Vergi Denetiminin Amacı ve Gerek Duyulan Nedenler

Ülke ekonomileri için vergi gelirleri vazgeçilemez, ülkelerin büyüme ve kalkınma için en önemli finansman kaynağı, kamu politikaları uygulamasında gelir dağılımında ve kaynakların etkin dağılımında en önemli politika aracıdır. Gelişmiş ülkelerin birçoğu için “kutsal” olarak algılanan vergi gelirleri, bu ülkelerde daha etkin

yapılara erişmiş ve sistematik olarak uygulanmaktadır.193 Gelişmekte olan ülkelerde

kayıt dışılık oranı, gelişmiş ülkelere göre daha fazladır. Başka bir ifadeyle vergi denetim

sistemleri gelişmiş ülkelerde daha etkin bir rol oynamaktadır.194

Vergi idaresinin, kayıt dışı ekonomideki ekonomik faaliyetleri vergi sistemine taşımakta zafiyet göstermesi, yani kayıt dışı ekonomiyi kayıt altına alamaması, vergiye gönüllü uyum gösteren mükellefler açısından rekabetçi bir dezavantaj oluşturarak,

189 _{Ahmet Somuncu, “Yaygın ve Yoğun Vergi Denetimi: Hukukî Yapı ve Uygulamanın}

Değerlendirilmesi”, Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi, Sayı:43, Ocak-Haziran 2014, s.134

190

Bekir Sami Oğuztürk – Ertuğrul Kutay Ünal, “Türkiye’de Vergi Denetiminde Yeni Dönem”,

Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 2015, C.7, Sayı:13, s.209

191 _{Mustafa Korkmaz, “Vergi Denetimi, Vergi Ceza Tutarları ve Kayıtdışı Ekonominin Vergi Cezalarının}

Caydırıcılığına Etkisi”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı:330, Mart-2016, s.121

192 _{A. Ünal, a.g.e., s.13} 193 _{M. Korkmaz, a.g.m., s.127} 194

Bing LİU, “Tax Evasion, Taxation Inspection and Net Tax Revenue: From an Optimal Tax Administration Perspective; Journal Of Computers”, Vol. 6, No. 9, 2011, s.1799

https://pdfs.semanticscholar.org/f451/a2cd10975159454daaf6ca2700d1219522d3.pdf (Erişim Tarihi: 11.04.2017)

56

sonucunda vergi tabanında erozyona neden olur.195 Tam da bu doğrultuda, vergi

mükelleflerinin kendilerinin hatalarından kaynaklı ya da bilerek vergi kaçırma

eğilimlerini önlemek amacıyla vergi denetimine ihtiyaç duyulmaktadır.196

Yukarıda açıklandığı üzere; vergi denetimlerinin en temel amacı, vergi tabanını genişleterek, vergi kayıp ve kaçağını asgari düzeye çekmek, mümkünse sıfıra

indirmektir.197 Gelişmiş ülkeler sahip oldukları gelişmişlik düzeyini korumak, az

gelişmiş ülkeler de gelişmiş ülkeler seviyesine çıkmak için dolaylı da olsa vergi denetimlerine gereksinim duyarlar.

Denetim konusu, kurumsal yönetim anlayışı içerisinde en önemli konulardan birisi olarak karşımıza çıkar. Kurumsal yönetimin genel kabul görmüş ilkelerinin hayata geçirilebilmesi ve ilgililerin gözünde kurumsal itibar ve güvenin sağlanmasında denetim faaliyetlerinin rolü oldukça fazladır.198

Vergi denetimleri de maliye veya vergi idaresinin kurumsal yönetim anlayışı içerisinde çok önemli bir figürdür. Bu figüre gereksinim duyulan nedenler mali, ekonomik, hukuki ve sosyal olarak sınıflandırılabilir.

2.7.2.1. Mali Nedenler

Devletin yapmış olduğu kamu hizmetleri ve diğer görevleri, daha fazla kamu gelirine ihtiyaç duyulmasına neden olmaktadır. Bunun için de vergi denetimine ihtiyaç duyulmaktadır. Çünkü vergi denetiminin mali amacı, bütçeye ek kaynak sağlamak olarak tanımlanabilir.199

Bütçeye ek kaynak sağlanması kavramı ise vergi denetimi sayesinde, vergi ve ceza olarak ek gelir imkânı oluşturulabilmesi anlamını taşır. Etkin bir vergi denetimi sayesinde, diğer vergi mükelleflerinin beyanlarının yükseltilmesi yoluyla da ek gelir yaratılmakta, vergi kayıp ve kaçakçılığına yönelenler cezalandırılarak, hem bu vergi

195 _{Lewis I. Baurer, L.I., Tax Administrations and Small and Medium Enterprises (SMEs) in Developing}

Countries, Worldbank Group Publication, 2005

http://documents.worldbank.org/curated/en/711511468779448847/pdf/391100Taxadmin01PUBLIC1.pdf (Erişim Tarihi: 11.04.2017)

196 _{B.S. Oğuztürk – E.K. Ünal, a.g.m., s.210}

197 _{James M. Bickley, “Tax Gap, Tax Compliance, and Proposed Legislation in the 112th Congress”,}

Washington DC: CRS (Congressional Research Service) Report for Congress, 2012 https://fas.org/sgp/crs/misc/R42739.pdf (Erişim Tarihi: 11.04.2017)

198 _{Selim Cengiz, “İşletmelerde Kurumsal Yönetim Kapsamında İç Denetimin Yeri Ve Önemi: Borsa}

İstanbul’da Bir Araştırma”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt XV, Sayı II, 2013, s.425

57 mükellefleri hem de potansiyel vergi kayıp ve kaçağına yönelenler bakımından caydırıcı olmaktadır.200

Yapılan açıklamalar doğrultusunda; vergi denetimlerin mali etkisi, bir yandan halen mevcut olan, diğer yandan potansiyel olarak oluşabilecek vergi kayıp ve kaçağını, bunun yanında da vergi dışı gelirleri önlemek olarak değerlendirilebilir. Vergi

denetimlerine duyulan gereksinimlerinin mali boyutu bu şekildedir.201

2.7.2.2. Ekonomik Nedenler

Kayıt dışı ekonomi, devletin temel gelir kaynağı olan vergi gelirlerini doğrudan veya dolaylı olarak azaltmaktadır. Ekonomik faaliyetlerin kayıt dışı bırakılması, vergilerin eksik ya da hiç ödenmemesine neden olmakta ve devletin vergi gelirlerinin azalmasına neden olmaktadır. Vergi gelirlerinin azalması nedeniyle bütçe finansmanının sağlanması için çeşitli gelir kaynakları aranmaktadır. Eksik kalan kamu gelirinin ikame edilebilmesi için borçlanma, senyoraj, vergi oranlarının arttırılması veya yeni vergiler konulması gibi önlemler alınabilir. Senyoraj sonucu enflasyon borçlanma sonucunda ise faiz oranlarında yükseliş yaşanmaktadır. Enflasyondaki artış parayı değersiz kılarken faizlerdeki artış yatırımları azaltarak, gerek milli geliri gerekse istihdamı olumsuz etkilemektedir.202

Bir ülkenin ekonomik göstergelerinde dengenin sağlanması ve istenilen etkilerin gerçekleştirilebilmesi için vergilerin amaca uygun bir şekilde alınması ve kullanılması gerekir. Vergi denetimlerinin etkin bir hale gelmesi, dolaylı olarak ekonomik göstergelerde olumsuz etkinin oluşmasına engel olacaktır. Diğer bir ifadeyle, verginin mali amacının dışında kayıt dışı ekonomi ile mücadele etmek, enflasyonist etkileri ortadan kaldırmak gibi ekonomik bir kısım amaçları daha bulunmaktadır. Bahsi geçen

amaçlara ulaşmak, vergi denetimine olan ekonomik gereksinimi ortaya koymaktadır.203

200 _{B. S. Oğuztürk – E. K. Ünal, a.g.m., s.211} 201

Ö. Yücel, a.g.e., s.59

202 _{Vildan US, “Kayıt Dışı Ekonomi”, İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, Cilt:20, 2005/Mayıs, Sayı: 230,,}

s.13, http://www.iif.com.tr/index.php/iif/article/view/iif.2005.230.5036/3116 (Erişim Tarihi: 08.04.2017)

58 2.7.2.3. Sosyal Nedenler

Vergi idaresinin denetim performansı, vergilemede adalet açısından da önem taşımaktadır. Örneğin, vergiden kaçınma veya vergi kaçırma davranışının sonucu olarak kamuda ortaya çıkan gelir kaybı, devletten bu kişilere bir gelir transferi olarak değerlendirilebilir. Ancak bu durum, toplumun genelinde oluşan adalet ve kamuya

güven duygusunu zedeleyebilir.204

Bu doğrultuda, vergi denetiminin bir diğer önemli amacı da sosyo-ekonomik dengenin daha adaletli hale getirilmesidir. Bu süreçte, vergi kayıp ve kaçağı denetim yoluyla ne kadar azaltılabilirse, o ölçüde gelir dağılımı olumlu etkilenecek ve bu da toplumda refah artışını sağlayacaktır. Toplumda oluşan refah artışı ve adaletin tesis edilmesi ise vergi bilincinin oturması açısından çok önem arz etmektedir.205

Anayasada sınırları belirlenmiş olan herkesin malî gücüne göre vergi ödeme-sini ve gelir dağılımında adaleti sağlamak, verginin sosyal amacıdır. Bu amaca ulaşmanın yolu da vergi kanunlarına tam uyumun gerçekleşmesiyle, vergi kanunlarına tam olarak

uyumun denetlenmesi ise etkin bir denetim ile mümkündür.206

2.7.2.4. Hukuki Nedenler

Vergi denetiminin amaçlarından birisi de vergi kanunlarının uygulanmasının sağlanması; özellikle devletin saygınlığını ve otoritesini göstermesidir. Vergi denetimi, vergi toplamanın yanında, devletin hükümranlık gücünü de gösteren önemli bir unsurdur. Başka bir ifadeyle, hukuk devleti olmanın bir gereği olarak, vergi kanunlarının vatandaşlara eşit ve doğru uygulanması için bir ölçüt olması gerekmektedir. Bu doğrultuda, vergi kanunlarına herkesin uymasını sağlamanın bir yolu

da vergilendirme sürecini vergi denetimi ile desteklemekten geçer.207