İşletmelerin Nizamnames

Esas şart gibi işletmelerin oluşturulması ve devlet kayıtlarına alınması için işletmelerin tesisçileri tarafından kabul edilmiş nizamnamesi olmalıdır. Nizamname Adliye Bakanlığının Talimatları ve Örneği esasnamelerine uygun olarak “İşletmeler hakkında” diğer kanun vericilik normları tesisçiler tarafından hazırlanır. Kanunda gösterildiği gibi mülkiyet ve teşkilatı-hukuki formundan bağlı olmayarak bütün işletmeler nizamname esasında faaliyet gösterir. İşletmelerin nizamnamesi genel tesis toplantısı tarafından onaylanır.

İşletmelerin nizamnamesinde “İşletmeler hakkında” kanuna uygun olarak aşağıdaki gibi gösterilmesi zorunludur:

a) İşletmelerin adı ve türü b) İşletmelerin hukuki adresi

c) Tesisçi (tesisçiler) ile ilgili bilgiler d) İşletmelerin hukuk ve makamları e) Nizamname fonu ve onun değeri

f) Faaliyetin içeriği ve maksadı g) Yönetme ve denetleme organları h) İşletmelerin yetkileri

i) İşletme emlakinin yaranması ve menfaat gelir dağılımı j) Yeniden teşkil olunmanın şartları

k) İşletmelerin faaliyetinin durdurulması ve iptali nizamnamede işletmelerin faaliyeti ile bağlı olan kanun vericiliğe zıt olmayan diğer bölümler de verilebilir.

Nizamnamede gösterilenlerin bazıları tesis anlaşmasında anlatılmıştır. Lakin işletme nizamnamesinde gösterilmesi kanunla söylenen ve bu terimlerin hukuki statüsünü aşağıdaki gibi izah etmekle olur.

İşletmelerin hukuki adresi: Nizamnamede firmanın adresi aşağıdaki gibi verilmesi tavsiye olunur: Bakü şehri Üzeyir Hacıbeyov sok-2, apt-5, kapı-8

Bundan başka işletmelerin olduğu yer ve posta adresi da nizamnamede gösterilmelidir.

İşletmelerin olduğu yer, onun yönetim kurulunun yerleştiği bölgesel arazi ile belirlenir. İşletmelerin kendi yönetim organının yerleştiği posta adresi olmalıdır.

İşletmelerin posta adresi tesisçilerin veya yetkili şahıslarının mülkiyet formuna bağlı olmayarak kendi mülkü veya kiraya aldığı herhangi binanın (evin, apartmanın, odanın) adresi de olabilir.

Azerbaycan Cumhuriyetinde işletme kendi olduğu yeri veya posta adresi değiştiğinde, yeniden devlet kayıtlarına alınması talep edilmiyor. İşletme, nizamnamede belirtilen değişiklikler ile ilgili bilgiyi kayıt kitabında belirli değişikliklerin edilmesi için devlet kayıt kurumuna bir ay süresinde vermelidir93.

İşletmelerin hukukları ve etkileri:

Nizamnamede gösterilmekle, nizamname hükümlerine ve kanun vericiliğe uygun olarak Azerbaycan Cumhuriyetinin sınırları dahilinde ve kenarında kendi fonksiyonunu, etki ve hukuklarını hayata geçirmesinde müstakil olması, fiziki ve hukuki şahıslarla müstakil anlaşmalar bağlanması, yabancı iktisadi faaliyetle meşgul olması, kendi bayilerini ve temsilciliklerini açması, şahsi ve gayri emlak ve emlak karakterli hukuklar elde etmesi ve etkiler taşıması, mahkeme kurumunda, jüri mahkemede iddiacı ve sorumlu kısmında katılım gerçekleştirilmesi hallerini göstermekle olur.

İşletmelerin faaliyetinin içeriği ve amacı:

Genelde işletmeler belirli iktisadi faaliyet göstermekle ürün üretmek ve satmak, hizmetler göstermek ve iş yapmakla belirli seviyede menfaat elde etmek maksadı güder. İşletmelerin oluşturulmasında nizamnamede gösterildiği gibi faaliyetinin içeriği ve amacı farklı olabilir.

İşletme kanunnamede belirlenmiş kural ve yasaklanmayan hallerde özel izin talep eden faaliyet çeşitleri ile belirli devlet kurumlarının verdiği izin belgesini alarak farklı faaliyet türleri ile uğraşabilir ve işletmecilik faaliyetini gerçekleştirebilir94. Faaliyet türlerine aşağıdakileri örnek gösterebiliriz:

1. Gıda ürünlerinin üretimi ve satışı; 2. İnşaat malzemelerinin üretimi;

3. Genel, sosyal ve diğer hizmetlerin gösterilmesi 4. Ticari faaliyet;

5. Yabancı ekonomi ilişkiler v.s.

Tablo 1. Yabancı kira talep edilen faaliyet türleri

Telekomünikasyon hizmetleri (uluslararası şehirlerarası, şehir, köy, radio, Kablolu televizyonun kurulması ve kullanımı ve hızlı posta hizmeti)

Telekomünikasyon bakanlığı

İnşaat faaliyeti (mühendis araması, proje, inşaat, çıkış ve ayarlama işleri), devlet bazlı tarihi abidelerin onarımı

Devlet İnşaat ve planlama Komitesi

Uluslararası ve şehirlerarası yolcu ve yük taşıması, ulaşım kontrol hizmetleri: Araba ulaşımı, Hava ulaşımı ve su ulaşımı ile

“Azeravtonakliyat Devlet Konsemi ”, “AZAL”' Devlet Konsemi, Hazar Deniz gemiciliği

Şehir içi yolcu taşıması Şehir ve ilçe yönetim kurumları organları

Borsa faaliyeti: a) Emtia borsası b) Fon Borsası

Devlet Anti inhisar Siyaseti ve Sahip karlığa Yardım Komitesi Maliye Bakanlığı

Genel bilgi vasıtalarının faaliyeti. Yayım ve yayın faaliyeti Matbua ve Bilgi Bakanlığı

Leasing faaliyeti Ekonomi Bakanlığı

Geliştirilmiş fiş yatırım fonları ve depozit faaliyeti Devlet Emlaki Bakanlığı Devlet özelleştirme hisselerinin alım satışı Devlet Emlaki Bakanlığı Eczacılık, tıbbi ve gayri geleneksel tıbbi faaliyeti Sağlık Bakanlığı

Tıp teknolojisinin üretimi ve ona teknik hizmet gösterilmesi

Sağlık Bakanlığı

İşi düzeltmede aracılık Emek ve halkın Sosyal korunması Bakanlığı

Gayri-devlet sosyal fonlarının faaliyeti Emek ve halkın Sosyal korunması Bakanlığı

Auditor faaliyeti Auditorlar odası

Bank faaliyeti ve döviz işlemlerinin gerçekleştirilmesi Milli Banka

Sigorta faaliyeti Devlet Sigorta Kontrolü

Paralı hukuki hizmetler Adliye Kontrolü

İşletmelerin organları ve etkileri

İşletmelerin teşkilatı hukuki ve mülkiyet şekilline bağlı olarak idare etme ve kontrol kurumları, onların seçilmesi ve etkileri, faaliyeti süresince farklıdır ve diğer bunun gibi haller de nizamnamede gösterilmesi önemli şartlardan biridir. Bu, diğer kanunlara teşkilat hukuku formuna bağlı olarak işletmelerin nizamnamesine uygun olarak gerçekleştirilir.

İşletmelerin emlakinin oluşması anlayışı

İşletmelerin emlaki, esas fonlarından ve bütün harcamalarından, tüm işletmelerin bağımsız balansında değeri gösterilen diğer değerli eşyalardan ibarettir.95

Azerbaycan Cumhuriyetinin kanunname normlarına, işletmelerin nizamnamesine uygun olarak emlaki işletmelerin mülkiyetinde kooperatif yönetiminde ziraat etkili olabilir. İşletmelerin emlakinin oluşum kaynağı nizamnamede genel şekilde veya özel bölümler şeklinde verilmesi mümkündür. Genel şekilde tesisçilerin hisseleri ve diğer ödemeleri, değerli kağıtları elde etme ve satma hesabına ve kanunda yasaklanmayan diğer kaynaklar hesabına oluşur gibi verilebilir. Bu aşağıdaki şekilde verilebilir.

İşletmelerin emlakinin yaranması kaynakları

1. Tesisçilerin para ve maddi hisseleri;

2. Ürün satışından, görülen işlerden, gösterilen hizmetlerden, o cümleden ziraat faaliyetinin diğer çeşitlerinden alınan gelirler;

3. Değerli kağıtların satışından elde edilen gelirler; 4. Banka kredileri ve diğer krediler;

5. Sermaye yatırımı ve bütçeden dotasiyalar;

6. Hukuki ve fiziki şahısların verdikleri hayır bağışları;

7. Azerbaycan Cumhuriyetinin kanunnamesine göre yasak olmayan diğer kaynaklardan elde edilen gelirler.

İşletmelerin emlakinin oluşturulması ve onu kullanma hukuku işletmelerin teşkilatı-hukuki formuna ve çeşidine bağlı olarak belirginlik gösterir.