Umum Mekatib-i RüĢdiye

Genel olarak rüĢdiyelerin yani ortaokulların ders cetvelinin verildği görülmektedir. Eğitim süresi üç yıldır.

Tablo 9. Umum Mekatib-i RüĢdiyede Okunacak Ġlim Ve Fennin Haftalık Ders Cetveli23

Dersler Bir Hafta Zarfında Okunacak Derslerin Adeti

1. Sene 2. Sene 3. Sene

Ma Tecvid Kur‟an-ı Kerim ve Ulûm-ı Diniyye 3 2 2 Türkçe 7 6 4 Arabî 1 2 2 Farsî - 1 2 Fransızca - - 3 Hesap 2 2 2 Hendese - - 1 Coğrafya 2 2 2 Tarih - 2 2 Ma‟lumat-ı Nafia 1 1 1 Hüsn-i Hat 1 1 1 Resim 1 1 1

Bu tablodan anlaĢılacağı üzere en fazla ders saati olan ders Türkçedir. Ġlk yıl toplam 24 saat görülen derslerin 7 saati Türkçe dersidir. Türkçe dersi sayıları giderek azalmakla birlikte en fazla ders saatine sahip ders oluĢu değiĢmemiĢtir. Ayrıca dil dersi olarak Fransızca da karĢımıza çıkmakta; ancak bu dersin sadece son yıl 3 saat olarak verildiği görülmektedir. Ders programının ardından derslerin içeriklerine dair bilgiler verilmektedir24

.

Türkçe

Birinci sene haftada 7 saat

Kavaid (haftada iki ders): Harfin tarifi – kelime --- harf --- hareke --- huruf-ı imla --- hece --- aksam-ı kelime

İsim: Tarif – ism-i cins, ism-i ılm – müfred, cemi’ --- ahval isim ( mücerred, meful be, meful ileyh, muzaf, muzaf-ı ileyh, izafet, izafet-i nısbiye, izafet-i beyaniye, izafet-i teşbihiye)---temrinat

Sıfat: Tarifi --- mevsuf --- Türkçede mutabakat --- mübalağa ve mukayese tasgir ve teşbiye suretleri ---semai ve kıyasi sıfatlar ---esma-i idad, enva-i idad --- temrinat

23

SNMU 1316, s. 358.

24

Zamir: Tarifi --- zamir-i şahsi, ahvali --- zamir-i izafi --- zamir-i nısbi --- zamir-i fiili --- zamir-i vasfi --- ism-i işaret --- mübhemat --- temrinat.

Fiil: Tarifi --- ezmine fiil --- eşhas-ı fiil --- tesrifat ( muzaribe, müşareket, iktidari, ta’cili, vücubi, iltizami siğaları) --- fail, meful --- mu’tadi, lazım --- malum, meçhul --- müsbet, menfi --- istifham menfi --- masdar, masdar-ı sakîl, masdar-ı hafif, masdar-ı tahfifi, hasıl masdar, ism-i masdar --- atfi, ta’kibi , tevkiti , intihai siğalar --- temrinat

Edevat: Tarifi ve ta’dadi --- temrinat.

Kıraat-ı Türkiye ( haftada iki ders): Tahzib ahlaka hadim ve nafi’ malumatı ve bazı münasib ve müfid hikayatı havi bir kitab yüzünden okutturulacak ve esna-i kıraatda ecza-i kelamın ta’yin ve tefrikine ve lügatların manalarını tefhime ve derslerde geçen mebahisin tatbik ve tarifine itina olunacaktır.

Lügat ve İmla ( haftada üç ders ): Talebenin iktidarlarıyla mütenasib ve ahlaka müvafık müntehib cümle ve hikâyeler imla tarikiyle yazdırılıp hateminde yazılan müsvedat toplanacak ders haricinde muallim tarafından ba’del tashih sahiplerine iade kılınacaktır. Musahhah müsveddeler şakirden tarafından defterlere geçirilecektir. Yazılan imlalarda talebenin manalarını bilmediği lügatların manaları belletirilecektir.

İkinci sene haftada 6 saat

Kavaid ( haftada iki ders ): Harfin tarifi --- kelime --- huruf-ı infisal , huruf-ı ittisal --- hareke --- huruf-ı imla --- hemze bahsi --- hece ---(layıkıyla tefhim olunacaktır ) --- kelimenin beşe taksimi.

İsim: Tarifi --- ism-i cins, ism-i ılm --- ism-i cins ile ism-i ılmin suret tefriki --- müfred, cem’ --- ahval-i isim (mücerred, meful be, meful anh, meful ileyh, meful mea, muzaf, muzaf-ı ileyh)bunların suret teşkili.

İzafet: İzafet-i nısbiye, izafet-i beyaniye, izafet-i teşbihiye. Esma-i mürekkebe --- temrinat. Arabîyeden me’huz kelimatın tensiye ve cem’i --- farisiden me’huz kelimatın cem’i --- izafet-i Arabîye --- izafet-i Farsîyye, kelimat-ı Türkiyenin Farsî ve Arabî, kelimat-ı Farsîyyenin Arabî kaidesince izafet yapılamayacağı --- temrinat.

Sıfat: Tarifi ---mevsuf --- Türkçede mutabakat --- mübalağa ve mukayese ve tasgir ve teşbiye suretleri --- sema-i ve kıyasi sıfatlar – sıfat-ı semaıye-i teşkilde kaide --- esma-i a’dad, enva-i a’dad --- temrinat.

Arabî: Terkib vasfı --- Farsî terkip vasfı --- mutabakat bahsi --- te’nis ve tezkir --- Arabî vasfı terkibi --- farısi vasfı terkibi ve enva’i --- Arabî ve Farsîden me’huz adedler --- temrinler.

Zamir: Tarifi --- zamir-i şahsi --- ahvali --- zamir-i nısbi --- zamir-i fiili --- zamir-i Vasfi -- - bunların suret-i isti’maline dair her birinin bahs mahsusunda tefsilat --- ism-i işaret --- mübhemat --- temrinat.

Arabîyeden ve Farsîyeden me’huz zamair ve esame-i işaret ve mübhemat hakkında tafsilat --- temrinat.

Fiil: Tarifi --- ezmene-i fiil – eşhas-ı fiil --- sığ fiil --- fiili mukarebe --- fiili müşareke --- fiili ta’cili --- fiili iktidari --- fiili istimrari --- fiil-i vücubi --- fiili-i iltizami --- fiil-i mutavaat --- menfi müspet --- istifham --- nefi istifham --- fail ve meful , suret tefrikleri --- mütadi , lazım --- malum, meçhul.

Masdar: Masdar-ı hafif, masdar-ı sekil, masdar-ı tahfifi ---efa’l-i besita --- efa’l-i mürekkebe --- atfi, ta’kibi ve intihai gibi sigalar --- efa’l-i nakısa --- saleh fiilleri --- efa’l-i rabıta --- ism-i fail --- ism-i meful --- mübalağa ile ism-i fail --- sıfat-ı müşebbehe – fira’ fiillerin suret-i isti’malleri.

Masdar-ı Arabîyye --- binadan Türkçede en ziyade müsta’mil olan bablar manalarıyla beraber --- ef’al, tef’ıl, mefaile, infial, iftial, tef’ıl, tefail, istifal --- bunların Türkçede en ziyade müstamil olan müştekatı --- ism-i fail, ism-i meful , mübalağa ile ism-i fail , ism-i zaman, ism-i mekan ---temrinat.

Edevat: Tarifi, manalarıyla ve izahat lazımayla yegan yegan edevat-ı terkiye gösterilecektir.

Arabî ve Farsîyeden me’huz edevat manalarıyla ve mevki istimalleriyle irae edilecektir. Kıraat ( haftada iki ders): İntihap olunan kıraat kitabı birinci senede olduğu gibi yüzünden okutturulacaktır.

İmla (haftada iki ders): Sene-i sabıka gibi devam olunacak ve yazdırılacak şeyler talebenin iktidarlarıyla mütinasip bulunacaktır.

Üçüncü sene haftada 4 saat

Nahiv (haftada iki ders): Terkip tam, terkip nakıs, cümle ve kelam, cümleyle kelam binindeki fark. Cümle-i imsiye, cümle-i fiiliye. ecza-i kelam: ecza-i kelamın tertibi. Fail, meful, naib fail.

Cümle-i haberiye ve inşaiye, isnad, mesnedileyh, mesned, mesned-i ileyk takdim ve te’hiri, mesned-i ileyk hazef ve isbatı, mesned ileyk tarifi ve tenkir ve tevsifi. Tarif ve tenkir. Vasıf. Vasf-ı zati ve sebebi, vasf-ı sebebinin aksamı. Mesnedi ileyk te’kidi, mesned-i hazef ve isbatı, mesnedin tenkir ve tevsif ve tarifi, mesnedin te’kidi, mesnedin isim veya fiil olması, mesned ile Mesned-i ileyk mutabakatı, teğallüb, zarf-ı müstekar.

Mütemmimat Cümle, hal, temyiz, müt’alakat fiil, takdim ve te7hirleri. İsnad haberi, faide-i haber, lazım faide-i haber, te’kid haber. İnşa, inşa talebi, temni. İstifham emr ve nehy hakkında tafsilat, inşa gayr-ı talebi, inşa haberinin inşa gayr-ı talebimevkınde istimali. Vav-ı atıfa, atıf kelimat, atıf cümle, cümlelerin vasl ve faslı. Cümlelerin rabtına hidmet eden edevat-ı saire ve işarat ve suret istimalleri.

Kıraat ve imla (haftada bir ders): Tedricen terki ettirilerek sene-i sabıkaya tevfikan okutturulup yazdırılacaktır.

4.2.13.Sınıf-ı Ġbtidaiye ve RüĢdiyeden Mürekkeb ve Müddet-i Tahsiliyeleri Altı