Çalışma, 2013-2017 döneminde Türkiye’ye gelen uluslararası göçün ilgili ülkelerle yapılan endüstri-içi nasıl etkilediği üzerinde durmaktadır. Model, Türkiye hangi ülkeden uluslararası göç alıyorsa o ülke ile yaptığı EİT’ye odaklanmaktadır. Bu amaçla bireylerin temel ihtiyaçlarıyla ilgili olan gıda, tekstil ve sağlık sektörlerinde EİT ölçülerek belirtilen etki araştırılmıştır. Sektörlere göre farklılık göstermekle birlikte en geniş veri setine sahip modelde 85 ülkeye ilişin veriler kullanılmıştır. Türkiye’ye gelen uluslararası göçe ilişkin verinin sınırlı olması çalışmanın önemli kısıtlarından birisidir. Genişletilmiş çekim modelinden hareketle uygulamada kullanılacak olan denklemler aşağıdaki gösterilmiştir.
LL/!1 = %5+ %(MNDO!1 + %*6MDL+!1+ %6P*!1 + %767LN!1+ '!1 (37) LL/!1 = %5+ %(6NDOD!1+ %*6MDL+!1 + %6P*!1+ %767LN!1+ '!1 (38) LL/!1 = %5+ %(6CD!1+ %*6MDL+!1 + %6P*!1+ %767LN!1+ '!1 (39) Denklemde yer alan değişkenlerin kısa tanımları ve değişkenler hesaplanırken kullanılan verilere ilişkin kaynaklar Tablo 10’da yer almaktadır.
Tablo 10. Değişkenlerin Tanımları ve Kaynakları
Değişkenler Tanımı Kaynak
IIT
Ülkelerin Gıda, Tekstil ve Sağlık Sektörleri Endüstri-içi Ticaret Oranı (G-L Endeks Hesaplaması)
TÜİK (Dış Ticaret İstatistikleri) WGDP Ülkelerin Ağırlıklandırılmış GSYH (US$)
Dünya Bankası LGDPD GSYH’nin mutlak farkının logaritması (US$)
LYD Kişi Başına Düşen GSYH mutlak farkının logaritması (US$)
LWDIS
Türkiye ile ticaret ortağı ülke arasında km cinsinden mesafenin ülkelerin GSYH’leri ile ağırlıklandırılmasının logaritması (km) (Ağırlıklandırılmış Mesafenin Logaritması)
mapcrow.info
ER Döviz Kuru Oranı UNCTADstat
LMIG ADNKS’ye göre Türkiye’de bulunan yabancı
uyruklu nüfus miktarının logaritması (toplam) TÜİK
IIT, çalışmanın bağımlı değişkeni olan EİT oranını göstermektedir. IIT, G-L Endeksinden faydalanılarak Standart Uluslararası Ticaret Sınıflandırılması (Standard International Trade Classification - SITC) Rev. 3’e göre 2 basamaklı Gıda, Tekstil ve Sağlık sektörlerine ait ihracat ve ithalat verileriyle hesaplanmıştır. Hesaplamada yüzde ifade gözardı edilerek kullanılan G-L Endeksi formülü aşağıdaki gibidir:
LL/! = 1 −|&! − 7!|
&! + 7! (40)
Formülde yer alan Xi ve Mi, ilgili ürün grubunda sırasıyla Türkiye’nin ticaret ortağı ülkelerle yaptığı ihracat ve ithalatını göstermektedir. Endeks, 0 ile 1 arasında değerler almaktadır. Bir ülke belirtilen ürünü sadece ihraç veya ithal etmesi durumda endeks 0 değerini alır. Bu durum EİT’nin olmadığı anlamına gelmektedir. Eğer ürünün ihracat ve ithalatı eşit ise endeks 1 değerini alır. Bu durum EİT’nin maksimum olduğu anlamına gelmektedir. Çalışmada incelenen SITC Rev. 3’e göre 2 basamaklı Gıda, Tekstil ve Sağlık sektörlerinin SITC kodları ve tanımları Tablo 11’de gösterilmiştir. IIT
değeri, sıfır çıkan ülkeler analize dahil edilmemiştir. Bu nedenle SITC00, SITC01 ve SITC02 kodlu gıda sektörüne ait ürün grupları veri kaybına uğramıştır. Dolayısıyla analiz, gıda sektöründeki diğer ürün gruplarını kapsamaktadır. Ayrıca gıda sektörü altında yer alan SITC08 kodlu Hayvanlar İçin Gıda Maddeleri alt sektörü ise çalışmanın konusuyla doğrudan ilgili olmadığı için analize dahil edilmemiştir.
Çalışmada ülkelerin piyasa büyüklüklerini temsil eden üç farklı gelir değişkeni kullanılmıştır. Bu değişkenlerden ilki olan WGDP, ağırlıklandırılmış GSYH’yi ifade etmektedir. Piyasa büyüklükleri benzer olan ülkelerin karşılıklı olarak benzer ürünlerin ithalat ve ihracatını gerçekleştirme olasılığı yüksektir. Bu durum ülkelerin farklılaştırılmış mal ticareti için uygun ortam sağlamaktadır. Abraham ve Hove (2005:14) tarafından yapılan çalışmadaki WGDP formülü kullanılmıştır. EİT’ye benzer şekilde hesaplanan WGDP değişkeninin formülü aşağıda yer almaktadır. Formülde yer alan TR ev sahibi olan ülke Türkiye’yi; P ise ticaret ortağı olan ülkeyi temsil etmektedir.
MNDO = 1 − |N+CR:− N+CR+;|
‖N+CR:+ N+CR+;‖ (41)
Piyasa büyüklüğünü temsil eden ikinci değişken LGDPD, Türkiye ile ticaret ortağının GSYH’leri arasındaki mutlak farkın logaritmasıdır. Leitao (2013:7) çalışmasından alınan LGDPD değişkeninin formülü aşağıda yer almaktadır. Formülde yer alan TR ev sahibi olan ülke Türkiye’yi; P ise ticaret ortağı olan ülkeyi temsil etmektedir. Logaritması alınarak modele dahil edilmiştir.
6NDOD = |N+CR:− N+CR+;| (42)
Tablo 11. SITC Rev. 3’e göre 2 basamaklı alt sektörler
Ana Sektör Sektör Kodu Tanımı
Gıda
SITC03 Balıklar ve Diğer Deniz Ürünleri SITC04 Hububat, Hububat Ürünleri SITC05 Meyve ve Sebzeler
SITC06 Şeker, Şeker Ürünleri ve Bal
SITC07 Kahve, Çay, Kakao, Baharat ve Ürünleri SITC09 Çeşitli Yenilebilir Ürünler (Yağ, Homojenize
Ürünler, Sos, Maya vb).
Tekstil
SITC26 Dokuma Elyafı ve Bunların Atıkları
SITC65 Tekstil Ürünleri (İplik, Kumaş, Yer Kaplamaları, Hazır Eşya)
SITC84 Giyim Eşyası ve Bunların Aksesuarları Sağlık SITC54 Tıp ve Eczacılık Ürünleri
Kaynak: TÜİK
LYD, piyasa büyüklüğünü gösteren üçüncü değişkendir. Linder Hipotezine göre benzer kişi başına GSYH düzeyine sahip ülkelerin talep yapıları da birbirine benzer.
Böylece üretilen ürünler de benzer olacağı için EİT’ye katkı sağlar. Çalışmada LYD değişkenine ilişkin kullanılan formül aşağıda yer almaktadır. Formülde yer alan TR ev sahibi olan ülke Türkiye’yi; P ise ticaret ortağı olan ülkeyi temsil etmektedir. Logaritması alınarak modele dahil edilmiştir.
6CD = |0TN+CR:− 0TN+CR+;| (43)
Analizde mesafe değişkenini temsilen Balassa ve Bauwens (1987:928) ile Stone ve Lee (1995:71) çalışmalarında kullanılan, iki ülke arasındaki mesafenin ülkelerin GSYH’ları ile ağırlıklandırılarak hesaplanan WDIS değişkeninin formülü aşağıda yer almaktadır.
MDL+1 = ∑ GNDO< <@DL+1<H
∑ NDO< < (44)
Formülde yer alan GDPk, ticaret ortağı ülkenin GSYH’sini; DISjk, Türkiye ile ticaret ortağı ülkelerin arasındaki km cinsinden mesafe ölçüsünü göstermektedir. Ülkeler tek bir noktadan oluşmadığı için iki ülkenin coğrafi merkezleri referans noktası seçilmektedir ve bu iki nokta arasında hattın uzunluğu mapcrow.info veri tabanı ile ölçülmektedir (Gencer, 2016: 32). j ev sahibi ülkeyi (Türkiye), k ise ticaret ortağı olan ülkeyi temsil etmektedir. Çalışmada mesafeyi temsil eden LWDIS, WDIS değişkeninin logaritmasıdır.
Modelde yer alan ER, nominal döviz kurudur. Döviz kuru değişimlerinin ticari alışkanlıklar üzerindeki etkisini incelemek için modele dahil edilmiştir. Döviz kurundaki değişmelerin EİT üzerindeki etkisinin yönü teorik olarak açıkça belirtilmemiştir. Bunun nedeni, G-L Endeksi hem ihracat hem de ithalat değişkenlerini içermesinden kaynaklanmaktadır. ER değişkenin değerindeki bir artış, bir değer düşüklüğü anlamına gelir. Bir değer düşüklüğü ihracatı daha rekabetçi hale getirmesi beklenirken, ithalat daha az olacağı beklenmektedir.
EİT’nin belirleyicisi olarak analizde yer alan LMIG, uluslararası göç değişkenidir.
LMIG, yabancı ülkelerden Türkiye’ye gelen Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre yabancı uyruklu nüfusu dikkate almaktadır. Türkiye’de ikametgâhı olan toplam göçmen sayısının logaritmasıdır. Göç değişkenine ait veriler sadece yasal göçmenleri
kapsamaktadır. Çalışmada yasa dışı göç ya da mülteciler analize dâhil edilmemiştir.
Göçün EİT üzerine etkilerini incelemek amacıyla tahmin edilen modellerde yer alan açıklayıcı değişkenlerin beklenen katsayı işaretleri Tablo 12’de yer almaktadır.
Tablo 12. Modelde Kullanılan Açıklayıcı Değişkenlerin Beklenen İşaretleri
Açıklayıcı
Değişken Beklenti Açıklayıcı
Değişken Beklenti
WGDP - LWDIS -
LGDPD - ER ?
LYD - LMIG +