Vakf Konusunda Görüşleri

Hamza Efendi tecvidin tarifini yaparak vakf konusuna giriş yapmış, eserin genelinde yaptığı üzere yine Cezerî’nin beyitleri üzerinden görüşlerini savunmuştur.

Vakf ve ibtida Kur’ân-ı Kerim tilaveti bakımından büyük bir önem taşımaktadır. Çünkü kırâat esnasında vakfedilecek ve tekrar kırâata başlanacak yer lafız-mana ilişkisini bozmamak adına kırâatın olmazsa olmazlarındandır. Vakf ve ibtida konusu tecvîd kitaplarında müstakil bir konu olarak incelenmektedir.

Tecvîd, “د- و- ج” kökünden “ليعفت” vezninde bir mastardır. Sözlükte, “bir şeyi

güzel yapmak”, “süslemek”, manalarına gelmektedir.598 _{Tecvîd ilminde ise birbirine}

yakın birçok tarif yapılmıştır.599 _{Tecvîd ilminin hükmü ise, Allah Teâlâ, Müzemmil}

sûresinde “ َلايِت ارَت َنآ ارقلا لِ ترو : Kur’ân-ı tertîl üzere oku.”600 _{ve Furkân sûresinde “}

ُهاَنالَّت َر َو

َلايِت ارَت : onu tertîl ile indirdik”601 _{buyurdu. Bu ayeti kerimelerdeki emri, Tecvîd-i}

Kur’ân’ın her erkek ve kadına farz olduğunun delili olarak kabul etmek mümkündür. Ayeti kerimede geçen tertîl kelimesi Hz. Ali (ra)’ye sorulunca, “ ُتَف ِراعَم و ف ُرُحالا ُديِواجَت فوُق ُوالا : Tertîl, harfleri düzgün kılmak ve vakfları/durulacak yerleri bilmektir.” cevabını vermiştir. Tecvîdü’l-Hurûftan maksat, harflerin herbirini mahreçlerinden

595 _{İşmâmın bir türü de harekelerin karışmasıyla elde edilen işmâmdır. Kisâî kıraâatında, kesre} harekeye, ötre harekenin karıştırılmasıyla ile meydana gelir. َضيِغ, َليِق, َئي ِج örneklerinde olduğu gibi. Cühdü’l-Mukill Hamza Efendi, “Edâiyye”, s. 57. (Ta’likât bölümü, nr.2.)

596 _{Hamza Efendi, “Edâiyye”, s. 57.} 597 _{Hamza Efendi, “Edâiyye”, s. 57.}

598 _{İbnü’l-Cezerî Ahmed b. Muhammed, “et-Temhîd fî İlmi’t-Tecvîd”, tah. Ğanim Kaddûrî Hamed,} Beyrut, 1407/1986, s. 59.

599 _{Atiyye Kâbil Nasr, “Ğâyetü’l-Mürîd fî İlmi’t-Tecvîd”, Riyad, 1409, s. 37.} 600 _{Müzzemmil Sûresi, 73/4.}

sıfatlarıyla tekellüfsüz edâ eylemekten ibarettir.602 _{Vakf ise, Hamza Efendi’ye göre:}

سُّفنَّتلا َعَم ُتوَّصلا ُعاطَق : Nefes alıp sesi kesmek” 603 _{İbnü’l-Cezeri’ye göre, نع ٌة}

َراَبِع ُفاق َوالا ِعاطَق

ِةَء ا َرقالا ِفاَنائِتاسِا ةَّينِب ًةَداَع هيِف ُسَّفَنَتُي اًناَم َز ِةمِلَكالا يَلَع ِت اوَّصلا : Vakf, genellikle kırâate tekrar başlamak niyetiyle bir kelime üzerinde durmak yoluyla nefes alacak kadarlık bir süre

sesi kesmekten ibarettir.”604 _{Fakat bu tarifte geçen vakf vâcip değildir. Zira İbnü’l-}

Cezerî “ اب ِجي فَق َو انَم ِنرُقالا يِف َسايلو : Kur’ân’da üzerinde durulması vacip olan hiçbir

vakf yoktur.” buyurmaktadır.605 _{Yani Kur’ân’da kârînin, terkederek günahkâr}

olacağı, vacip olan hiçbir vakf yeri yoktur. Fakat kurrâların, işaret ettikleri yerlerde, vakf vaciptir dedikleri vacip, ıstılahi manadadır. Hatta Kur’ân-ı Kerîm’in evvelinden sonuna varıncaya kadar kelimeleri vaslederek okumak câizdir. Çünkü İbnü’l-Cezerî

yukarıdaki beytin devamında “ _{اببَس هَلاَم ُري َغ ٌم َرَح َلا َو} : kasdî bir sebeb olmaksızın

üzerinde durulması haram olan bir vakf yoktur.” buyurmaktadır.606 _{Kırâatta kurrânın}

vakf yapmamakla, haram işleyip günahkâr olacağı hiçbir vakf yoktur. Lâkin, Mevlâ’nın muradı ilahîsine muhalif olacak şekilde hiçbir zaruret olmaksızın kasten

vakfetmek haramdır. “هلِإ نِم اَم”607_{, “ ُت ارَفَك ِ نِا”}608 _{kelimelerinde yapılan yanlış vakflar}

gibi. Bu yerlerde sehven veya zayıf nefes sebebiyle, kırâata mâni olan sebepler için vakfta bir beis yoktur. Mezkûr yerlerde kırâata tekrar başlamak için mevkufun aleyh olan kelime üzerinden başlamak gerekir. Vakfedilen kelimenin sonrasından, ibtida

etmek haramdır.609

2.3.4.26. Vakfın Kısımları

Vakfın yapılması farklı sebeplere dayanmaktadır. Âlimlerimiz vakf türlerini farklı kriterlere tabi tutarak vakfı sınıflandırmışlardır. Bunlardan birincisi, vakfa yol açan sebep bakımından vakfı sınıflandırılması, ikincisi ise, lafız mana ilişkisi bakımından vakfın sınıflandırılmasıdır. Hamza Efendi böyle bir ayrıma gitmeksizin vakfları dört kısıma ayırarak incelemiştir.

602 _{Hamza Efendi, “Edâiyye”, s. 69.} 603 _{Hamza Efendi, “Edâiyye”, s. 53.} 604 _{İbnü’l-Cezerî, “en-Neşr”, c. I, s. 333.}

605 _{İbnü’l-Cezeri, “Mukaddimetü’l-Cezeriyye”, s. 5; Hamza Efendi, “Edâiyye”, s. 69.} 606 _{İbnü’l-Cezeri, “Mukaddimetü’l-Cezeriyye”, s. 5; Hamza Efendi, “Edâiyye”, s. 69.} 607 _{Âli İmrân Sûresi, 3/62.}

608 _{İbrâhîm Sûresi, 14/22.}

2.3.4.26.1. Vakf-ı Iztırârî

Kur’ân-ı Kerîm tilavet edilirken, herhangi zorunlu bir sebepten dolayı yapılan vakftır. Başka bir ifadeyle, vakfedilen yerin, sonrasıyla lafız ve mana bakımından

tamam olmadan yapılan vakftır.610 _{Zorunlu nedenler dışında yapılması çirkin}

görülmüştür. Muzâf, fiil, mübteda, üzerlerine vakf, fâil ile mef’ul arasına, söz ile

söyleyen (لوق ile لوقم) arasına yapılan vakflar gibi.611 _{Bu yerlerde, zorunlu hallerde}

vakfedilmesi caiz olarak görülmüşse de, tekrar tilavete, mananın tamamlanması

bakımından, cümle başından yapılması uygun görülmüştür.612

2.3.4.26.2. Vakf-ı Hasen

Vakfedilen yerin kendisinden sonrasıyla söz ve mana bakımından ilişkisi

kalmasa da lafzen bağlantısının devam ettiği vakflardır.613 _{Sıfat ile mevsuf arasında,}

bedel ile mübdelün minh arasında yapılan vakflar gibi. Sıfat ile mevsuf arasına örnek

verecek olursak “للهُدمَحالا”614_{lafzında yapılan vakf örnek olarak gösterilebilir. Bu lafzın}

sonrasında gelen “ني ِمَلاَعلا بر”615 _{lafzı ile arasında sıfat-mevsuf ilişkisi olduğu için}

lafız ilişkisi devam etmektedir. Bedel ile mübdelün minh arasına örnek vermek gerekirse, yine Fatiha sûresinde geçen “ _{امِهيَلَع َتامَعانَا َنيِذ لا َطا َر ِص”}616 lafzından sonra gelen “ ِريغ” kelimesi “ َنيِذ لا” kelimesinden bedel olmaktadır. Lafzî ilişki devam

etmektedir.617

Vakf-ı ıztırârî ile vakf-ı hasende vakfedilen yerlerin sonrasında gelen kelime, ayet başı ise ayet başındaki kelime ile tilavete tekrar başlanır. Ayet başı değiller ise

kendilerinden önce ile ibtidâ olunur.618

610 _{İbnü’l-Cezerî, “en-Neşr”, c. 1, s. 226; Hamza Efendi, “Edâiyye”, s. 70.} 611 _{Hamza Efendi, “Edâiyye”, s. 70.}

612 _{Temel, Nihat, “Kur’ân Kırâatında Vakf ve İbtida”, s. 63.} 613 _{Hamza Efendi, “Edâiyye”, s. 70.}

614 _{Fatiha Sûresi, 1/1.} 615 _{Fatiha Sûresi, 1/1.} 616 _{Fatiha Sûresi, 1/7.}

617 _{Temel, Nihat, “Kur’ân Kırâatında Vakf ve İbtida”, s. 63.} 618 _{Hamza Efendi, “Edâiyye”, s. 70.}

2.3.4.26.3. Vakf-ı Kâfî

Mana tamam olupta, kendinden sonra gelen lafızla ilgisi olan vakflardır.

Bakara sûresinde ki “نوُقِفانُي مُهاَناق َز َر اَّمِم َو”619 _{lafzı üzerinde yapılan vakflar buna}

örnektir.620 _{Kendisinden sonra gelen lafız ile ilgisi, lafzî olursa vakf-i kâfi, mânevî}

ilgisi olursa vakf-ı hasen olduğu yönünde görüş bildirenlerde olmuştur.621 Vakf-ı kâfi

hükmünde olan yerlerde vakf yapıldığı takdirde geriden alınmaksızın, kırâata kalınan

yerden başlanılması daha uygun görülmüştür.622

2.3.4.26.4. Vakf-ı Tam

Mana tamam olup, kendisinden sonrasıyla gerek lafzen, gerek mânâ bakımından alakası olmayan vakflardır. “نوُحِلافُمالا ُمُه َكِئلُا َو”623 _{“ه لِذَا اَهلاها َة َّزِعَأ وُلَعَج َو”}624

misallerinde yapılan vakflar bu vakf hükmündedir. Bu vakf hükmünde olan yerlerde

vakf edilirse tilavete kalınan yerden başlanır.625