Sosyal Medya Bağımlılığı

İnternet ortamında aktif olarak kullanılan sosyal medya, iletişim konusunda önemli bir yere sahiptir. Fakat araştırmalar kişilerin, internet ortamında normalin üstünde zaman harcadıkları ve günlük gereksinimlerini internet ve sosyal medya ortamında hallederek “sanal bir dünya yapılandırmasına” doğru gidildiğini göstermektedir (Cevherli ve Şentepe, 2016).

Hayatımızda sosyal medya kullanımının artması iletişim şeklimizde farklılıklar meydana getirmektedir. İlk zamanlarda bağlantı kurmakta zorlandığımız kişilerle bugün sosyal medya sayesinde irtibat kurma, takip etme, paylaşımlarına yorum yapma ve hatta mesaj atıp mesaja karşılık alabilmemiz, iletişim şeklimizdeki farklılıkların belirtileridir. İletişimimizdeki bu tür değişimler bizlerde alışkanlık yaratarak hayatımızın bir parçası olabilmektedir (Tutgun-Ünal, 2015:110).

50

Kişilerin gündelik yaşamlarında sosyallik konusunda kendilerini eksik görmeleri, sosyal medyanın ise bu eksikliği giderme konusunda öz güven sağlaması, kişilerin sosyal medyada geçirdikleri zamanı arttırmaktadır. Bu artış kişide sorumluklarını yerine getirmekte sorun yaşamasına, yaşanan bu sorunlardan kurtulmak için kişinin tekrar sosyal medyaya sarılmasına sebep olarak bir kısır döngü oluşturmaktadır (Xu ve Tan, 2012).

Günümüzde internet, sosyal medya, dijital oyun ve akıllı telefon bağımlılığı gibi teknolojik bağımlılıkların davranışsal bir bağımlılık olup olmadığı konusunda araştırmalar yapılmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda “internet bağımlısı, sosyal

medya bağımlısı, dijital oyun bağımlısı ve akıllı telefon bağımlısı” olarak

nitelendirilen kişilerin diğer davranışsal veya kimyasal bağımlılıklara sahip olan kişilerle benzer semptomlar gösterdiği tespit edilmiştir (Savcı ve Aysan, 2017).

Andreassen’un yapmış olduğu araştırmada tütün, alkol veya uyuşturucu bağımlılığındakine benzer etkilerin Facebook bağımlılığında da ortaya çıktığını görülmüştür (Andreassen, 2012).

Sosyal medyanın bağlantılı olduğu bileşenler ele alındığında sosyal medya bağımlılığının bağımlılık yapan diğer maddeler (sigara ve alkol) gibi zarar veren psikolojik bir sorun olduğu tespit edilmiştir. Chicago Booth School of Business University’de yapılan bir araştırmada sosyal medya bağımlılığının diğer bağımlılık yapan maddelere oranla daha fazla bağımlılık yaptığı iddia edilmiştir (The Telegraph, 2012). Madde bağımlılığından kurtulmak tedavi olarak mümkünken, günlük hayatımızda önemli yer edinmiş ve neredeyse birçok işimizde kullandığımız sosyal medyayı ve bağlı olduğu interneti hayatımızdan çıkarmak neredeyse alkol ve sigara bağımlılığından kurtulmaktan daha zordur (Gürültü, 2016:32).

Bilgi edinmek, eğlenmek, hayattan haberdar olmak ve insanlarla iletişime geçmek maksadıyla kullanılan sosyal medya, insanların hayatlarının bir parçası haline gelmiştir. İnsanlar sosyal medya aracılığı ile kendilerini başkalarına gösterebildiği gibi aynı zamanda buluşup görüşemedikleri kişileri sürekli takip ederek yaptıklarını görme imkanı bulmaktadırlar. Fakat takip etme ve edilme isteği, bazen aşırıya kaçarak insanların bağımsızlıklarını etkileyecek dereceye ulaşmaktadır.

51

Bu durum insanların sosyal medyanın belli bir yöne doğru yönlendirmesine uyum sağlamak zorunda kalmalarına ve hayatlarını sosyal medyaya bağımlı bir şekilde yaşamalarına sebebiyet vermektedir (Yavuz, 2018: 24).

İnsanlarda oluşan sosyal medya bağımlılığı zaman kaybına neden olduğu gibi bazı psikolojik rahatsızlıkları da beraberinde getirmektedir. Yapılan araştırmalarda genel olarak sosyal medya bağımlılığı olan kişilerde “sosyal fobi” veya “depresyon” gibi hastalıklar görülmektedir. Bununla beraber sosyal medya kullanımına erken yaşlardan itibaren başlanması ve sosyal medyada çokça zaman geçirilmesi kişilerde “dikkat eksikliğine” sebebiyet vermektedir (Baripoğlu, 2012).

Tutgun-Ünal (2015), Şentürk (2017) ve Baripoğlu (2012)’nun yaptıkları araştırmalarda sosyal medyanın aşağıda belirtilen sorunlara sebebiyet verebileceğini ortaya koymuşlardır.

1) Anksiyete (Kaygı bozuklukları) 2) Uyku bozuklukları

3) Bilişsel işlevlerde azalma 4) Depresyon 5) Yetersizlik duygusu 6) Akademik performansta düşüş 7) İş performansında düşüş 8) Evlilik sorunları 9) Asosyallik 10) Günlük işlerin aksaması 11) Fiziksel aktivitelerin azalması

52

Sosyal medyanın sebep olduğu bu sorunlar, tedavi edilmesi gereken psikolojik sorun olarak görülmektedir. Bu psikolojik sorunları tedavi etmekte asıl amaç kişiyi tamamen sosyal medyadan uzaklaştırmak değil sosyal medyayı bilinçli ve kendine hakim olabilecek şekilde kullanmasını sağlamak ve sosyal medya bağımlılığının tekrarlanmasına engel olmaktır. Sosyal medya bağımlılığından kurtulmak için kullanılan yöntemlerden biri de “bilişsel davranışçı terapi” 1

uygulamasıdır (Echeburúa ve De Corral, 2010). Ayrıca sosyal medya bağımlısı olan kişilerin uygulayacağı bazı yöntemler (sosyal medya karşısında harcanan zamanı azaltma, gelen bildirimleri sessize alma, bazı sitelere girmeyi engelleyecek programlar yükleme, okul ev ve iş yerinde sosyal medya kullanımını kısıtlama, sosyal medya kullanımını belirli vakitlerle sınırlandırma vs.) sosyal medya bağımlılığından kurtulmada etkili olan yöntemlerdir (Andreassen, 2015).

Bağımlılıktan kurtulmak için bağımlılığın varlığından haberdar olmak oldukça önemlidir. Bu durumda bağımlılık belirtisi için altı madde belirlenmiştir. Bu maddeler sosyal medya bağımlılığı ile bağdaşlaştırıldığında sosyal medya bağımlılığından söz edilebilmektedir. Bu maddeler:

1) Belirginlik: Bir etkinliğin insan hayatında çok önemli bir yere sahip olması ve o etkinliğin hislerine, fikirlerine ve davranışlarına hükmetmesidir. İnsanın sosyal medyadan uzak olduğu vakitlerde bile sosyal medyayı düşünmesi ve kendini o düşünceden alıkoyamaması bu durumun bir örneğidir.

2) Duygudurum düzenleme: İnsanların sosyal medyayı kullanarak kendi özel deneyimlerini ortaya koymasıdır. İnsanların yaşamış oldukları deneyimleri, yeri geldikçe farklı zamanlarda farklı duygular hissetmesidir. Bu durumun bir çeşit baş etme stratejisi olduğu söylenebilir.

1 Bilişsel davranışçı terapi psikoloji ve psikopatoloji (ruhsal rahatsızlıklar) alanındaki bilimsel bulgulara dayalı

olarak geliştirilmiş, bilimsel ilkelerin psikoterapi alanına uygulanmasıyla ortaya çıkmış çağdaş bir psikoterapidir. Psikoterapi ruhsal rahatsızlık veya sorunları sözel etkileşim yoluyla (görüşmelerle) çözme tekniğine verilen genel addır.

53

3) Tolerans: İnsanın daha önceleri yaşamış olduğu olumlu ruh hallerini tekrar yaşayabilmek için sosyal medyada geçirdiği zamanı giderek arttırmasıdır. 4) Çekilme belirtileri: İnsanın sosyal medyada paylaşım yapmadığı

zamanlarda olumsuz duygularının belirlenmesidir.

5) Çatışma: İnsanların sosyal medyaya aşırı zaman harcamaları durumunda çevreleriyle (kişiler arası çatışma, iş hayatı, akademik performans) veya kendileriyle (intrapsişik çatışma) yaşadıkları sıkıntılardır.

6) Tekrarlama: İnsanların sosyal medya kullanımını sona erdirmek için çaba sarf etmelerine rağmen kendilerine hakim olamamaları ve tekrar sosyal medya kullanımına başlamalarıdır (Şentürk, 2017: 10-11).