Veri Toplama Araçları

Bu çalışmada Öz-Anlayış Ölçeği (SCS; Self-Compassion Scala) ve Anne Baba Tutumları Ölçeği (ABTÖ) kullanılmıştır. Ayrıca çalışmaya katılan deneklerin demografik özelliklerini belirlemek amacıyla, araştırmacı tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu da deneklere verilmiştir.

3.3.1. Kişisel Bilgi Formu

Ergenlerle ilgili birtakım değişkenler hakkında bilgi toplamak amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Kişisel Bilgi Formunda öğrencinin cinsiyet, sınıf, fakülte, bölüm, sosyo-ekonomik düzey, anne ve babanın eğitim düzeyi ve kardeş sırası (ilk, ortanca, sonuncu) bilgileri bulunmaktadır. Etik kurallar ve gerçekçi cevap alabilmek amacıyla araştırma sırasında öğrencilere kimlik bilgilerini içeren sorular yöneltilmemiştir.

3.3.2. Öz-Anlayış Ölçeği (Self-Compassion Scala)

Neff (2003) tarafından geliştirilen öz-anlayış ölçeği (SCS; Self-Compassion Scale), katılımcıların alt ölçeklerdeki değerlere ve oradan da genel değerlere ulaşmayı amaçlamıştır. Ölçek, Öz-anlayışı oluşturan üç ana bileşenden oluşturulmuştur: kendine şefkat, kendine paydaşım ve kendine düşüncelilik. Birbiriyle ilişkili bu üç ana bileşenin asıl hedefi öz-anlayışı ölçmek olarak belirlenmiştir (Neff, 2003).

Ölçeğin oluşum sürecindeki pilot uygulamalar, ölçeğin son halini almasında önemli rol oynamıştır; rastgele seçilen katılımcılar, öz-anlayış kavramını tartışmaksızın ankete tabii tutulmuş, arkasından da konu üzerine konuşularak maddelerle ilgili dönüt ve yorumlar alınmıştır. Alt ölçeklerden oluşan değerler beklenen sonuçlara ve ölçekler arası ilişkilere bakılarak ve de güvenirlik göz önünde bulundurularak ölçeğe son halini vermek mümkün olabilmiştir (Neff, 2003).

Neff (2003) tarafından geliştirilen SCS’nin Türkçe uyarlaması, geçerlik ve güvenirlik çalışması Deniz, Kesici ve Sümer (2008) tarafından yapılmıştır.

Öz-anlayış yapısının özelliklerini ölçmek amacıyla hazırlanan orijinal ölçekte, cevaplayanlardan belirtilen durumla ilgili olarak ne kadar sıklıkla hareket ettiklerini “Hemen hemen hiçbir zaman=1” ve “Hemen hemen her zaman=5” arasında değişen 5'li likert tipi bir ölçekte derecelendirmeleri istenmektedir. 26 maddelik öz-anlayış ölçeği 6 alt ölçekten oluşur: öz-nezaket, öz-yargılama, ortak insanlık, izolasyon, bilinçlilik, aşırı-özdeşleşme. Bu alt ölçekler, öz-anlayışın genel yapısını oluşturan doğrulayıcı faktör analizi yapılarak doğrulanmıştır: Öz-nezakete karsı öz-yargılama, ortak insanlığa karsı izolasyon ve bilinçliliğe karşı aşırı-özdeşleşme. Bu alt ölçeklere ait maddelerin faktör yükleri, öz-nezaket için .71-.77, öz-yargılama için .65-.80, paylaşımların bilincinde olma için .57-.79, izolasyon için .63-.75, bilinçlilik için .62- .80 ve aşırı-özdeşleşme için .65-.78 arasındadır. Ölçeğin iç tutarlılık katsayısı (Cronbach Alpha) bütünü için .92, alt ölçekler için de sırayla .78, .77, .80, .79, .75, .81 ve test-tekrar test güvenirliği ölçeğin bütünü için .93, alt ölçekler için de sırayla .88, .88, .80, .85, .85, .88 olarak bulunmuştur (Neff, 2003; Akt; Deniz, Şahin ve Sümer, 2008).

Araştırmacılar, Türkçe Öz-Anlayış Ölçeği (ÖAÖ)’nin orijinalinde farklı olarak ölçeğin tek boyutlu bir yapı gösterdiği ve aynı zamanda madde toplam korelasyonunda .30’ altında olan 2 tane maddeyi (1. ve 22. maddeler), ölçekten çıkartarak toplam 24 maddelik bir ölçek elde etmişlerdir. 26 madde için madde- toplam korelasyonu, .029 ile .646 arasında değişmektedir. Dolayısıyla madde toplam korelasyonu .30’un altında olan ölçekten çıkartılmıştır. Ölçeğin güvenirliği için

madde analizine bağlı olarak hesaplanan Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı .89’dur. Ayrıca iç tutarlılık katsayısı .89 ve test-tekrar test korelasyon .83 olarak hesaplamışlardır. Öz-anlayış ölçeğinin ölçüt-bağıntılı geçerliği ise, SCS ile RSES arasında r=.62; SWLS arasında r=.45; pozitif duygu arasında r=.41 ve negatif duygu arasında r=-.48 düzeyinde ilişkiler saptamışlardır (Deniz, Şahin ve Sümer, 2008).

Araştırmacılar Deniz, Şahin ve Sümer (2008), SCS 66 kişilik Đngilizce Öğretmeni grubuna uygulamışlardır. Self-Compassion Scala (SCS)’nın özgün formu ile Türkçe formu arasındaki dil eşdeğerliğinin saptanabilmesi için önce Đngilizce daha sonra da Türkçe ölçek, Đngilizce Öğretmeni grubuna iki hafta arayla uygulamışlardır.

SCS’nın iki hafta arayla uygulanan Đngilizce ve Türkçe formlarından elde edilen puan ortalamaları arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur (r= .96, p<.001). Dolayısıyla ölçek eşdeğer kabul edilmiştir (Deniz, Şahin ve Sümer, 2008).

Araştırmacılar Deniz, Şahin ve Sümer, (2008), Öz-Anlayış Ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik çalışmalarını üniversite öğrencileri üzerinde yapmışlardır. Çalışma grubu 341 öğrenciden oluşmuştur. Bu öğrencilerin 184 (%54)’ü kız ve 157 (%46)’si erkek öğrencidir. Öğrencilerin yaş aralığı 17–25 olup, yaş ortalamaları 19.81 (Ss:1.53)’dür.

Çalışma 2’de orijinali Đngilizce olan Öz-anlayış ölçeğinin Türk kültürüne uyarlama çalışmasında yapı geçerliği test edilmiştir. Öz-Anlayış Ölçeği’nin daha önce belirlenen altı faktörlü yapısının geçerli bir model olup olmadığına doğrulayıcı faktör analizi ve açımlayıcı faktör analizi ile bakılmıştır. Öğrencilerden elde edilen verilerin açımlayıcı faktör çözümlemesine uygun olup olmadığı, KMO (Kaiser- Meyer-Olkin) katsayısı ve Barlett Sphericty testi ile incelenmiştir. Verilerin faktör analizi yapmaya uygun çıkması üzerine, Öz-Anlayış Ölçeği’nin yapı geçerliği ve faktör yapısını incelemek amacıyla açımlayıcı faktör analizi yapılmıştır. Ölçeğin orijinalinde belirlenen altı faktörlü yapının, bu çalışmada elde edilen verilerle ne derecede uyum gösterdiğini değerlendirmek amacıyla doğrulayıcı faktör analizi

yapılmıştır. Ayrıca Öz-anlayış ölçeğinin madde-toplam korelasyonu analizi ve Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı hesaplanmıştır (Deniz, Şahin ve Sümer, 2008).

Araştırmacılar Deniz, Şahin ve Sümer, (2008), testin tekrarı yöntemi (Test– Retest Reliability) ile Öz-Anlayış Ölçeğini 93 üniversite öğrencisine üç hafta ara ile iki kez uygulamışlardır. Testin tekrarı yöntemi ile ölçeklerden elde edilen güvenilirlik katsayıları r =.83 olarak bulmuşlardır.

Bu çalışmada, Neff (2003) tarafından geliştirilen Öz-anlayış ölçeğinin üniversite öğrencilerinden oluşan bir grup üzerinde geçerlik ve güvenirliği yapılmıştır. Ölçeğin, Đngilizce ve Türkçe formlarından elde edilen puanlar arasında pozitif ve anlamlı bir korelasyon (r= .96, p<.001) olduğu görülmüştür. Bu sonuç, testi Türkçe olarak cevaplayan bireylerin, ölçeğin Đngilizce formundaki içeriğin benzerini anlayabileceğini göstermektedir. Öz-Anlayış ölçeğinin faktör yapılarını belirlemek amacıyla EFA (exploratory factor analysis) ve CFA (confirmatory factor analysis) uygulanmıştır. Uygulanan EFA ve CFA sonuçlarına göre ölçek tek boyutlu bir yapı göstermektedir (Deniz, Şahin ve Sümer, 2008).

Ölçekte yer alan maddelerin, öğrencileri Öz-Anlayışları bakımından ne derece ayırt ettiğini değerlendirmek amacıyla, madde-toplam korelâsyonu yapılmıştır. Madde toplam korelasyonunda .30’ altında olan 1. ve 22. madde ölçekten çıkartılmış ve 24 maddelik bir ölçek elde edilmiştir. Ölçeğin güvenirliği için madde analizine bağlı olarak hesaplanan Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı .89 ve test-tekrar test korelasyon .83’dür. Araştırmalarda kullanılabilecek ölçme araçları için öngörülen güvenirlik düzeyinin .70 olduğu dikkate alınırsa, ölçeğin güvenirlik düzeyinin yeterli olduğu söylenebilir. Öz-anlayış ölçeğinin ölçüt-bağıntılı geçerliği (Discriminant Validity) yapılan uygulamalarla sağlanmıştır. SCS ile RSES arasında r=.62; SWLS arasında r=.45; pozitif duygu arasında r=.41 ve negatif duygu arasında r=-.48 düzeyinde ilişkiler saptanmıştır. Neff (2003b) SCS ile RSES arasında r=.59 ve SWLS arasında r=.45 ilişki bulmuştur. Bu sonuçlar araştırma bulguları ile benzerlik göstermektedir. Araştırma sonuçları SCS’nın yüksek düzeyde geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu göstermektedir (Deniz, Şahin ve Sümer, 2008).

3.3.3. Anne Baba Tutumları Ölçeği (ABTÖ)

Araştırmada; ergenler ve yetişkinler için anne babalarının tutumlarını ölçmek amacıyla Kuzgun ve Eldeleklioğlu (2005) tarafından geliştirilen “Anne Baba Tutumları Ölçeği” kullanılmıştır.

Anne Baba Tutumları Ölçeği üç alt ölçekten oluşturulmuştur. Demokratik tutumları ölçen 15 madde, Koruyucu-Đstekçi tutumları ölçen 15 madde ve Otoriter tutumları ölçen 10 maddeden olmak üzere toplam 40 maddeden oluşmaktadır. Ölçek, “Hiç uygun değil”, “Pek uygun değil”, Biraz uygun”, “Çok uygun”, “Tamamen uygun” ifadelerine göre işaretlenmektedir. Ölçekte cevaplayıcılardan, her bir ifadenin kendisi için ne derece doğru olduğunu ve ifadeyi, kendilerini en yakın olan ebeveynini düşünerek yanıtlaması istenmektedir. Bu şekilde yanıtlanan maddeler “Hiç uygun değil” karşılığı 1, “Pek uygun değil” karşılığı 2, Biraz uygun” karşılığı 3, “Çok uygun” karşılığı 4, “Tamamen uygun” karşılığı 5 olarak değerlendirilmiştir.

Ana baba tutumları ölçeğinin güvenilirliğini belirlemek için, önce ölçeği oluşturan alt ölçeklerin iç tutarlılık katsayıları (Cronbach Alpa) hesaplanmıştır. Sonra ölçeğin kararlı bir ölçme yapıp yapmadığı testin tekrarı yöntemi ile belirlenmiştir. Ana Baba Tutumları Ölçeği’ne ilişkin iç tutarlılık ve kararlılık katsayıları; Demokratik Tutum için Đç Tutarlılık Katsayısı 0,89, Kararlılık Katsayısı 0,92. ; Koruyucu/Đstekçi Tutum için Đç Tutarlılık Katsayısı 0,82, Kararlılık Katsayısı 0,75. ; Otoriter Tutum için Đç Tutarlılık Katsayısı 0,78, Kararlılık Katsayısı 0,79 olarak belirlenmiştir (Kuzgun ve Eldeleklioğlu, 2005).