Ulaşım ve Haberleşme

Azerbaycan, Gürcistan ya da Rusya üzerinden Karadeniz yolu ve İran üzerinden olmak üzere iki uluslararası yoldan batıya açılmaktadır. Dış dünya ile kara ve demiryolu bağlantısı önce Rus ablukası ve 1996’ya kadar süren birinci Çeçen Savaşı nedeni ile daha sonra 1999 yılında Çeçenistan Savaşı süresince kesintiye uğramıştır. Rusya en önemli ticari ortak konumundadır. Bununla birlikte Azerbaycan ihracatta tek pazara bağımlılığı azaltmak üzere, başta petrol ihracatı için, yeni pazarlar yaratma çabasındadır.

Nahçıvan özerk bölgesine ulaşım İran üzerinden ya da Gürcistan ve Türkiye üzerinden kara ya da hava yolu ile yapılmaktadır. AB, Azerbaycan üzerinden Avrupa pazarlarına ulaşım hatlarının geliştirilmesine yönelik projeleri desteklemektedir.

Devlet istatistik Komitesi verilerine göre 2006 yılında ülkede 18 800 km. uzunluğunda altyapısı tamamlanmış karayolu bulunmaktadır. Dünya Bankası’na göre 2006 yılı başları itibarı ile ülkedeki yolların yaklaşık yarısının acil bakıma gereksinimi bulunmaktadır. Dünya Bankası belli başlı yolların yeniden yapılandırılması ve iyileştirilmesi için Azerbaycan’a finansman sağlamıştır. Ülkenin hızla büyüyen ekonomisi karayolları altyapısının rehabilitasyonunu bir zorunluluk haline getirmiştir. Örneğin 2000-2006 yılları arasında yük taşımacılığı hacmi, boru hatlarının kullanımının iki katına çıkması ile birlikte %81 oranında artmıştır.

Ülke, 2.122 km’lik demiryolu ağına sahiptir. Demiryollarının %60’ı elektrikle işlemektedir. Demiryollarının büyük kısmının yeniden inşası gerekmektedir. Hane halkı gelirlerindeki hızlı artış, otomobil sayısının artmasına neden olmuştur. 2006 itibarı ile 1000 kişi başına düşen binek otomobili sayısı 65’e yükselmiştir. Bu rakam 2000 yılı itibarı ile 42’dir. Özel binek otomobillerinin sayısı

%65 artmıştır. Ray ve demiryolu araçlarının önemli bölümünün yenilenmesi ya da tamir edilmesi gerekmektedir. Sonuç olarak, yük taşımacılığında demiryollarının payı azalmaya başlamıştır. Yük taşımacılığında demiryollarının payı 1990’da %29 iken, bu oran 2006’da %20’ye gerilemiştir. Yük taşımacığında karayollarının payı ise 2000’de %50 iken, 2006’da %51’e yükselmiştir.

Azerbaycan’ın Hazar Denizi’ne kıyısı olan devletler ile deniz yolu bağlantıları bulunmaktadır. Bakü, Hazar Denizi’ndeki en büyük limandır. Türkmenistan, güney Rusya ve Kazakistan’a Hazar Denizi üzerinden ulaşılabilmesine rağmen bu ülkelere ihracatta deniz taşımacılığı çok düşük düzeydedir. Bununla birlikte Kazak ve Türkmen petrolünün Azerbaycan üzerinden Hazar Denizi’nin karşı yakasına ulaştırılmasına ve daha sonra Karadeniz’de, Gürcistan ve Rusya’daki petrol istasyonlarına iletilmesine ilişkin transit işlemlerden bir miktar ihracat geliri elde edilmektedir. Kazakistan’ın Hazar Denizi’ndeki offshore yatakları geliştikçe Azerbaycan’ın petrol sevkıyat hacminin de artması beklenmektedir. Ülkeden eski Sovyet Cumhuriyetlerine ve Almanya, Hollanda, İsviçre, İsrail, İran, Türkiye, İngiltere ve Birleşik Arap Emirlikleri’ne uçuşlar bulunmaktadır.

Yasal ve kurumsal engeller telekomünikasyon sektörünün gelişimini geciktirmiştir. Ancak hidrokarbon sektöründeki büyümenin yarattığı yayılma etkisi ile yeni teknolojiler ülkeye hızla girmiştir. Sektörde rekabet hala sınırlı düzeydedir. Kamu telefon işletmesi olan Aztelecom, sabit hat telefon iletişiminde tekeldir.

Internet kullanıcılarının sayısı Dünya Bankası tarafından 1000 kişide 81 olarak tahmin edilmektedir. Bu sayı Kazakistan’da 1000 kişide 27, Rusya’da ise 1000 kişide 152’dir. Yüksek telefon kullanım fiyatları nedeni ile evden internet erişimi düşük düzeydedir. Internet kullanımı şehir merkezlerinde yoğundur.

3.2.3.6. Enerji

Petrol ve gaz üretimi, rafine edilmesi ekonominin temelini oluşturmaktadır. British Petrol (BP) tarafından yayınlanan Review of World Economy isimli kaynağa göre ülkenin 7 milyar varillik kanıtlanmış petrol rezervi bulunmaktadır. Söz konusu rakam, dünya rezervlerinin %0,6’sına tekabül etmektedir. Ülkenin rezerv/üretim oranı ise 29,3’tür. Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) verilerine göre ise ülkenin kanıtlanmış petrol rezervleri 17,5 milyar varildir. Ancak bu verilerin hesaplanmasında kullanılan sınıflandırmalar Sovyet sistemine göre olup, daha geniştir. Ülkenin petrol rezervleri SOCAR verilerine bu nedenle çok daha fazladır. Ülkenin petrol rezervleri Ortadoğu ile karşılaştırıldığında düşük düzeydedir. Ortadoğu’daki kanıtlanmış rezervler 742,7 milyar varil olup, dünya toplamının %61,5’ine tekabül etmektedir.

Azerbaycan net petrol ihracatçısı bir ülkedir. Ülkenin petrol ihracatı sürekli artış göstermektedir. 2006 yılında yaklaşık 500 000 varil/gün ihraç edilmiştir. Bu rakam 2007 yılında 1 milyon varil/gün’e ulaşmıştır. 2003-2004 yıllarında ihraç edilen petrol miktarı ise 180 000 varil/gün’dür.

BP verilerine göre 2006 yılı sonu itibarı ile Azerbaycan’ın kanıtlanmış gaz rezervleri 1,35 trilyon metreküptür (dünya rezervlerinin % 0,7’si). Gaz üretimi 2006 yılında 6,8 milyar metreküp olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu rakam bir önceki yıla göre % 17 artış anlamına gelmektedir. Bu artış offshore Şah Deniz petrol ve gaz projesini gerçekleştiren BP önderliğindeki konsorsiyumun (Azerbaijan International Operation Company-AIOC) üretimindeki artıştan kaynaklanmıştır. Şah Deniz konsorsiyumunun ticari üretime geçişinde gecikmeler yaşanmış, ancak Mayıs 2007 itibarı ile 5,2 milyon metreküp/gün gaz ve 15 000 varil/gün yoğunlaştırılmış gaz üretimi gerçekleştirilmiştir. Yıllık üretimin 2009’da 8,6 milyar metreküpe ulaşması beklenmektedir.

Azerbaycan’ın 5,2 gw elektrik üretim kapasitesi bulunmaktadır. Elektrik tüketiminin yaklaşık %85’i ülkedeki sekiz termil santralde ve geri kalan altı

hidroelektrik santralde gerçekleştirilmektedir. Söz konusu güç santrallerinin tamamı devletindir. Ülkenin elektrik üretim kapasitesinin 10 gw”ye yükseltilmesi amacı ile iki yeni güç istasyonu inşaat sürecindedir. Ülkenin toplam elektrik üretimi 2006 yılında bir önceki yıla göre %6 oranında artarak 24 milyar kilovata ulaşmıştır. Ancak eskimiş teknoloji ve transmisyon kayıpları nedeni ile elektriğin bir kısmı Rusya, Türkiye ve İran’dan ithal edilmek zorunda kalınmaktadır. Sanayi sektöründe tüketimin gerilemesine rağmen Azerbaycan enerji konusunda verimsizdir. Elektrik sektörü büyük ölçüde sübvanse edilmektedir. Bakü ve çevresinde enerji sıkıntısı yaşanmamasına rağmen kırsal kesimlerde sık sık elektrik kesintileri olmaktadır.

Elektrik dağıtım ağı beş bölgeye bölünmüştür. Elektrik dağıtım işi özel şirketler tarafından uzun vadeli sözleşmelerle yürütülmektedir.