Görüşmelerde, üzerinde “araştırma soruları”nı içeren bir Okul Müdürleri Görüşme Formu (EK–1) ve Rehber Öğretmenler Görüşme Formu (EK–2) kullanılmıştır. Böyle bir formunun kullanılması, bir grup insandan aynı materyali kapsayacak şekilde bilgi toplanabilmesini mümkün kılmıştır. Görüşmeci, görüşme ortamına ve görüşmenin akışına göre, daha önceden belirlenmiş sorulara odaklanarak görüşmesini yürütmüştür.
Görüşme formlarında bulunan soruların hazırlanması sırasında, alanyazında konuya ilişkin daha önce yurtta ve yurt dışında yapılmış çeşitli araştırmaların soruları elde edilerek değerlendirilmiş; araştırmanın desen ve kapsamına uygun olacak biçimde düzenleme yapılmıştır.
Ayrıca çapraz karşılaştırma yapmak amacı ile, öğrencilerine anket uygulanan okulların son bir yılı içeren disiplin kurulu kararları da alınmış ve diğer verilerle birlikte yorumlanmıştır.
Öğrencilere uygulanacak anket için alanyazın taraması yapıldıktan sonra, okullarda görülen zorba davranışlara ilişkin bir liste oluşturulmuştur. Daha sonra, üniversitenin ilk yılındaki 55 kişilik bir grup öğrenci ile sohbet tarzında yapılan bir görüşme sonucunda, liselerde sıkça rastlanan zorba davranışlara ilişkin 70 sorudan oluşan bir anket formu geliştirilmiştir. Listelenen bu özelliklerin, 1’den 5’e doğru beş seçenekli Likert tipi bir değerlendirme ölçeği biçiminde hazırlanması uygun bulunmuştur. Daha sonra bu taslağa faktör analizi uygulanmıştır. Faktör analizi sonucunda, madde sayısı 33’e inmiş ve birbiriyle ilişkili maddeler 6 boyutta toplanarak adlandırılmıştır.
33 maddeden oluşan ölçeğin her bir sorusunun altına; (a) “Sen yaptın mı?” ve (b) “Diğer öğrencilere yapıldığını duydun mu?” seçenekleri eklenerek zorbaları, kurbanları ve sadece tanık olanları belirlemeye yönelik olarak ölçek yeniden düzenlenmiştir.
Ölçekte zorba ve kurbanları belirlemeye yönelik olan ilk kısmın dışında, öğrencilerin zorbalık durumunda yaptıkları veya hissettiklerine yönelik birden fazla durumu işaretleyebilecekleri ayrıca 13 soru bulunmaktadır. Bu sorular, Pişkin’in (2005) okul zorbalığı anketinin ikinci bölümündeki sorulardan yararlanılarak hazırlanmıştır
Ölçeğin ikinci bölümünde ise, sosyodemografik değişkenler ile kişisel bilgilere ilişkin sorular yer almaktadır.
Alanyazın taraması ve öğrenci görüşlerine dayanarak elde edilen 70 maddelik denemelik ölçeğin ön denemesi 2005–2006 öğretim yılının ikinci döneminde araştırmanın kapsamına dâhil olmayan genel liselerden Malatya Kubilay Lisesinin 350 öğrencisine uygulanmıştır. Ancak, yanıt formlarından 46 tanesi eksik veya yanlış doldurulduğu için çözümleme dışı bırakılarak 304 yanıt kâğıdı işleme alınmıştır. Ön deneme çalışmasıyla elde edilen öğrenci görüşleri bilgisayar ortamına aktarılarak, “Lise Öğrencilerinde Akran Zorbalığı Tanı Ölçeği”ne (EK–3) ilişkin aşağıdaki istatistiksel işlemler yapılmıştır.
Son aşama olarak veriler, çok değişkenli analiz tekniklerinden olan Faktör Analizi tekniği kullanılarak SPSS for Windows 10.0 paket programında çözümlenmiştir. Faktör analizi, değişkenler setinin varyans-kovaryans yapısını, bu değişkenlerin doğrusal birleşimleri vasıtasıyla, daha az sayıdaki faktörlerle açıklayarak yorumlanmasını sağlar (Tatlıdil, 1992). Analiz sırasında 0,40 minimum faktör yükü olarak kabul edilmiştir. Bunun nedeni, her bir faktör üzerinde yüklemede bulunan değişkenlerin yorumlanmasında 0,30 seviyesinin genellikle minimum faktör yükü olarak kabul edilmesidir. Çünkü bu seviye faktör tarafından açıklanan o değişkenin varyansının yaklaşık yüzde 10’nu belirtmektedir (Hill, 1995).
Verilerin açımlayıcı faktör analizi için uygunluğu Kaiser- Meyer- Olkin (KMO) katsayısı ve Barlett Sphericity testi ile incelenmiştir. KMO’nun 0.60’dan yüksek, Barlett testinin anlamlı çıkması verilerin faktör analizi için uygun olduğunu gösterir (Büyüköztürk, 2003). Ölçeğin geçerlik çalışmalarında ilk aşama olarak ölçme aracının uygulanması sonucu KMO değeri 0.911, Barlett Testi anlamlılık değeri 0.000 olarak bulunmuştur. Buna göre verilerin faktör analizine uygun olduğuna karar verilmiştir.
Tablo: 1’de faktör analizine ilişkin özet bilgiler sunulmaktadır. Tablodan görüldüğü gibi, özdeğerleri 1’den büyük olan faktör sayısı altıdır. Altı faktörün tümü, toplam varyansın yüzde 64,2‘sini açıklamaktadır. Temel bileşenler yöntemiyle elde edilen çözüme, dik döndürme tekniklerinden Varimax yöntemi uygulanmıştır. Her bir faktörün açıkladığı varyans oranı sırasıyla şöyledir: Birinci faktörde yüzde 15,169; ikinci faktörde yüzde 12,882; üçüncü faktörde yüzde 11,318; dördüncü faktörde yüzde 9,864; beşinci faktörde yüzde 7,975; altıncı faktörde yüzde 7,049.
Tablo 1: Açıklanan Toplam Varyans
Başlangıç Özdeğerleri Döndürülmüş Kareli Yüklerin Toplamı
Bileşenler Toplam Varyans %
Toplamlı %
Toplam Varyans Toplamlı
%
1 12,917 37,990 37,990 5,158 15,169 15,169
2 2,579 7,584 45,574 4,380 12,882 28,051
4 1,630 4,793 56,180 3,354 9,864 49,233
5 1,386 4,077 60,257 2,712 7,975 57,209
6 1,360 4,001 64,257 2,397 7,049 64,257
Analiz sonucunda kalan 33 madde, 6 faktör altında toplanmıştır. Birinci faktörde toplanan maddeler, herhangi bir dövüş aleti kullanarak veya tehdit etmek suretiyle zorbalık yapmaya ilişkin 7 soru ile yapılan analizlerin her defasında bu faktör altında toplanan ancak buraya uymadığı düşünülen “iftira atma” maddesini kapsamaktadır. Dolayısı ile faktör bir, “Saldırı Aleti Kullanmak veya Tehditle Zorbalık” olarak adlandırılmıştır ve bu boyut altına giren “iftira atma” maddesi de anketten çıkarılmıştır. Đkinci faktörde ise, sözel zorbalığa ilişkin sorular toplanmıştır. Bu yüzden bu faktöre “Sözel Zorbalık” adı verilmiştir. Üçüncü faktörde toplanan sorular ise internet, cep telefonu aracılığı ile yapılan zorbalık soruları ile cinsel içerikli çeşitli mesajlar içeren doğrudan veya dolaylı zorbalığa ilişkin soruları içermektedir. Bu faktöre de “Sanal ve Cinsel Zorbalık” adı verilmiştir. Dördüncü faktörde toplanan soruların, öğrenciler arasında yaygın olan fiziksel zorbalığa ilişkin soruları kapsamakta olduğu görülmüştür. Bu yüzden, bu boyut “Basit Fiziksel Zorbalık” biçiminde adlandırılmıştır. Beşinci faktörde ise, çeşitli biçimlerde baskı uygulayarak yapılan psikolojik zorbalık türünden sorular toplandığı için, “Duygusal Zorbalık” biçiminde adlandırılmıştır. Altıncı ve son faktörde de basit olmayan türden fiziksel zorbalığa ilişkin sorular toplandığı için, bu boyuta da “Ağır Fiziksel Zorbalık” adı verilmiştir. Tablo 2’de boyutlara göre ölçekte yer alan maddeler ve elde edilen faktör yükleri; Tablo 3’te de “Cronbach’s Alpha” ile hesaplanan güvenirlik katsayıları verilmiştir.
Tablo 2: Ölçek Maddeleri ve Alt Ölçeklere Göre Faktör Yükleri
MADDELER F1 F2 F3 F4 F5 F6
Jiletle tehdit etme 0,677
Bıçakla yaralama 0,762
Üzerine jilet atma 0,839
Ateşli silahla tehdit etme 0,867
Ateşli silahla yaralama 0,838
Zararlı maddeleri satmak için tehdit etme 0,542
Arkadaşına küfretme 0,755
Ailesine küfretme 0,772
Dedikodu yapma 0,602
Kötü ad takma 0,575
Cinsel içerikli sözler söyleme 0,670
Laf atma 0,686
Ailesi hakkında çirkin ve kaba sözler söyleme 0,620
Đnternetten hoşa gitmeyen mesajlar gönderme 0,729
Rahatsız edici telefonlar açma 0,731
Rahatsız edici telefon mesajları gönderme 0,683
Đsteği dışında cinsel amaçla dokunmaya çalışma 0,638
Đsteği dışında cinsel amaçla dokunma 0,613
Cinsel tehditler savurma 0,574
Çimdikleme 0,592
Đtme 0,723
Boğazını sıkma 0,717
Isırma 0,665
Saçını çekme 0,667
Derse hazır gelmeyenlerin baskısıyla, kendisinin hazır olduğunu söylememe
0,518 Sınavlarda çok yüksek not almaması için baskı
yapma
0,664
Ders notlarını vermeye zorlama 0,742
Başkası için ödev yapmaya zorlama 0,711
Tenha köşelerde sıkıştırıp dövme 0,560
Yumruk atma 0,735
Tekmeleme 0,584
Tablo 3: Ölçeğe Đlişkin Güvenirlik Verileri
Faktör Numaraları ve Adları Güvenirlik (Alfa)
Değeri
Boyut 1: “Saldırı Aleti kullanmak veya Tehditle Zorbalık” 0,9044
Boyut 2: “Sözel Zorbalık” 0,8722
Boyut 3: “Sanal veya Cinsel Zorbalık” 0,8944
Boyut 4: “Basit Fiziksel Zorbalık” 0,8070
Boyut 5: “Duygusal Zorbalık” 0,8342
Boyut 6: “Ağır Fiziksel Zorbalık” 0,7018