Al••veri• Merkezi Tan•m•

Bir ticaret tarihi; ticaret mallar•n•n tarihini, ticareti yapanlar•n tarihini ve ticaret yap•lan yerlerin tarihi olmak üzere üç ana konuyu içerir.

Ticaret mallar•n•n tarihi kapsam•nda insan ve do•an•n üretti•i, oyma i•leminden ba•layan yontulmu• ta• gereçten, ipek, baharat, ta• kömüründen petrole kadar halktan halka el de•i•tiren her •eyi içerir.

Ticaret yapanlar•n tarihi; bu mallar• üreten, üretici ve tüketici aras•nda yer almak isteyen ve bu yeri korumak için çal••an insanlardan olu•ur. Sözü edilen bu insanlar çerçi, tacir, toptanc• gibi mal• bir yerden ba•ka yere, bir halktan ba•ka halka aktar•m•n• sa•layan ki•ilerden olu•maktad•r.

Ticaret yap•lan yerlerin tarihi; sat•• yerleri, bonmar•eleri, agora, forum, bedesten, bakkal, süpermarketi ve al••veri• merkezleri yani ticaret yap•lan her yeri ele al•r (Sedillot, 2005).

Ticaretin tarihini olu•turan üç ana konu birbiri ile ayr•lmas• mümkün olmayan zincir halkalar•n• olu•turmaktad•r. Mal olmaz ise sat•c• olmaz, sat•c• olmaz ise sat•lan yer olmaz temel anlay••• çerçevesinde tezin bu bölümünde sadece ticaret yap•lan yerler tarihi içinde al••veri• merkezleri ele al•nmaktad•r. Al••veri• merkezlerinin tan•m•n•n ortaya ç•k•••nda tarihi sürecin önemli etkisi bulunmaktad•r. Bu nedenle tarihi de•i•im süreci içinde al••veri• merkezleri farkl• mekânsal de•i•imlere u•ramas• farkl• tan•mlamalara da neden olmu•tur. Bu tan•mlar yap•l•rken al••veri• merkezinin sadece ticari mekan özelli•i dikkat al•nmam••t•r. Mimari özelli•i, sosyal mekan özelli•i, modernle•me süreci içinde iç dizayn özelli•i gibi de•i•kenler al••veri• merkezlerinin tan•m•mda etkili olmu•tur. Bunun sonucu olarak birçok al••veri• merkezi tan•m• ile kar••la•mak mümkündür. Farkl• tan•mlar•n ortak bulu•tu•u nokta tüketim mekanlar•n•n

tarihinin ilk zamanlar•ndan günümüze bu mekanlar•n sadece sat•• yap•lan mekanlar olmad••• insanlar•n bir araya geldi•i sosyal bir mekan alg•s• vurgusunun ön planda yer ald••• gerçe•i olarak kar••m•za ç•kmaktad•r.

Al••veri• merkezleri; merkezi bir birimce dizayn edilen, planlanan, yap•land•r•lan ve yönetilen perakendeci dükkanlar•n ve çe•itli hizmet kurulu•lar•n•n yer ald••• bir komplekstir. Ticari i•letme tiplerini ve farkl• hacimlerdeki sat•• birimlerini içinde bar•nd•ran bu kompleksler belli bir alan içindeki tüketicilere hizmet etmek üzere veya belirli bir tüketici grubuna hizmet etmek üzere yap•land•r•larak kurulurlar.

Bir ba•ka ifade ile al••veri• merkezleri, tüketicilere rahatl•k ve kolayl•k sa•lamak amac•yla pek çok ma•azan•n ve dolay•s•yla da pek çok ticari mal•n bir arada bulundu•u perakende sat•• kompleksidir. Bu merkezler, tek ve belirli bir plan alt•nda bir araya getirilmi• çe•itli perakendeci ma•azalar•n olu•turdu•u bir grup olmas•n•n yan•nda ayr•ca küçük, özellikli mal satan perakendeci ma•azalar, sinema, banka, pastane, kafeterya, kuaför, eczane gibi mü•terilere rahatl•k sa•lamak amac•yla pek çok ma•azan•n bir arada bulundu•u perakende sat•• komplekslerinden de olu•maktad•r. Bu

komplekslerin büyük bir ço•unlu•u otopark kolayl••• sa•lamaktad•rlar (Cengiz ve Özden, 2003).

Beddington (1990:1)’a göre al••veri• merkezi, “merkezi olarak yönetilen ve içerisindeki tüm birimlerin kiraland••• büyük komplekslerdir”. Daha detayl• bir tan•mlama yapan Alkibay ve di•. (2007:2)’ne göre ise, al••veri• merkezleri “planlanm•• bir mimari yap• bütünü içerisinde birden çok departmanl• ma•aza ile küçüklü büyüklü perakendeci ünitelerin, kafeterya, restoran, e•lence merkezi, sinema, sergi salonu, banka, eczane ve benzeri i•letmelerin de içerisinde yer ald•••, sat•• alan• be• bin metrekareden ba•lay•p üç yüz bin metrekareye kadar de•i•ebilen ve genellikle •ehir d•••nda kurulup tek bir merkezden yönetilen komplekslerdir”. Dowson ve Lord (1985), al••veri• merkezlerini “merkezi olarak tasarlanan, planlanan, geli•tirilen, sahip olunan, pazarlanan ve yönetilen yap• ve yat•r•mlar” olarak tan•mlamaktad•r (Nacak, 2015).

Tüketiciler aç•s•ndan al••veri• merkezlerinin anlam• ve de•eri zaman içerisinde evrilirken yat•r•mc•lar da bu duruma kay•ts•z kalmam••lard•r. Yat•r•mc•lar•n merkezlerde al••veri• d••• aktivitelere ayr•lan alanlar• sürekli art•rmalar•n•n temel nedeni

ekonomiktir. Zira insanlar•n al••veri• merkezinde kalma süreleri artarsa, yapacaklar• harcama miktarlar• da artacakt•r (Underhill, 2005).

Al••veri• merkezleri ile ilgili olarak tan•mlar•n içerikleri incelendi•inde ortak olarak kar••m•za ç•kan en önemli özelli•in birçok de•i•keni bir arada bulunmas•d•r. Az öncede ifade edildi•i gibi al••veri• merkezleri tarihsel süreç içinde sadece satma eyleminin gerçekle•ti•i bir bina görüntüsünden çok bir ya•am alan•n• kapsayan bir •ehir ya•am alan•na dönü•tü•ü görülmektedir. Sözü edilen de•i•kenleri ile ilgili k•saca bir aç•klama yapmak gerekirse; bu yeni kent mekanlar•nda al••veri• yapmak, kad•nlar için sat•n almay•, görmeyi, dola•may• ve yemeyi içeren toplam bir deneyim olu•turmas• olarak kar••m•za ç•kmaktad•r. Al••veri• merkezleri sadece ürün ve hizmetlerin tüketimini sa•lamakla kalm•yor ki•inin al••veri• yapt•••, daha iyi bir ya•am tarzlar• üzerine hayaller kurdu•u ve bu hayalleri besledi•i bir mekan olarak kar••m•za ç•k•yor. Kutsal ( günümüz tan•m•yla al••veri• merkezlerine atfedilen ifade), ezici, devasa fiziksel yap•lar•n egemen oldu•u bu mekanlar•n ortak bir hayal gücünü gerçekle•tirdi•i söylenebilir. Al••veri• merkezlerinin bir ruhu vard•r. Sözü edilen etkilerden dolay• bu ruhun bir parças• oldu•unuzu hissettiren mekanlar olarak tüketici ya•am•nda yer almay• ba•arm••t•r (Kandiyoti, Saktanber, 2003).

Al••veri• merkezleri ile ilgili yap•lan tan•mlar•n içinde yer alan ifadeler incelendi•inde asl•nda al••veri• merkezilerinin sadece mallar•n hizmetler arac•l••• ile sat•ld••• ma•azalar•n bir araya geldi•i binalar olarak tan•mlanmad••• görülmektedir. Tüketicilerin ihtiyaçlar•n• kar••layabilecekleri bütün mallar•n bir arada bulunmas• özelli•i, ihtiyaçlar•n• kar••larken hizmet sektörünün vazgeçilmez uygulamas• mü•teri memnuniyeti çal••malar•n•n ciddi anlamda uyguland••• tüketim mekanlar• olarak kar••m•za ç•kt••• görülmektedir. Al••veri• merkezleri s•radan tüketim mekanlar• olarak kar••m•za ç•kt••• dönemlerden çok uzakta hayat•n içinde yerini almay• ba•arm•• mekanlara dönü•mesi ile vazgeçilmez tan•mlar•nda da yer ald••• görülmektedir. Günümüzde; al••veri• merkezini en sade fakat en geni• tan•m•yla anlatan ifade al••veri• ve ya•am merkezi olarak kar••m•za ç•kt••• görülmektedir. Bu tan•mlamadan yola ç•karak; al••veri• merkezleri ile ilgili tan•mlar içinde geçen kavramlar•n etkilerini, tüketicilerin davran••lar•na yönelik katk•lar•n•, ya•am biçimlerindeki rolleri ile ilgili

detayl• ve ayr•nt•l• aç•klamalar• al••veri• merkezlerinin ya•am tarzlar•n•n •ekillenmesindeki rolü bölümünde tart•••lacakt•r.