Ülke sınırları içine veya ülke sınırları dışına göç eden bireylerdeki asıl amaç, yaşadığı bölgedeki olumsuz koşullardan uzaklaşmak ya da gideceği bölgenin olumlu koşullarından yararlanmak isteğidir. Bireylerin göç etme kararını etkileyen en temel faktörler, daha iyi yaşam sürdürmek ve daha iyi çalışma şartlarına sahip olmaktır.
Dolayısıyla göçler daha çok ekonomik nedenlerden kaynaklanmaktadır. Uluslararası göç hareketlerini ekonomik nedenlerin yanı sıra sosyal, politik, demografik ve çevresel nedenlerle de açıklamak mümkündür (Kane, 1995: 16-17).
Uluslararası göç unsurunu etkileyen itici ve çekici faktörler bulunmaktadır. İtici faktörler, kişinin yaşadığı bölgeden olumsuz koşullardan dolayı ayrılma nedenlerini oluşturmaktadır. Çekici faktörler ise kişinin göç edecek bölgeyi avantajlarından dolayı seçilme nedenlerini oluşturmaktadır. Uluslararası göçü etkileyen itici ve çekici faktörler, demografik ve sosyal altyapı, ekonomik, politik ve çevresel açıdan Tablo 2’de açıklanmıştır.
Tablo 2. Uluslararası Göçü Etkileyen İtici ve Çekici Faktörler Göç Edilen Ülkelerde
• Yüksek tüketim ve yaşam standardı
• Diktatörlükler, göstermelik
• Eğitim kurumları, sağlık sigortası ve sosyal güvenlik gibi refah devleti
• Daha iyi çevre, çevre politikası, doğal kaynakların korunması ve çevrenin korunması
Kaynak: Jaccob, 2013: 5
1.3.1. Ekonomik Nedenler
Uluslararası göç hareketlerine bakıldığında ekonomik temelli olduğu görülmektedir. İnsanların daha iyi bir işte çalışmak ve daha yüksek yaşam standartlarında hayatlarını sürdürmek istekleri için gerçekleştirdikleri göç türüdür. Bu nedenle ekonomik olarak göç etme nedeninden en önemlisi işsizliktir. Bireyler fizyolojik ihtiyaçlarını karşılamak için belirli bir gelire ihtiyaç duymaktadır. Az gelişmiş ülkede yaşayan bireyler iş bulamadıkları durumda iş piyasalarının fazla olduğu gelişmiş ülkelere göç etmektedir (Oral ve Çetinkaya, 2017: 4). Ekonomik olarak göç etme nedeninden birisi de gelir dağılımındaki eşitsizliklerdir. Gelir dağılımında eşitsizlik olan bir bölgede açlık, yoksulluk meydana gelmektedir. Dolayısıyla yoksulluk, işsizlik, düşük gelir, kalifiye işçiler için iş sahalarının yetersizliği, kariyer ve yükselme imkanının olmaması insanları göç etmesine iten nedenlerdir (Günay vd., 2017: 39).
1.3.2. Siyasal /Politik Nedenler
Ülkelerdeki siyasi istikrarsızlıklar ve buna bağlı olarak ortaya çıkan savaşlar, terör olayları, ihtilaller, siyasi rejim değişikliği ve sıkıyönetim gibi insan hayatını tehdit eden durumlar bireyleri göç etmek zorunda bırakmıştır. (Aksoy, 2012: 294). Siyasal olarak göç etme nedenlerinden biri savaştır. Savaşlar sırasında sivillere uygulanan işkenceler, istismarlar ve katliamlar bireyleri göçe zorlamaktadır. Örneğin, 93 Harbi sonrasında Balkanlarda ve Kafkaslarda yaşayan Osmanlı vatandaşları daha güvenilir olduğunu düşündükleri Anadolu’ya göç etmiştir. 1981 Yunan ayaklanması sonucunda Müslümanlara katliam uygulamaları sonucu göç etmeye zorlamışlardır (Taşçı, 2009:
187).
Siyasal olarak göç etme nedenlerinden biri de terör olaylarıdır. Terör, güvenlikle ilgili bir durumdur. Bireyler bulunduğu bölgeyi bireysel, ailevi ve çevresel açıdan güvenilir bulmadıkları zaman göç etmek zorunda kalmaktadır. Ülkemizde Doğu ve Güneydoğu Bölgelerinde yaşanan terör saldırıları ve çatışmalar sonucu büyük kentlere göç etmiştir. 2011 yılında “Arap Baharı” adı verilen süreçte Suriye’de ortaya çıkan siyasi karışıklıklar sebebiyle halk bölgeyi terk etmiştir. Bunların dışında İran’daki rejim değişikliği, SSCB’nin çöküşü, Kazakistan’da nükleer bomba denemesinin yapılması siyasi göçe örnek verilebilir (Taşçı, 2009: 188). Özetle siyasal nedenlere bağlı ortaya çıkan göç hareketlerinde bireyler ilk olarak kaos ortamından uzaklaşarak can güvenliklerini sağlamak ve tehlikeden uzaklaşmak istemektedir. İkinci olarak ise daha iyi şartlar altında ve refah içinde yaşamayı arzu etmektedir.
1.3.3. Sosyal ve Kültürel Nedenler
Sosyal ve kültürel faktörler de göçte önemli bir rol oynamaktadır. Sosyal itici faktörler etnik, dini, ırksal ve kültürel zulmü içerebilir. İç savaşlar ve sivil çatışma tehdidi de önemli itici faktörlerdir. Örneğin, gelişmiş ülke olan Avustralya’ya tekne ile gelen sığınmacıların çoğu Afganistan, İran, Irak ve Sri Lanka’dan gelmiştir. İran dışında tüm ülkeler son derece istikrarsızlaşan çatışmalara maruz kalmıştır. İran şiddet içeren çatışmalardan kurtulmuş olsa da dünyanın en kötü insan hakları kayıtlarından birine sahiptir. Bu nedenle vatandaşlarının birçoğu gelişmiş ülkelerden sığınma talebinde bulunmuştur (Piesse, 2014: 2). Kültürel olarak ise aile çatışmaları, bağımsızlık arayışı özellikle genç nesillerin göçüne neden olmaktadır. Ulaşım, medya etkisi, geniş ağ iletişimi, kent odaklı eğitim, sinema gibi gelişmiş iletişim olanakları da sosyal ve kültürel göçü teşvik etmektedir (Kainth, 2009: 86).
1.3.4. Demografik Nedenler
Gelişmekte olan ülkelerin demografik yapılarının en belirgin özelliği, doğum oranının yüksek ve sürekli olmasıdır. Gelişmiş ülkelerde ise doğum oranı azdır. Bu durum, gelişmekte olan ülkelerde emek arzı fazlası nedeniyle işsizliğe yol açmaktadır.
Gelişmiş ülkelerde ise çalışma yaşındaki nüfusun yetersiz olmasından dolayı emek arzında kıtlık oluşmaktadır. Bu nedenle gelişmiş ülkeler işgücü açığını yabancı işçi alarak kapatmak zorunda kalmaktadır. Az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde yaşayan bireyler ise iş ve istihdam fırsatlarından yararlanmak için göç etmektedir. Ayrıca demografik açıdan bireyin yaşı, cinsiyeti, eğitimi, medeni durumu vb. özellikleri de göç etme isteğini etkilemektedir (Bayraklı, 2007: 34).
1.3.5. Çevresel Nedenler
Yaşadığı ülkelerinde çevre felaketlerinden ve iklim değişikliklerinden etkilenen insanlar başka ülkelere göç etmek zorunda kalmaktadır. Çevresel sorunların bazıları;
arazinin bozulması, arazi verimliliğinin azalması, deniz seviyesinin yükselmesi, sel veya fırtına tehlikesidir. Örneğin, Bangladeş’e her yıl muson yağmurlarının yağması, sellere ve deniz seviyesinin yükselmesine neden olmaktadır. Yıkıcı doğal afetler olan tsunami, kasırga ve depremler de bireyleri göç etmeye iten nedenlerdir. (Temiz, 2004: 43).
Çevresel göçe neden olan diğer faktörler ise kuraklık ve çölleşmedir. Örneğin, Afrika çölleşme sorunu yaşayan bir bölgedir. Bölgede yaşanan çölleşme ve kuraklık beraberinde
açlık, susuzluk ve sefaleti getirmektedir. Bu bölgede yaşayan bireyler ise hayatını daha iyi sürdürebileceği bölgeye göç etmek zorunda kalmaktadır (Kanlı ve Başköy, 2018: 34).