Veri Toplama Yöntemi ve Araçları

Araştırmamızda kullandığımız ölçeklerle ilgili ölçek sahiplerinden ve araştırmamızı gerçekleştireceğimiz kurumlardan gereken izinler alınmış (Ek)’te sunulmuştur.

Çalışmamızda iki ayrı ölçek kullanılmıştır. Örneklemin demografik değişkenlerini öğrenmek için 6 soruluk “Kişisel Bilgi Formu” oluşturulmuştur. Dini tutum ve davranış düzeylerini ölçmek için Kaya (1998) tarafından geliştirilen 31 maddeden oluşan “Dini Tutum ve Davranış Ölçeği” kullanılmıştır. Sosyal medya bağımlılığını ölçmek için Tutgun-Ünal ve Deniz (2015) tarafından geliştirilen 41 maddelik “Sosyal Medya Bağımlılık Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek kullanımı için elektronik posta aracılığıyla Kaya ve Tutgun-Ünal’dan izin alınmıştır. Elektronik izin belgesi (Ek)’te sunulmuştur.

2.3.1. Kişisel Bilgi Formu

Araştırmamızda katılımcıların sosyal bağımlılıklarını ve dini tutum ve davranışlarını etkileyebilecek bazı demografik özellikler belirlenerek “Kişisel Bilgi Formu” oluşturulmuştur. Tarafımızca hazırlanan bu formdaki sorular ilgili yayın ve araştırmalar gözden geçirilerek ve konuda uzman hocaların görüşleri alınarak cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi, sınıf, kaldığı yer ve ailenin gelir düzeyini içeren faktörler soru haline getirilerek formda yer edinmiştir.

2.3.2. Dini Tutum Ölçeği

Araştırmamızda katılımcıların dini tutum ve davranışları ölçmek için Kaya tarafından hazırlanan “Dini Tutum Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçekte 17’si olumlu ve 14’ü olumsuz dini tutumu yansıtan toplam 31 madde bulunmaktadır. Ölçekte bulunan (1, 4, 5, 7, 8, 9, 12, 14, 18, 19, 20, 22, 23, 24, 25, 26, 28) numaralı maddeler olumlu olarak ifade edilirken; (2, 3, 6, 10, 11, 13, 15, 16, 17, 21, 27, 29, 30,31) numaralı maddeler ise olumsuz olarak ifade edilmiştir. Katılımcılar dini tutumunun

78

derecesini belirlemek için her maddenin cevap bölümünde yer alan “Kesinlikle Katılıyorum, Katılıyorum, Kısmen Katılıyorum, Katılmıyorum ve Kesinlikle Katılmıyorum” şeklindeki beş maddeden birini işaretleyerek belirlemiştir.

31 maddelik, tek boyut ölçebilen ve 5’li likert tipi “Dini Tutum Ölçeği” maddelerinin puanlanmasında, olumlu maddeler “Kesinlikle Katılıyorum” seçeneğine 5, “Katılıyorum” seçeneğine 4, “Kararsızım” seçeneğine 3, “Katılmıyorum” seçeneğine 2, “Kesinlikle Katılmıyorum” seçeneğine 1 puan verilmiştir.

Ölçekteki bulunan olumsuz maddeler ise tersinden puanlanarak analize tabi tutularak “Kesinlikle Katılmıyorum” seçeneğine 5, “Katılmıyorum” seçeneğine 4, “Kararsızım” seçeneğine 3, “Katılıyorum” seçeneğine 2, “Kesinlikle Katılıyorum” seçeneğine 1 puan verilmiştir. Katılımcıların işaretlediği seçeneğe göre puanları toplanmış ve toplam dini tutum puanı hesaplanmıştır.

“Dini Tutum Ölçeği” puanlandırılmasında alınabilecek en yüksek puan 31x5=155, en düşük puan ise 31x1=31 ‘ir. Ölçeğin sadece ortaya düşen “Kararsızım” seçeneği işaretlendiğinde alınabilecek puan 31x3=93 ‘tür. “Dini Tutum Ölçeği” puanlandırılmasında yüksek puan alan olumlu bir dini tutum düzeyine, düşük puan alan ise olumsuz bir dini tutum düzeyine sahip olduğunun göstergesidir.

Kaya’nın yapmış olduğu araştırmada katılımcıların dini tutum puan ortalaması x=129,2 ve standart sapması ise s=24,4 olarak bulunmuştur.

Bu çalışmamızda ise 821 katılımcı üzerinde uygulanan “Dini Tutum Ölçeği” genel dini tutum puan ortalaması x =114,25 ve standart sapması s=26,87 olarak bulunmuştur.

Kaya (1998) tarafından Dini Tutum Ölçeği ile ilgili geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmıştır.

Geçerlik, ölçme aracının ölçeceği özellik ile bir başka özelliği karıştırmadan doğru olarak ölçebilme derecesidir. Dini Tutumu ölçmek için hazırlanan bu ölçeğin

79

geçerliği de başka değişkenlerle karıştırmadan kişilerin dini tutumunu ölçebilmesine bağlıdır.

Ölçme aracının geçerliğini kontrol etmek amacıyla ölçekteki maddelerin aynı ya da çok yakın özellikleri ölçüp ölçmediğini incelemek için madde ve faktör analizi yapılmaktadır.

Kaya’nın Dini Tutum Ölçeği üzerinde yapmış olduğu faktör analizi sonucunda, maddelerin faktör yüklerinin birinci faktörde toplanması ve madde puanları ile toplam dini puanlar arasındaki korelasyon katsayılarının genel olarak yüksek bulunması, “Dini Tutum Ölçeğinin” geçerlik özelliğine sahip olduğunu kanıtlamıştır.

Bir araştırmada ölçme araçlarının kullanılabilmesi için önce bir güvenirlik çalışması yapılması gerekmektedir. Ölçme aracının geçerli olabilmesi için öncelikle güvenilir olmalıdır. Güvenilir olan ölçme aracı sonuçlarında bir tutarlılık olduğunda ölçümlerde yaklaşık aynı sonuç ortaya çıkmaktadır.

“Dini Tutum Ölçeğinin” test-yarı test güvenirliğine iki yolla bakılmış olup; tek ve çift numaralı maddelerin test-yarı test güvenirlik katsayısı 0.93, ölçeğin ilk ve son yarısına ait test-yarı test güvenirlik katsayısı da 0.91 olarak bulunmuştur. Tek ve çift numaralı maddelerle ikiye bölünerek elde edilen ölçeğin yarısına ait güvenirlik katsayısı kullanılarak “Dini Tutum Ölçeğinin” bütününe ait güvenirlik katsayısı Spearman-Brown formülüyle 0.96, ilk ve son yarısına ait test-yarı test güvenirlik katsayısı kullanılarak ölçeğin bütününe ait güvenirlik katsayısı ise 0.95 olarak bulunmuştur.

Güvenirlik çalışmalarıyla elde edilen sonuçlardaki yüksek güvenirlik katsayıları, “Dini Tutum Ölçeğinin” güvenilir bir ölçek olduğunu göstermektedir (Kaya, 1998:107-108).

2.3.3. Sosyal Medya Bağımlılığı Ölçeği (SMBÖ).

“Sosyal Medya Bağımlılığı Ölçeği” Sosyal medya bağımlılıklarını ölçebilmek amacıyla Tutgun-Ünal ve Deniz (2015) tarafından hazırlanmıştır. Yapılan

80

geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaların ardından ölçeğin iç tutarlılık katsayısı olan Cronbach Alpha değeri 0.967 bulunmuş, 41 maddelik bir ölçektir. 5’li likert tipindeki “Sosyal Medya Bağımlılığı Ölçeği”, dört faktörlü (meşguliyet, duygu durum düzenleme, tekrarlama ve çatışma) bir yapı sergilemektedir. Katılımcıların sosyal medya bağımlılıkları derecesini belirlemek için her maddenin cevap bölümünde yer alan “Her zaman”, “Sık sık”, “Bazen”, “Nadiren” ve “Hiçbir zaman” aralığındaki sıklık ifadeleri ile belirlenmiştir. SMBÖ’nden alınabilecek toplam en yüksek puan 205, en düşük puan ise 41’dir. Ölçekten alınan yüksek puan sosyal medya bağımlılığının artış derecesini belirlemektedir.

41-73 puan aralığı bağımlılık yok,

74-106 az bağımlı,

107-139 orta bağımlı,

140-172 yüksek bağımlı,

173-205 çok yüksek bağımlı olarak belirlenmiştir.