VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

Araştırma değişkenleri ile ilgili kapsamlı bir literatür taraması yapılırken, öncelikle hangi değişkenlerin hangi kuramsal temele dayandırılarak araştırmanın yürütüldüğüne odaklanılmıştır. Kuramsal temelden yola çıkılarak bu tez çalışmasında kullanılacak en uygun ölçme yöntemi belirlenmiştir. Veri toplama araçlarının seçiminde literatürde sıklıkla kullanılan ve çoğu kültürde geçerliliği ve güvenirliliği sağlanan ölçeklerin seçimine dikkat edilmiştir. Bu doğrultuda tez çalışmasında araştırılacak olan değişkenleri en iyi düzeyde temsil etmesinin yanı sıra çalışma şartları zor bir sektör olan bankacılık sektöründeki çalışanların vaktini çok fazla almayacak şekildeki ölçeklerin kullanımı uygun görülmüştür.

Anket formunun ilk bölümünde çalışanların; cinsiyet, yaş, medeni durum, öğrenim durumu, şu anki işlerini yapabilmeleri için gerekli olan eğitim düzeyi, çocuk durumu, aylık gelir, görev yapılan birim, pozisyon, şu anki kurumda çalışma süresi, şu anki pozisyonda çalışma süresi, görev yapılan bankanın faaliyet türü bilgilerine ilişkin demografik özellikleri tanımlayıcı sorular yer almaktadır. Daha sonraki analizlerde görüleceği üzere banka çalışanların çok büyük bir bölümü aylık gelir sorusuna yanıt vermedikleri için analiz aşamasında bu soru devre dışı bırakılmıştır. Yukarıdaki tanımlayıcı sorular oluşturulurken literatürde bahsedildiği şekliyle özellikle algılanan fazla nitelikliliğin belirleyicisi konumundaki tanımlayıcı bilgileri edinme amacı güdülmüştür.

Anket formumun ikinci bölümünü Algılanan Fazla Niteliklilik ölçeği soruları oluşturmaktadır. Üçüncü bölümde, Lider-Üye Etkileşimi ölçeği, dördüncü bölümde İş Tatmini ölçeği ve beşinci bölümde ise, Üretkenlik Karşıtı İş Davranışları Ölçeği yer almaktadır. Aşağıda, ölçek madde sayısını, boyutlarını ve ölçek geliştiricilerini gösteren özet tablo sunulmaktadır.

135 Tablo 6: Veri Toplama Araçları

Kullanılan Ölçekler Geliştirici (Kaynak) Madde

Sayısı

Algılanan Fazla

Niteliklilik Maynard vd. 2006) 9

Lider-Üye Etkileşimi Scandura ve Graen (1984); kaynak: Özutku vd.

(2008) 7

İş Tatmini Hackman ve Oldham (1980) tarafından geliştirilip

Yüksel (2005) tarafından uyarlanmıştır. 14

Üretkenlik Karşıtı İş Davranışları Ölçeği Bireye Yönelik Üretkenlik Karşıtı İş Davranışları

Örgüte Yönelik Üretkenlik Karşıtı İş Davranışları

Bennett ve Robinson (2000) tarafından geliştirilip Yalap (2016) tarafından uyarlanmıştır.

19

12

7

3.7.2.1. Algılanan Fazla Niteliklilik Ölçeği

Fazla nitelikliliğin subjektif ölçümü yapılırken literatürde en sık kullanılan ölçme aracı Maynard, Joseph ve Maynard’ın (2006) geliştirdiği ölçektir. Bu ölçek 9 madde ve tek boyuttan oluşmaktadır. Alfes vd. (2016), ölçeğin güvenilirlik düzeyini 0.88;

Ünsal Akbıyık (2016), 0,83 bulmuştur. Yıldız vd. (2017), yaptıkları faktör analizi ile ölçeğin Türk kültüründe, “Kendini üstün görme” ve “işini küçük görme” şeklinde iki boyutlu bir yapı sergilediğini bulgulamışlardır. Kendini üstün görme boyutu α=,85 ve işini küçük görme α=,83 çıkmıştır.

136 Ölçek 7’li Likert tipi bir ölçektir. 1: Hiç Katılmıyorum, 7: Tamamen Katılıyorum şeklinde sıralanmaktadır. Örnek olarak ölçek maddeleri; “işim sahip olduğumdan daha az eğitim gerektiriyor”; “sahip olduğum iş deneyimim, bu işte başarılı olmam için gerekli değildir”; “bu işi yapmak için gerekli olmayan birçok bilgiye sahibim”

şeklindedir. Ölçek maddelerindeki boyutlar, Maynard ve diğerlerinin (2015:209), fazla nitelikliliği, bir kişinin eğitim, deneyim, bilgi, beceri ve yeteneğinin işinin gerektirdiklerini aşması durumu olarak yaptığı tanımdan yola çıkılarak resmedilebilir. Oluşturulan algılanan fazla niteliklilik ölçeği, çalışanların sahip olduğu ve iş için gerekli olan eğitim, bilgi, beceri, deneyim ve yetenek boyutlarını içermektedir.

3.7.2.2. Lider-Üye Etkileşimi Ölçeği

Lider-Üye Etkileşim düzeyini ölçebilmek amacıyla, Scandura ve Graen (1984) tarafından geliştirilen ve Özutku ve diğerlerinin (2008) çalışmasında kullandığı Lider-Üye Etkileşimi ölçeği kullanılmıştır. Bu ölçek, “Lider-Üye Etkileşimi Üye” ve

“Lider-Üye Etkileşimi Lider” boyutlarından oluşmaktadır. Tez çalışmasında bütün değişkenler için çalışan algısı test edildiği için Lider-Üye Etkileşimine yönelik üyelerin değerlendirmesi esas alınacaktır.

Üye ölçeğinin güvenilirlik düzeyi Özutku vd.’nin (2008) araştırmasında α= 0.726 olarak hesaplanmıştır. Lider-Üye etkileşiminin üye algısını içeren ölçek 7 maddeden oluşmakta ve iş ilişkilerinin etkililiği, iş ile ilgili problemlerin ve ihtiyaçların anlaşılması, çalışanların kişisel potansiyellerinin farkında olma unsurlarını kapsamaktadır. 5’li Likert tipi olan ölçekte 1= Kesinlikle Katılmıyorum; 5=

Kesinlikle Katılıyorum şeklinde yapılandırılmıştır.

3.7.2.3. İş Tatmini Ölçeği

Çalışanların iş tatmin düzeylerini ölçebilmek maksadıyla Hackman ve Oldham (1980) tarafından geliştirilen ve Yüksel’in (2005) araştırmasında kullandığı 14 maddelik İş Tatmini Ölçeği kullanılmıştır. Yüksel, iş tatmini ölçeğinin güvenirlilik düzeyini α=0.8934 bulmuştur.

Ölçekte olumsuz ifadeler bulunmamakta olup, 5’li Likert şeklinde yapılandırılmıştır.

İş tatmini ölçeği ücret, iş güvencesi, iş arkadaşları, yönetim ve terfi boyutlarını

137 kapsayarak iş tatminine bütüncül yaklaşmaktadır. 1: Beni Hiç Tatmin Etmez 5: Beni Çok Tatmin Eder şeklinde sıralanmıştır.

3.7.2.4. Üretkenlik Karşıtı İş Davranışları Ölçeği

Üretkenlik karşıtı iş davranışlarını ölçmek için; Bennett ve Robinson (2000) tarafından geliştirilen, Türkçe’ye uyarlaması Yalap (2016) tarafından yapılan ölçek kullanılmıştır. Ölçek toplamda 19 ifadeden oluşmaktadır. Üretkenlik karşıtı iş davranışları ölçeğinin ilk 12 sorusu, örgüte yönelik üretkenlik karşıtı iş davranışlarından, son 7 soru ise bireye yönelik üretkenlik karşıtı iş davranışlarından oluşmaktadır. Görüldüğü üzere ölçek bireye ve örgüte yönelik olmak üzere iki alt boyuttan oluşmaktadır.

1. maddede yer alan “İşyerinden izinsiz eşya almam” ifadesi ile 15. Maddede yer alan “işyerinde dini ve siyasi söylemlerde bulunmam ifadesi ters kodlanmıştır. Ölçek 7’li Likert tipi olup; 1: Kesinlikle Katılmıyorum ve 7: Kesinlikle Katılıyorum Şeklinde derecelendirilmiştir.

Araştırma kapsamında kullanılan bütün ölçeklerin güvenilirlik değerleri ve doğrulayıcı faktör analizi sonuçları aşağıdaki bölümlerde ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmektedir.