Ulusal Çevre Kuruluşları

2.3.10.1.1. Kamu Kuruluşları

Türkiye’de çevre ile ilgili çalışmaların koordinasyonunu yapan kuruluş Çevre ve Orman Bakanlığı’ dır. Çevre ve Orman Bakanlığı’nın görevleri özetle şu biçimdedir;

- Çevrenin korunması ve iyileştirilmesi,

- Kırsal ve kentsel alanda arazinin ve doğal kaynakların en uygun ve verimli şekilde kullanılması ve korunması,

- Ülkenin doğal bitki ve hayvan varlığı ile doğal zenginliklerinin korunması ve geliştirilmesi,

- Her türlü çevre kirliliğinin önlenmesi,

- Ormanların korunması, geliştirilmesi ve orman alanlarının genişletilmesi, - Ormanların içinde ve bitişiğinde yaşayan köylülerin kalkındırılması ve

bunun için gerekli tedbirlerin alınması,

- Çevreye olumsuz etkileri olan her türlü faaliyeti ülke bütününde izlemek ve denetlemek,

- Milli parklar, tabiat parkları, tabiat anıtları, tabiat koruma alanları ve orman içi mesire yerleri ile biyolojik çeşitliliğin, av ve yaban hayatı alanlarının tespiti, yönetimi, korunması, geliştirilmesi ve işletilmesini sağlamak (Resmi Gazete, 2008:4856 Sayılı Kanun).

Çevre ve Orman Bakanlığı’nın teşkilat yapısı ise şu şekildedir;

1- Bakanlığa Bağlı Kuruluşlar: Orman Genel Müdürlüğü, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Özel Çevre Koruma Başkanlığı ve DSİ Genel Müdürlüğü.

2- Sürekli Kurullar: Yüksek Çevre Kurulu, Çevre ve Ormancılık Şurası, Merkez Av Komisyonu.

3- Taşra Teşkilatı: İl Müdürlükleri ve doğrudan merkeze bağlı müdürlükler (www.cevreorman.gov.tr).

Çevreyle ilgili diğer resmi kurum ve kuruluşlar ise şu şekildedir (Yıldız ve diğ., 2005:267);

- Kültür ve Turizm Bakanlığı, - Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, - Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, - Sağlık Bakanlığı.

Bu kuruluşlara ek olarak çevre koruması ile ilgili en önemli görevleri üstlenmiş olan kurumlar yerel yönetimlerdir. Yerel yönetimler içinde belediyeler 5393 sayılı, 03.07.2005 tarihli Belediye Kanunu ile çevrenin korunması ve çevre kirliliğinin önlenmesi konusunda geniş yetki ve görevler üstlenmişlerdir. Yasa ile konutların, işyeri ve fabrikaların, umuma açık yerlerin sağlık denetimini yapma, katı atıkları toplama ve imha etme, yerleri temizleme, kent içi trafiği düzenleme, su sağlama, kanalizasyon yapma, su kaynaklarını ve kıyıları korum, çevre kirliliği oluşmaması için gerekli tedbirleri alma, dinlenme ve rekreasyon alanları düzenleme, planlı ve sağlıklı kentleşmeyi sağlama, yapılanmayı denetleme gibi görev ve yetkilere sahiptir (Resmi Gazete, 5393 sayılı Belediye Kanunu, 03.07.2005).

2.3.10.1.2. Çevreyle İlgili Bilimsel Kuruluşlar

- Üniversiteler: Ülkemizde özellikle son 20 yıldır endüstrileşme ve nüfus artışının yol açtığı çevre sorunları, üniversiteler bünyesinde çevre mühendisliği, orman mühendisliği, şehir ve bölge planlama gibi bölümlerin oluşturulmasını gerekli kılmıştır. Özellikle çevre mühendisliği, yaşadığımız yüzyılın başlarında içme suyu temini, kullanım sonucu oluşan sağlık için zararlı maddeleri içeren atıkların bertarafı ve doğal ortamın korunması gibi amaçlarla ilk olarak sağlık mühendisliği şeklinde ortaya çıkmıştır. Daha önceleri ağırlıklı olarak inşaat mühendisliği faaliyetlerinin ayrı bir branş olarak ortaya çıkması ile ilgili ilk girişim üniversitelerden gelmiştir. Üniversiteler, çevre teknolojisi transferi ve dünya çapında birikmiş teknik bilgilerin ülkemize adaptasyonu işlevini üstlenen kurumlar olmuşlardır (Türkman, 2000:214).

- TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu): TÜBİTAK bünyesinde oluşturulan yer, deniz, atmosfer bilimleri ve çevre araştırma grubu üniversiteler tarafından önerilen çevre konulu araştırmaları finanse etmektedir. Ayrıca TÜBİTAK koordinatörlüğünde çeşitli uluslararası kuruluşlardan gelen finansman kaynakları çevre konulu araştırmalara aktarılmaktadır (Türkman, 2000:216).

2.3.10.1.3. Çevreyle İlgili Gönüllü Kuruluşlar

Gönüllü kuruluşlar, demokratik ülkelerde, çevre duyarlılığının oluşturulmasına öncülük etmişlerdir. Ülkemizde gerek tek parti döneminde, gerekse çevre sorunlarının toplumsal bir sorun niteliğini kazanmış olduğu daha sonraki yıllarda çevreye yönelik çalışmalar yapan, bu amaçla kurulmuş dernek v.b. örgütlerin varlığından söz edilemiyordu. Tek partili dönemde yani 1950 ve öncesinde, çevre sorunlarının sahibi yalnızca devlet ve yerel yönetimlerdi. 1950 – 1970 arasında ise, gönüllü kuruluşların sayısında ve etkinliklerinde genel olarak bir artış olmasına karşın, çevrenin korunmasını, iyileştirilmesini ve geliştirilmesini amaç edinmiş kuruluşlar henüz ortada yoktur. 1970’lerden sonra ise, çevrenin ormancılık, imar, kirlenme v.b. tek tek olan yönleri değil fakat bütünüyle ilgilenen kuruluşların

sayısının çoğaldığı dikkati çekmektedir. Bunların tümünün sayısının 250’yi geçmiş olduğu söylenebilir (Keleş ve Hamamcı, 2005:325-326). Bazı, önemli gönüllü kuruluşlar şu şekildedir;

- TEMA (Türkiye Erozyonla Mücadele ve Ağaçlandırma Vakfı): TEMA vakfı, 11 Eylül 1992 tarihinde, Birleşmiş Milletler Çevre Ödülü sahibi Hayrettin Karaca ve işadamı Nihat Gökyiğit tarafından kurulmuştur. Vakfın amacı, erozyon, çoraklaşma, çölleşme, yanlış arazi kullanımı, doğuracağı sonuçlar ve alınacak önlemler ile biyolojik çeşitlilik, toprak, su ve diğer doğal varlıkların korunması, verimli kılınması konularını halka anlatarak bilgilendirmek ve bilinçlendirmek böylece oluşturulacak oluşturulacak bilinçli ve güçlü kamuoyunun desteği ve baskısı ile hükümetleri bu konularda gerçekçi ve uygulanabilir önlemler almaya ve uygulamaya teşvik etmektir. Vakıf bu amaç doğrultusunda birçok eğitim çalışması yaparak, ulusal ve uluslararası projeler üretmektedir (Ergün, 2006:387).

- TÜRÇEK (Türkiye Çevre Koruma ve Yeşillendirme Kurumu): TÜRÇEK, 1972 yılında İstanbul’da kurulmuş ve 1975 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla “Kamu Yararına Çalışan Dernek” statüsüne alınmış ve 1985 yılında İçişleri Bakanlığı tarafından ismi “Türkiye Çevre Koruma ve Yeşillendirme Kurumu” olarak değiştirilmiştir. Kurum, çevre ve doğa koruma konusunda, siyaset üstü çevre politikaları geliştiren demokratik, katılımcı bir anlayışa sahip, çeşitliliğe saygılı, kamu yararına çalışan ve kar amacı gütmeyen bir sivil toplum kuruluşudur. Kurum, çevrede meydana gelen her türlü kirliliğin önlenmesi, doğal varlıkların ve yaşam ortamlarının korunması için Türkiye’deki doğa ve çevre konusunda çalışan sivil toplum kuruluşlarını güçlendirir yeni girişimlerin oluşmasına destek verir (www.turcek.org.tr).

- ÇEKÜL (Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı): ÇEKÜL, ülkemizin doğal ve kültürel mirasını korumak amacıyla 1990 yılında vakıf statüsünde kurulmuş bir sivil toplum kuruluşudur. Sivil girişimlerini; doğa, kültür, eğitim, tanıtım ve örgütlenme ana başlıkları altında sürdürmekte, doğal ve kültürel

çevreyi korumak için kent, havza, bölge ve ülke ölçeğinde projeler geliştirmektedir (www.cekulvakfi.org.tr).

- ÇEVKO (Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı): ÇEVKO Vakfı, Türkiye’deki ambalaj atıkları geri kazandırma sisteminin oluşmasında ve yönlendirilmesinde etkin rol oynamak ve katkıda bulunmak amacıyla 1 Kasım 1991 tarihinde kurulmuştur. Çevre ve Orman Bakanlığının 31.03.2005 tarihli kararı ile her çeşit ambalaj atığının geri kazanımı konusunda yetkilendirilmiş kuruluş olmuştur. Kuruluş amacı ise Türkiye’ deki ambalaj atıklarının, sanayinin önderliğinde toplum ve yerel yönetimlerin işbirliği ile sürdürülebilir bir sistem içinde geri kazanılası ve dönüştürülmesi şeklinde özetlenebilir (www.cevko.org.tr).

- WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı): WWF Türkiye, Türkiye’ nin doğal kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve korunması amacıyla farklı alanlarda ve disiplinlerarası çalışan, kurumsallaşmış bir sivil toplum kuruluşudur. Doğal Hayatı Koruma Vakfı, 1996 yılında Doğal Hayatı Koruma Derneği’nin öncülüğünde kurulmuş, 2001 yılında dünyanın en etkin ve saygın doğa koruma kuruluşlarından olan WWF’nin Türkiye ulusal kuruluşu olarak, WWF-Türkiye ünvanını almıştır. WWF-Türkiye çalışmalarını bağışlar ve kurumsal sponsorluklar ile yürüten kar amacı gütmeyen bağımsız bir vakıftır. Amacı ise, Türkiye’nin biyolojik çeşitliliğini korumak ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımını sağlamaktır (www.wwf.org.tr).