsanlar üzerinde iyi etki bırakabilirim. ,335

Doğrulayıcı faktör analizi yapılırken ‘Maksimum Olabilirlik Metodu’ ve ‘Oblimin With Kaiser’ eğik döndürme (rotasyon) metodu kullanılmıştır.

4.1.7.3 Tükenmişlik Ölçeği

Akademisyenlerin tükenmişlik düzeyini ve boyutlarını belirlemek amacıyla Maslach'ın (1981) 22 maddeli tükenmişlik ölçeği kullanılmıştır. Ölçek Maslach tarafından 1981'de geliştirilmiş, Türkçe'ye ise Çam (1993) ve Ergin (1993) tarafından uyarlanarak test edilmiş, güvenilirliği yüksek (Cronbach Alpha= 0,78-0,84) bulunmuştur (Aslan & Özata, 2008: 82). Ölçek duygusal tükenmişliği duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarı şeklinde 3 boyutta ele alarak birinci boyut 9,

99

ikinci boyut 5 ve üçüncü boyut ise 8 soru olmak üzere 22 soru olarak tasarlanmıştır. Ölçeğin cevapları 5'li likert şeklinde düzenlenmiştir.

Tablo 6: Tükenmişlik Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA)

Yargı Cümleleri FAKTÖR

YÜKLERİ Duygusal Tükenme

Sabah kalktığımda bir gün daha bu işi kaldıramayacağımı hissediyorum ,838

Yaptığım işten bıktığımı hissediyorum. ,823

İşimden soğuduğumu hissediyorum. ,814

İş dönüşü kendimi ruhen tükenmiş hissediyorum. ,780

İşimin beni kısıtladığını hissediyorum. ,655

Yolun sonuna geldiğimi hissediyorum. ,628

Bütün gün insanlarla uğraşmak beni gerçekten çok yıpratıyor. ,608 Doğrudan doğruya insanlarla çalışmak bende çok fazla strese neden oluyor ,493 İşimde çok fazla çalıştığımı hissediyorum. ,460 Duyarsızlaşma

Bu işte çalışmaya başladığımdan beri insanlara karşı sertleştim. ,916 Bu işin beni giderek katılaştırmasından korkuyorum. ,815 İşim gereği karşılaştığım bazı kimselere sanki insan değillermiş gibi

davrandığımı fark ediyorum. ,632

İşim gereği karşılaştığım insanlara ne olduğu umurumda değil. ,562 İşyerimdeki insanların bazı kendi problemlerinden beni sorumlu

tuttuklarını hissederim ,442

Kişisel Başarı

Yaptığım iş sayesinde insanların yaşamına katkıda bulunduğuma

inanıyorum. ,749

İşim gereği karşılaştığım insanların sorunlarına en uygun çözüm yollarını

bulurum. ,691

İşim gereği karşılaştığım insanlarla aramda rahat bir hava yaratırım ,661

Çok şeyler yapabilecek güçteyim ,626

Bu işte birçok kayda değer başarı elde ettim. ,614 İşim gereği karşılaştığım insanların ne hissettiğini hemen anlarım. ,607 İnsanlarla yakın bir çalışmadan sonra kendimi canlanmış hissederim. ,535 İşimdeki duygusal sorunlara serinkanlılıkla yaklaşırım. ,481

100

Doğrulayıcı faktör analizi yapılırken ‘Maksimum Olabilirlik Metodu’ ve ‘Oblimin With Kaiser’ eğik döndürme (rotasyon) metodu kullanılmıştır.