Vergi Oranlarının Düşürülmesinin Toplamda Yapacağı Net Vergi Kaybı Üzerine Örnek

İşlem vergilerinin düşürülmesi ya da kaldırılmasının olası etkileri üzerine yapılan araştırmalardan bir tanesi BDDK tarafından 2003 yılında yayınlanan “Türk Bankacılık Sektöründe Aracılık Maliyetlerinin Azaltılması” adlı eserde anlatılmıştır. Birçok uzman, akademisyen ve bankacının katıldığı çalışmada başta BSMV olmak üzere işlem vergilerinde yapılacak indirimlerin düşünüldüğü kadar vergi kaybı oluşturmadığı sonucuna varılmıştır.

Söz konusu araştırmada vergi gelirinin azaltılması sonucunda ortaya çıkacak olumlu ve olumsuz etkiler araştırılmış, çeşitli varsayımlar altında yapılan benzetimlerde (simülasyon), en tutucu senaryoya göre, aracılık maliyetlerinde yüzde 3,0’lık bir azalmanın GSYİH’ yı yüzde 1,6 oranında arttıracağı sonucuna ulaşılmıştır. Bu araştırmada ayrıca aracılık maliyetlerindeki bu azalmanın vergi oranlarının düşürülmesi ile sağlanması durumunda vergi kaybının üçte ikilik bir kısmının, piyasanın ve vergi tabanının genişlemesi sonucu, telafi edilebileceğini de öngörülmektedir.

İşlem vergilerinin 1 katrilyon TL azaltılmasının kamu gelirleri üzerindeki muhtemel etkileri;

- İşlem vergilerinin 2002’de yüzde 11’ini üstlenen bankaların yükü 110 trilyon TL azalacaktır. Bankalar bu vergileri kurumlar vergisi matrahından düştükleri için bankalardan kaynaklanacak vergi kaybının yüzde 33’ü (36 trilyon TL) bu yolla telafi edilebilecektir.

- İşlem vergilerinin yüzde 89’unu hanehalkı ve firmalar üstlenmektedir. Firmaların ödenen bu vergiler içindeki payının asgari yüzde 50 olacağı

94

varsayımıyla, işlem vergilerinin düşüldüğü kurumlar vergisinden telafi edilebilecek kısım 147 trilyon TL hesaplanmıştır.

- Aracılık maliyetlerinin azaltılmasının gelir etkisi ile GSYİH artacak ve vergi tabanı genişleyecektir. Bu nedenle gelir artışından kaynaklanan 450 trilyonluk bir vergi geliri sözkonusu olabilecektir.

Tüm bu işlemler özetlendiğinde;

İşlem vergilerinin azaltılması 1000 trilyon TL

Kurumlar vergisi kazancı -183 trilyon TL

Vergi tabanı genişlemesi -450 trilyon TL

Net Etki (vergi kaybı) 367 trilyon TL

olacağı ortaya çıkmaktadır. Yani 1 katrilyon TL azaltılan aracılık maliyetlerinin 633 trilyonluk kısmı vergi tabanının genişlemesi sonucu geri dönmektedir. Dolayısıyla, vergi kaybının yüzde 63’ü ilk yılda telafi edilebilmektedir.

Çalışmanın devamında bankaların aracılık maliyetlerinin, kamunun borçlanma maliyetleri üzerinde de etkili olduğu, bankaların devlet iç borçlanma senedi (DİBS) ihalelerinde talep ettikleri faizin belirleyicileri arasında aracılık maliyetlerinin de bulunduğu düşünülerek DİBS faizlerinin belirleyicileri arasında bankaların aracılık maliyetlerinin varlığı araştırılmıştır.

Çalışmada kredi faizlerinde yüzde 1’lik azalmanın DİBS faizlerinde yüzde 0,41’lik düşüşe neden olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Dolayısıyla aracılık maliyetlerinin azaltılmasıyla kredi faizlerinin aşağıya çekilebilmesinin mümkün olması halinde, bu durumdan kamunun borçlanma maliyetlerinin olumlu etkileneceği yönündeki beklenti desteklenmektedir. Devlet vergide yaptığı indirimin bir kısmını da bu yolla telafi edebilecektir.

Bu araştırma 2002 yılı vergi oranlarına göre yapılmıştır. Her ne kadar günümüzde vergi oranları o dönemlere göre farklılık gösterse de işlem vergilerinin azaltılması günümüzde de benzer sonuçlar doğuracaktır.

95

4.2. BSMV’nin Kaldırılmasının Toplam Kredi Maliyetine Etkisi Üzerine Örnek Araştırma

Bir işlem vergisi olan BSMV’ nin etkileri üzerine örnek bir araştırmada 2005 yılında yapılmıştır. Kaya ve Doğan(2005:6) bir senaryo analizi ile BSMV’ nin sıfırlanmasının bankaların aracılık faaliyetleri üzerindeki etkisini değerlendirmişlerdir. Bu amaçla 2005 yılındaki mevcut durum üzerinden kredi müşterisince ödenen % 5’lik BSMV’nin sıfırlanması halinde kredi müşterisi üzerindeki toplam kredi maliyetinin ne şekilde gelişim gösterdiği tablonun son sütununda hesaplanmıştır.

96

Tablo 7: BSMV’ nin Kaldırılmasının Kredi Maliyeti Üzerindeki Etkisi

% 2004 2005 Senaryo

Analizi

(a) Mudiye ödenen net faiz(1) 16,7 12,8 12,8

(b) Mudi tarafından ödenen vergi (puan)(2) 3,7 2,8 2,8

(c) Bankaca mudiye ödenen faiz (a+b)(3) 20,4 15,6 15,6

(d) Mevduat üzerindeki kamusal yük (puan)(4) 1 0,8 0,8

(e) Kredi faiz oranı (c+d)(5) 21,4 16,4 16,4

(f) Kredi müşterisince ödenen vergiler (puan)(6) 1,4 1 0,4

(g) Müşteri üzerindeki toplam kredi maliyeti (e+f) 22,8 17,4 16,9

(h) Faiz marjı (puan) (g-a) 6 4,6 4,1

(i) Toplam kredi maliyeti içerisinde kamusal

yükümlülüklerinin payı (h/g)

26,3 26,4 24,3

(1) Söz konusu dönemlerdeki kamusal yükümlülükler düşüldükten sonra mudinin eline geçen net faiz oranıdır.

(2) Tasarruf sahipleri üzerindeki gelir vergisi stopajı, özel işlem vergisi olarak alınan kamusal yükümlülüklerdir.

(3) Banka tarafından mudiye verilen 3 ay vadeli TL mevduat faiz oranıdır.

(4) Banka tarafından mudiden toplanan fonlar üzerindeki TMSF primi, BDDK masraflarına katılma payı, disponibilite ve zorunlu karşılık yükümlülüklerinden oluşan kamusal nitelikli ödemelerdir.

(5) Banka tarafından kar ve operasyonel gider marjları sıfır varsayılarak hesaplanan başabaş kredi faiz oranıdır.

(6) Kurumsal kredi müşterisi üzerindeki BSMV, KKDF, damga vergisi gibi kamusal yükümlülüklerdir.

97

Tabloya göre, bankaların aracılık faaliyetleri üzerinden alınan temel işlem vergisi olan BSMV’ nin sıfırlanması durumunda mevcut piyasa koşullarında kredi müşterisi üzerindeki toplam kredi maliyeti %17,4’den %16,9’a, 4,6 puan olan faiz marjı ise 4,1’e düşmektedir. BSMV’ nin kaldırılmasıyla, toplam kredi maliyeti içerisinde kamusal yükümlülüklerin payında 2,1 puanlık bir azalma meydana gelmektedir.

Grafik 2: BSMV’ nin Kaldırılmasının Etkileri (%)

0 5 10 15 20 25 30 2004 2005 Senaryo Analizi

Kaynak: Kaya ve Doğan (2005:6)

Diğer sayfada sunulan tabloda ise bankacılık sektörü tarafından toplanan DTH’nin döviz kredisi olarak kullandırılması süreci analiz edilmiş ve TL kredileri için yapılan analize benzer şekilde BSMV’ nin sıfırlanmasının olası etkileri araştırılmıştır. Tablo 8’den de görüleceği üzere döviz üzerinden ticari kredinin kullandırılması durumunda, mudinin eline geçen net faiz %1,60 iken bankaca ödenen faiz tutarı %1,96’dır. DTH üzerindeki kamusal yük 0,48 puandır. Döviz üzerinden kullandırılan ticari kredi faiz oranı %2,43 iken söz konusu kredi kullanımı için müşterinin üzerindeki kredi maliyeti

98

%2,57’ye ulaşmaktadır. Toplam kredi maliyeti içerisinde kamusal yükümlülüklerin payı %37,47’dir.

Tablo 8: Döviz Kredisi Kullandırımlarında BSMV’nin Kaldırılmasının Kredi Maliyeti Üzerindeki Etkisi

% Mevcut

Durum

Senaryo Analizi

(a) Mudiye ödenen net faiz(1) 1,60 1,60

(b) Mudi tarafından ödenen vergi (puan)(2) 0,35 0,35

(c) Bankaca mudiye ödenen faiz (a+b)(3) 1,96 1,96

(d) Mevduat üzerindeki kamusal yük (puan)(4) 0,48 0,48

(e) Kredi faiz oranı (c+d)(5) 2,43 2,43

(f) Kredi müşterisince ödenen vergiler (puan)(6) 0,13 0,05

(g) Müşteri üzerindeki toplam kredi maliyeti (e+f) 2,57 2,48

(h) Faiz marjı (puan) (g-a) 0,96 0,88

(i) Toplam kredi maliyeti içerisinde kamusal yükümlülüklerinin payı (h/g)

37,47 35,32

Kaynak: Kaya ve Doğan(2005:6)

BSMV’ nin sıfırlanması durumunda ise döviz üzerinden kullandırılan ticari kredinin müşteriye maliyeti ödediği vergilerle birlikte %2,57’den %2,48’e gerilerken, toplam kredi maliyeti içerisinde kamusal yükümlülüklerin payı ise %37,47’den %35,32’ye inmektedir.

Görüldüğü gibi BSMV’ nin sıfırlanması hem TL hem döviz kredilerinde toplam kredi maliyeti içerisindeki kamusal yükümlülük payını ortalama 2 puan düşürmektedir.

99

Ayrıca döviz kredileri üzerindeki kamusal yükümlülük payının TL kredilerinden çok daha fazla olduğu bu çalışmanın ortaya koyduğu bir diğer sonuçtur.

4.3. BSMV’nin Türk Bankacılık Sektörü Üzerindeki Genel Etkilerinin