Varlığa Dayalı Menkul Kıymetlerin Başlıca Türleri

Varlığa dayalı menkul kıymetleri sınıflandırmanın birçok yolu bulunmaktadır. Ancak yatırımcılar için belki de en temel ayırt edici özellik; menkul kıymetlerin amortize edilip edilememesidir. Çünkü bu durum, yatırımcıların eline geçen nakit akışlarını etkilemektedir. Amortize edilmiş (amortising) kredi, önceden belirlenmiş bir süre çerçevesinde düzenli anapara ve faiz ödemeleri ile kapatılması gereken bir kredidir. Amortize edilmemiş (nonamortising) veya dönen (rotatif) kredide ise, faiz düzenli ödendiği müddetçe bir zaman çizelgesinde anapara ödemelerine gerek duyulmamaktadır. Dönen kredi kartı hesapları belki de en önemli amortize edilmemiş kredi örneğidir. (AFME, 2015).

2.3.2.1.1. Otomobil Kredilerine Dayalı VDMK

Otomobil kredilerine dayalı menkul kıymetler,

1. Otomobil üreticilerinin finansal iştirakleri (yerli ve yabancı) 2. Ticari bankalar

3. Bağımsız finans şirketleri ve otomobil kredilerinde uzmanlaşmış küçük ölçekli finansal kuruluşlar

tarafından ihraç edilmektedirler. Otomobil kredilerinin vadeleri üç yıl ile altı yıl arasında olmaktadır. Otomobil kredilerine dayalı menkul kıymetler için nakit akışı, düzenli olarak planlanmış aylık kredi ödemelerini (faiz ve belirlenmiş anapara geri ödemeleri) içermektedir, peşin ödeme ise bulunmamaktadır. Bu menkul kıymetlerde peşin ödemeler şu beş nedenden kaynaklanmaktadır (Fabozzi, 2000: 462):

1. Kredinin tamamının geri ödenmesini gerektiren satışlar ve takaslar 2. Yeniden sahip olma ve otomobilin izleyen tekrar satışı

3. Aracın yok olması veya tahribatı

4. Faiz maliyetinden tasarruf etmek için kredinin nakit olarak ödenmesi 5. Düşük faiz maliyetinde kredinin yeniden finansmanı

Otomobil kredilerine dayalı menkul kıymetlerde peşin ödemeler, mutlak

erken ödeme oranı (absolute prepayment speed, ABS) ile ölçülmektedir. ABS, aylık

erken ödemedir ve orijinal teminat miktarının yüzdesi olarak ifade edilmektedir.

Koşullu erken ödeme oranı (Conditional prepayment rate, CPR), havuz için

belirlenen erken ödeme oranıdır. Bu oran, havuzun özelliklerine ayrıca şimdiki ve beklenen gelecek ekonomik çevreye bağlı olan yıllık erken ödeme oranıdır. Aylık erken ödemeleri tahmin etmek için, CPR, aylık mortalite oranı (single-monthly

mortality rate, SMM4) olarak adlandırılan aylık erken ödeme oranına çevrilmelidir.

SMM (aylık CPR), önceki ayın bilançosuna dayalı erken ödemeleri ifade etmektedir. SMM ve ABS ölçüleri arasında matematiksel bir ilişki bulunmaktadır. SMM oranı ABS oranı kullanılarak aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanabilmektedir (Fabozzi, 2000: 462–463):

SMM = ABS

1− [ABS x (M−1)]

M = Kredi oluştuktan sonraki ayların sayısı

ABS oranı SMM oranı kullanılarak aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanabilmektedir:

ABS = 𝑆𝑀𝑀

1+ [𝑆𝑀𝑀 𝑥 (𝑀−1)]

Otomobil kredilerine dayalı menkul kıymetler, ödeme aktarmalı (passthrough) ve nakit aktarmalı (paythrough) yapılarda olabilmektedirler. Otomobil kredilerine dayalı anlaşmalarda ödeme aktarmalı yapı şu şekilde olmaktadır (Fabozzi, 2000: 463): Tranş Miktar ($) Ortalama Ömür (Yıl) Kupon Oranı A 187.050.000 1,87 Sabit B 18.499.000 1,87 Sabit IO 6.000.000 1,46 Sabit

Bu örnek ödeme aktarmalı yapıda öncelikli (senior) tranş (A) ve ikincil (subordinate) tranş (B) dir. Ayrıca yalnız faiz (IO) sınıfı da bulunmaktadır. daha büyük anlaşmalarda genellikle nakit aktarmalı yapı kullanılmaktadır. Otomobil kredilerine dayalı anlaşmalarda nakit aktarmalı yapı ise aşağıdaki şekilde olmaktadır (Fabozzi, 2000: 463–464): Tranş Miktar ($) Ortalama Ömür (Yıl) Kupon Oranı A1 250.000.000 0,2 Sabit A2 545.000.000 0,8 Değişken A3 400.000.000 1,9 Sabit A4 248.760.000 3,0 Sabit B 56.240 3,3 Sabit

Bu örnek nakit aktarmalı yapıda öncelikli (senior) tranşlar, ortalama ömür aralığı yaratmak için daha ileriye dilimlenmektedir ancak ikincil (subordinate) tranş için böyle bir durum söz konusu değildir.

2.3.2.1.2. Kredi Kartı Alacaklarına Dayalı VDMK

Kredi kartı alacaklarına dayalı VDMK, kredi kartı alacakları tarafından teminatlandırılmaktadırlar. VDMK’e konu olan kredi kartlarının üç türü bulunmaktadır: Banka kartı (bank card), özel marka kartı (private label card) ve harcama kartı (charge card). Kredi kartı alacaklarına dayalı menkul kıymetler,

1. Bankalar

2. Perakende satıcılar

3. Seyahat ve eğlence şirketleri

tarafından ihraç edilmektedirler. Banka kartı, tüketicilerin MasterCard ve Visa gibi ortak markalı bir kredi kartı kullanarak yaptıkları mal ve hizmet satın alımlarından yaratılan alacakların nakit akışı ile ticari bir banka tarafından çıkarılmaktadır. Özel marka kartı, tüketicilerin sadece perakendeci tarafından sağlanan mal ve hizmetlere yaptıkları ödemeler tarafından yaratılan alacaklar ile perakendeci tarafından çıkarılmaktadır. Harcama kartı ise American Express gibi iş, eğlence ve seyahat amaçlı tüketici harcamalarında satın alımları kolaylaştırmaktadır ve banka veya finansal firmalar tarafından çıkarılabilmektedir (Hu, 2011: 177).

Varlığa dayalı kredi kartı alacakları süreci varlığa dayalı ipotekler ve diğer kredi yükümlülükleri ile oldukça benzerdir. Kart ihraç eden kişi bir tröste alacak grubu satmaktadır. Daha sonra tröst, bu alacaklar ile desteklenen menkul kıymetler ihraç etmektedir. Örnek vermek gerekirse; 100 müşteriden oluşan gruba kredi kartı kredisi veren, bir kart ihraç eden kişiyi düşünün. Her müşteri 1000 Dolarlık bir kart bakiyesini elinde bulundurmaktadır. Kartı ihraç eden kişi, bu müşterilerin bakiyelerini gruplandırarak ve 100.000 Dolar'lık bir paket oluşturarak alacaklarını teminat altına almaya karar vermiştir. Bu paket bankadan sadece kredi satın almak için meydana getirilen bir tröste veya özel amaçlı işletmeye satılmıştır. Paket tröstün eline geçtiğinde mutemet, 100.000 Dolar'lık kredi kartı kredileri ile desteklenen ve bloklar halinde yatırımcılara satılan tahvil (örneğin menkul kıymetler) çıkarmaktadır (Furletti, 2002: 3).

2.3.2.1.3. Öğrenci Kredilerine Dayalı VDMK

Öğrenci kredileri, üniversite maliyetlerini (lisans, mezuniyet ve medikal ve hukuk okulu gibi profesyonel programlar) ve çeşitli sayıdaki mesleki ve ticaret okullarının eğitim ücretlerini karşılamak için yapılmaktadır (Fabozzi, 2000: 464). Belirli ülkelerde, devlet ve özel kesim yüksek öğrenim öğrencilerini finanse etmek için kendi sistemlerine sahiptirler (Barr, 2003: 2) ve her ülke sistemi yönetmek için farklı yollar benimsemektedir. Genellikle hükümetler, öğrenci kredilerini yönetmek için bir kurum veya şirket kurmaktadırlar (Chapman, 2007: 234) ve bu krediler için uygun nitelikleri taşıyan öğrencilere teklif sunmaktadırlar (Ismail vd., 2014: 382). ABD’de öğrenci kredilerini ikincil piyasada satın almak ve öğrenci kredilerinden oluşan havuzu menkul kıymetleştirmek için devlet destekli kuruluş olarak Sallie Mae olarak adlandırılan Öğrenci Kredileri Pazarlama Birliği kurulmuştur. Sallie Mae, ilk ihracını 1995 yılında gerçekleştirmiştir ve şu anda öğrenci kredilerine dayalı varlığa dayalı menkul kıymetlerin büyük ihraççısı durumundadır. Sallie Mae’nin ihraçları referans ihraçlar olarak görülmektedir (Fabozzi, 2000: 464). Öğrenci kredilerine dayalı menkul kıymetler, diğer varlığa dayalı menkul kıymetler ile benzer yapısal özellikler göstermektedir.