Araştırmada veri toplama aracı olarak ‘Kişisel Bilgi Formu’, “Ev Erken Okuryazarlık Ortamı Ölçeği”, “Ebeveynliğe Yönelik Tutum Ölçeği-Anne Formu”, “Ebeveyn Okuma İnanç Ölçeği” ve “Metropolitan Okul Olgunluk Ölçeği” kullanılmıştır.
3.3.1. Kişisel Bilgi Formu
Araştırmada kullanılmak üzere, okul öncesi eğitimi alma durumu, cinsiyet, kardeş sayısı, ailenin gelir durumu, anne öğrenim durumu, baba öğrenim durumu, annenin çalışma durumu bilgilerinden oluşan kişisel bilgi formu yer almıştır.
3.3.2. Ev Erken Okuryazarlık Ortamı Ölçeği (EVOK)
Araştırmada Kotaman (2009) tarafından geliştirilen ve Sarıca ve arkadaşları (2014) tarafından Türkçe ’ye uyarlanıp güvenirlik ve geçerliği gerçekleştirilen “Ev Erken Okuryazarlık Ortamı Ölçeği” kullanılmıştır. Ev Erken Okuryazarlık Ortamı Ölçeği, 5-6 yaş grubunda yer alan çocukların ev ortamında kendilerine sağlanan erken okuryazarlık deneyimlerine ilişkin bilgi toplamak amacıyla geliştirilmiş bir ölçme aracıdır. Ev Erken Okuryazarlık Ortamı Ölçeği, hedef grupta yer alan çocukların anne babaları – ya da temel bakıcıları – için geliştirilmiş olup katılımcı tarafından bireysel olarak doldurulmaktadır. EVOK, geçerlik ve güvenirlik çalışmaları sonucunda okuma, yazma, ses bilgisel ve yazı farkındalığı, birlikte kitap okuma olmak üzere 4 faktör ve 23 maddeden oluşmaktadır. Araçta yer alan 2 madde tersine puanlanan maddelerdir. Ölçekten alınabilecek en düşük ve en yüksek puanlar sırasıyla 23 ve 114’tür ve ölçekten yüksek puan almak, çocuğun ev ortamında olumlu erken okuryazarlık deneyimlerine sahip olduğu şeklinde yorumlanmaktadır.
Ev Erken Okuryazarlık Ortamı Ölçeği geçerlik ve güvenirlik çalışması sonucunda yapılan KMO testi 0,879; Bartlett Küresellik testi 2611,06 (p<.01, sd=253) olarak saptanmıştır. Elde edilen 4 faktörün toplam varyansın %54,81’ini açıkladığı gözlenmiştir. Okuma olarak adlandırılan ilk faktör varyansın %17,53’ünü, yazma olarak adlandırılan ikinci faktör varyansın %13,87’sini, sesbilgisel ve yazı farkındalığı
81
olarak adlandırılan üçüncü faktör %12,99’unu, birlikte kitap okuma olarak adlandırılan dördüncü faktör ise varyansın %10,43’ünü açıklamaktadır. Lisrel programından yararlanılan analizde, açımlayıcı faktör analizi sonuçlarına bağlı kalınarak aynı faktör altında 0,40’ın üzerinde yük değerine sahip olan ve birbirleriyle en iyi uyumu veren maddelerden oluşan alt boyutlar oluşturulmuştur. Ayrıca ki-kare değerinin serbestlik derecesinin yaklaşık 3 katı olduğu görülmektedir. Bu değerin düşük olmakla birlikte kabul edilebilir bir uyum indeksi olduğu söylenebilir. RMSEA değerine bakıldığında, bu değerin 0,09 gibi kabul edilebilir değerin biraz üzerinde olduğu gözlenmiştir. GFI, CFI, AGFI ve NNFI değerlerinin ise 0,90 ve üzerinde olması uyumun çok iyi olduğunu göstermektedir. Elde edilen bu veriler doğrultusunda, ölçeğin doğrulayıcı faktör analizi sonuçlarının kabul edilebilir olduğu sonucuna varılmıştır (Sarıca vd., 2014).
Bu çalışmada ölçeğin geneline ait Cronbach Alpha katsayısı 0,89; alt boyutların alfa katsayıları sırasıyla 0,78 – 0,80 – 0,72 ve 0,83 olarak bulunmuştur. Ölçeğin faktör analizinde Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) 0,870 ve Barlett’s Küresellik Testi 0,01 düzeyinde anlamlı bulunmuştur. Bu çalışmada yapılan açıklayıcı faktör analizinde ölçekteki maddelerin açıkladığı toplam varyans %52,59 olarak hesaplanmıştır. Alt boyutların varyansa katkıları sırasıyla %14,89- %14,26, %11,79 ve %11,65 olarak hesaplanmıştır.
3.3.3. Ebeveynliğe Yönelik Tutum Ölçeği-Anne Formu
Araştırmada Gibuad-Wallston ve Wandersman (1978) tarafından geliştirilen “Ebeveynliğe Yönelik Duyusal Yeterlilik Ölçeği”nin Seçer, Çeliköz, Yaşa (2008) tarafından yeniden düzenlenen ve Türkçe’ ye uyarlanıp güvenirlik ve geçerliği gerçekleştirilen “Ebeveynliğe Yönelik Tutum Ölçeği-Anne Formu” kullanılmıştır. Ebeveynliğe Yönelik Tutum Ölçeği-Anne Formu 16 maddeden oluşmakta ve katılımcılar ölçekte yer alan maddelere 1-5 arası puan vermektedir. Yüksek puanlar ebeveynliğe yönelik tutumun olumlu olduğunu, düşük puanlar ise olumsuz olduğunu göstermektedir. Form, annelerin çocukları ile ilgili deneyimlerini dikkate alarak kendilerini değerlendirmeleri ve ebeveynliğe yönelik tutumlarını yansıtmaları süreçlerini içermektedir. Ebeveynliğe Yönelik Tutum Ölçeği-Anne Formunun
82
geçerlik ve güvenirlik çalışmaları sonucunda ölçeğin yeterlilik algısı, ilgi ve doyum olmak üzere 3 faktörden oluştuğu belirlenmiştir. Geçerlik güvenirlik çalışması sonucunda ölçeğin 3 faktörü ölçmeye yönelik toplam variyansı açıklama oranı %50,93, Cronbach Alfa Güvenirlik Katsayısı ise. 84’tür (Seçer vd., 2008).
Bu çalışmada ölçeğin geneline ait Cronbach Alpha katsayısı 0,71; alt boyutların alfa katsayıları sırasıyla 0,55 – 0,40 ve 0,51 olarak bulunmuştur. Ölçeğin faktör analizinde Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) 0,730 ve Barlett’s Küresellik Testi 0,01 düzeyinde anlamlı bulunmuştur. Bu çalışmada yapılan açımlayıcı faktör analizinde ölçekteki maddelerin açıkladığı toplam varyans %40,06 olarak hesaplanmıştır. Alt boyutların varyansa katkıları sırasıyla %14,97-%14,52 ve %10,57 olarak hesaplanmıştır.
3.3.4. Ebeveyn Okuma İnanç Ölçeği
Araştırmada DeBaryshe ve Binder (1994) tarafından geliştirilen ve Şimşek Çetin, Bay ve Alisinanoğlu (2014) tarafından Türkçe ’ye uyarlanıp güvenirlik ve geçerliği gerçekleştirilen “Ebeveyn Okuma İnanç Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek ebeveynlerin, okul öncesi dönemindeki çocuklarının dil ve okuryazarlık gelişimindeki rolünü, çocuklarına kitap okuma süreci ve amacına ilişkin inançlarını belirlemek amacıyla hazırlanmıştır. Ölçek 40 madde ve öğretimin etkililiği, olumlu etki, sözel katılım, okuma yönergesi, bilgi kaynağı, kaynaklar, çevresel etki olmak üzere yedi alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçekte 17 madde ters kodlanmaktadır. Alt boyut ve ölçek genelinde yüksek puanlar ebeveynlerin okuma ve okuma yeterliğine (dil ve okuryazarlık gelişimindeki rolü ve çocuklarına kitap okuma süreci ve amacına ilişkin inançları) ilişkin inancının yüksek olduğunu ifade etmektedir. Ebeveyn Okuma İnanç Ölçeğin’ de yer alan 40 maddeye ilişkin hesaplanan regresyon katsayılarının t değerlerinin anlamlı olduğu ve modelin orijinalinde yer alan yedi faktörün doğrulandığı belirlenmiştir. Ölçeğin birinci boyutu öğretim etkililiği boyutuna en çok katkı sağlayan maddenin M1 (R2=0,59), en az katkı sağlayan maddenin ise M6 (R2=0,074) olduğu belirlenmiştir. Ölçeğin ikinci boyutunu oluşturan olumlu etki boyutuna en çok katkı sağlayan maddenin M11 (R2=0,67), en az katkı sağlayan maddenin ise M16 (R2=0,13) olduğu tespit edilmiştir. Sözel katılım boyutuna en çok
83
katkı sağlayan madde M22 (R2=0,99) iken söz konusu boyuta en az katkı sağlayan madde M25 (R2=0,34)'tir. Ölçeğin okuma yönergesinde bulunan üç madde sırasıyla boyuta M31 (R2=0,54), M28 (R2=0,44), M29 (R2=0,038) katkı sağlamaktadır. Ölçekte yer alan kaynaklar boyutuna en fazla katkı sağlayan maddenin M38 (R2=0,85), en az katkı sağlayan maddenin de M37 (R2=0,32) olduğu belirlenmiştir. Ölçeğin son boyutunu oluşturan çevresel girdi boyutunda yer alan M41 (R2=0,71) ile M42 (R2=0,17) boyutu açıklamaktadır. Ebeveyn Okuma İnanç Ölçeği’nin Alt Boyutlarına İlişkin Cronbach Alfa Güvenirlik Katsayısı 0,79 olarak belirlenmiş, iç tutarlılık katsayıları orijinal ölçeğin iç tutarlılık katsayıları ile paralellik göstermektedir (Şimşek Çetin vd., 2014)
Bu çalışmada ölçeğin geneline ait Cronbach Alpha katsayısı 0,90; alt boyutların alfa katsayıları sırasıyla 0,69 – 0,70 – 0,89 – 0,50 – 0,81 – 0,82 ve 0,47 olarak bulunmuştur. Ölçeğin faktör analizinde Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) 0,884 ve Barlett’s Küresellik Testi 0,01 düzeyinde anlamlı bulunmuştur. Bu çalışmada yapılan açımlayıcı faktör analizinde ölçekteki maddelerin açıkladığı toplam varyans %54,25 olarak hesaplanmıştır. Alt boyutların varyansa katkıları sırasıyla %25,10- %9,76 –7,79 – 4,35 – 3,51 – 3,48 ve %3,26 olarak hesaplanmıştır.
3.3.5. Metropolitan Okul Olgunluk Ölçeği
Araştırmada Hildert ve arkadaşları (1949) tarafından geliştirilen “Metropolitan Okul Olgunluk Ölçeği” kullanılmıştır. Metropolitan Okul Olgunluk Ölçeği, okula yeni başlayanların 1. sınıfa hazırlıklı olmalarını sağlayacak olan özellikleri ve başarılarını ölçmek için Oktay tarafından 1980 yılında Türkçeye uyarlanmıştır. Ölçek 6 alt testten oluşmaktadır. 1. Kelime Anlama (19 madde), dilin anlaşılması ve kavranılması testidir. Öğrencilerden her sıradaki dört resimden sırasıyla söyleneni göstermesi ve işaretlemesi istenir. 2. Cümleler (14 madde), cümlelerin anlaşılıp kavranılması ve uygun resmi işaretlemesi istenir. Öğrencilere işaretlemesi istenen resimle ilgili açıklamalar yapılır, öğrencinin anlatılan resmi işaretlemesi istenir. Öğrencilerin cümleleri kavrayıp resimlerini göstermesi için her açıklamadan sonra 15 saniye verilir.3. Genel Bilgi (14 madde), çocuğun günlük yaşamda karşılaşabileceği nesnelere ait resimleri göstermesi istenir. Nesnenin direk ismi söylenmez, nesnenin ne işe
84
yaradığı ile ilgili açıklama yapılır. 4. Eşleştirme (19 madde), bir görsel algılama testidir. Testin ortasında daire içine alınmış geometrik şeklin, hayvanın, nesnenin aynısını bulması ve işaretlemesi istenir. 5. Sayılar (24 madde), sayıları tanıma, basit toplama, sayıları yazma, sayıları sıralama gibi becerilerini ölçmek içindir. 6. Kopya Etme (10 madde), öğrencilerden gösterilen şekli anlayarak doğru olarak kopya etmesi istenir (Gündüz ve Çalışkan, 2013).
Metropolitan Olgunluk Ölçeği çocuğun yönergeyi anlama ve uygulama becerisini ölçmektedir. Araştırmacı tarafından sözlü olarak verilen yönergeye göre öğrencinin işaretlediği veya kopya ettiği resimlerin her doğru yanıtına 1 puan verilmekte, yanlış yaptıklarına ise puan verilmemektedir. Bu durum alt boyutların puanlanmasında da aynıdır. Ölçeğin kelime anlama, cümleler, genel bilgi ve eşleştirme testleri “Okuma Olgunluğu” alt boyutunu, kopya etme testi “Kopya Etme” alt boyutunu, sayılar testi “Sayı Olgunluğu” alt boyutunu oluşturmaktadır. Alt boyut ve ölçek genelinde yüksek puanlar çocukların hazır bulunuşluk düzeyinin (olgunluğunun) yüksek olduğunu ifade etmektedir. Ölçeğin güvenirliği paralel formlar arası korelasyonlar hesaplanarak elde edilen güvenirlilik katsayıları. 53- .83 arasında değişmektedir. Ölçeğin geçerliğinde korelatif ilişki 0,34 –0,53 arasında saptanmıştır. Yapı Geçerliği için İstanbul normlarını oluşturan her iki grubun puanları t testi ile karşılaştırılmış ve her alt test için iki grup arasında 0.001 düzeyinde, avantajlı grubun lehine anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Alt boyutların birbirleriyle ve her birinin okuma olgunluğu ve genel olgunlukla ilişkileri her iki grup için ayrı ayrı incelenmiştir. Elde edilen korelasyon katsayıları avantajlı grup için 0.17 ile 0,94 arasında değişmiştir (Alakoç Pirpir, 2011; Cinkılıç, 2009). Bu çalışmada ölçeğin geneline ait KR-21 güvenirlik katsayısı 0,96; alt boyutların KR-21 katsayıları sırasıyla 0.86 – 0.91 – 0.70 – 0.74 – 0.94 ve 0.85 olarak bulunmuştur.