Vergi Denetim Kurulunun Kurulma Gerekçeleri

Vergilerin, Maliye Politikasına ait en önemli araç olduğu ve vergi ile ilgili yapılan tüm bu düzenlemelerin vergi politikası olarak adlandırıldığından bahsetmiştik. Bir ekonomide vergilerin çok önemli bir yere sahip olduğu, kamu harcamalarının finansmanı için vazgeçilemeyeceği ve vergilerle ilgili alınan her kararın ekonomide birçok değişkeni doğrudan veya dolaylı olarak etkilediği yadsınamayacaktır. Ekonomiler için bu kadar ehemmiyet arz eden vergilerin, çok iyi bir sistem içerisinde işlerlik kazanması ve etkin bir denetim ile kontrol altına alınması gerekmektedir. Vergi denetimi bu sistem içerisinde çok önemli bir yere sahiptir. Çünkü vergi denetiminin birçok özelliği olmasının yanında, en başta ve önemli özellikleri hukukilik, tarafsızlık,

yaptırım, dış denetim ve hesap denetimi özeliklerine sahip olmasıdır.282

Vergi denetimi bu özellikleri sayesinde bir nevi güvence özellikleri taşımaktadır.

Herhangi bir toplum içerisinde, en iyi vergi yasaları yürürlükte olsa ve en iyi idari işleyiş sağlansa bile etkin denetimin olmayışı zaman içerisinde sistemin bozulmasına neden olabilmektedir. Denetimin eğitim, vergi bilincinin sağlanması, vergide adalet ve eşitlik ilkelerine uyum sağlama gibi farklı amaçları bulunmaktadır. Ancak buradaki temel amacı, kişileri yasalara uygun çalışmaya ve hareket etmeye

yöneltmeye çalışmaktır.283

Gelelim ki, 2011 yılında yürürlüğe giren 646 KHK öncesinde yapılan vergi denetimleri istenilen seviyelerde olmadığı gibi istenilen verimliliklerde de değildi. Vergi denetimi, gerek nicelik gerekse nitelik olarak sahip olması gereken özellikleri taşımıyor ve istenilen amacı gerçekleştirmekten oldukça uzakta kalıyordu.

282

Hüseyin Kutbay, “Almanya ve ABD’deki Vergi Denetimi ile Türkiye’de Vergi Denetimindeki Aksaklıklar”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı:403, Mart-2015, s.105

283 _{Burak Ali Han Tecim, “Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi ve Vergi Denetiminin Önemi”, Vergi Raporu}

100 Vergi denetimlerinin istenilen amacına ulaşabilmesinde, konuları itibarı ile uzman denetim elemanları tarafından yapılmasının ve yapılan denetimin kısa sürede sonuçlandırılmasının rolü olduğu gibi vergi elemanlarının sayısı ile vergi mükelleflerinin sayısı arasındaki oranın da etkisi vardır. Öte yandan, yeterli eleman yanında vergi kayıplarını önlemek için vergi denetim örgütleri içinde eşgüdüm ve

planlama da olmalıdır.284

646 KHK öncesinde yapılan analizlerde, sonuçları itibariyle oldukça önemli olan vergi denetiminin ülkemizde yeterince yapılamadığı, 1990’dan sonra ele alınan tüm dönemlerde, ülkemizde vergi denetimi ortalamasının %2,94 gibi oldukça düşük bir orana sahip olduğu, vergi denetiminin koordinasyondan mahrum olduğu yönünde tespitler yapılmıştır.285

Eski adıyla Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) şimdiki adı Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan “Vergi Özel İhtisas Komisyonu Raporların” da bu duruma değinilmiştir. Sekizinci 5 yıllık kalkınma planı çerçevesinde hazırlanan Vergi Özel İhtisas Komisyonu Raporunda; vergi denetiminin bugünkü kurumsal yapısı içinde Türkiye çapında vergi denetiminin temel ilke ve stratejilerinin belirlenip planlanmasının mümkün olmadığı, böyle bir planlama yapılsa bile, o günkü kurumsal yapı içinde

başarılı olarak uygulanma şansının olmadığı tespitlerine yer verilmiştir.286

646 sayılı KHK öncesinde, yani VDK kurulmadan önce; vergi denetiminin tek elden planlanıp uygulamaya konulmaması, aynı mükellefin birden fazla vergi inceleme elemanı tarafından incelemeye alınması gibi istenilmeyen görev ve yetki çakışmalarına yol açmakta, vergi inceleme elemanı gücünün rasyonel ve verimli kullanılamaması sonucu doğmaktaydı. Ayrıca, vergi denetiminin temel ilke ve stratejilerinin hangi birim tarafından belirleneceği ve bunlara uygun vergi denetimi yıllık uygulama programlarının hangi birim tarafından hazırlanacağı konusu, gereksiz yetki tartışmalarına ve çatışmalarına yol açmaktaydı. Bu tür kısır çekişmeler vergi

284

B.A.H. Tecim, a.g.m., s.191-192

285 _{İ.A. Acar-M.E. Merter, “Türkiye’de 1990 Sonrası Dönemde Vergi Denetimi ve Vergi Denetiminde}

Etkinlik Sorunu”, Maliye Dergisi, Sayı: 147, Eylül-Aralık 2004, s.25-26

101 denetiminin etkinliğini büyük ölçüde zedelemekte ve tam koordinasyonsuzluğa neden olmaktaydı.287

Bu bağlamda; vergi denetiminin yeterince etkin olmaması, vergi politikasını ve dolayısıyla ekonomik yapıyı olumsuz etkilemekteydi. Etkin bir vergi sisteminin en önemli unsurlarından biri olan vergi denetimlerinin, arzulanan seviyelere ulaşabilmesi adına bir düzenleme yapılması yıllardır tartışılmaktaydı. Bu nedenle 2011 yılında, 646 sayılı KHK ile yeni bir vergi denetim birimi getirilerek, diğer vergi denetim birimlerinin hepsi ortadan kaldırılmış oldu. Vergi Denetim Kurulunun kurulma gerekçelerini aşağıda maddeler halinde sıralayabiliriz.

 Vergi denetim oranlarının istenilen seviyelere ulaşamaması.

 Vergi denetim birimlerinin, denetime ilişkin net strateji ve hedefler ortaya

koyamaması

 Vergi denetiminin tek elden planlanma imkânı olmaması

 Denetim birimleri arasında oluşan kısır çekişmelerin esas amaçtan

uzaklaşılmasına sebep olması

 Vergi denetim elemanı sayısındaki eksiklik ve bu eksikliğin giderilmesi için

planlama yapılmasında güçlük çekilmesi

 Vergi denetiminin etkin olarak yapılamaması sonucunda, caydırıcılık ve

eğiticilik gibi temel amaçlarına ulaşamaması

 Vergi denetiminin gelir idaresinden daha bağımsız bir yapıda yürütülmesi isteği

 Vergi denetimin 4 farklı birim aracılığıyla gerçekleşmesi sonucunda oluşan

iletişim ve koordinasyon eksiliğini, denetim elemanlarını tek çatı altında toplayarak, uzmanlaşmaya dayalı örgütlenme isteği

Cumhuriyet tarihinden, 646 sayılı KHK’nın yürürlüğe girdiği tarihe kadar yapılan vergi denetimleri maalesef istenilen düzeylere ulaşamamıştır. Konu ile ilgili birçok çalışmalar yapılmış, tavsiyelerde bulunulmuş, yeni kurulan denetim birimleri de bu konuya çare olamamıştır. Bu bağlamda ihdas edilen Vergi Denetim Kurulu

287

102 Başkanlığının temel amacı, etkin ve verimli vergi denetimi yapmak, kayıt dışı ekonomi

ve yolsuzlukla mücadele etmek, teftişlerde etkinliği artırmak olarak tanımlanmıştır.288

3.4.8. Vergi Denetim Kurulunun Vergi Denetimine Sağladığı Katkılar