Turizm ve Şehirleşme

Literatürde turizm faaliyetlerinin şehirleşmeye etkilerine yönelik çeşitli çalışmalar mevcuttur. Türkiye’de turizm ve şehirleşme/kentleşme konularını içeren çalışmalardan bazıları şunlardır:

Dökmeci ve Terzi (2003), “Turizm ve Şehirleşme” isimli çalışmalarında dünyadaki gelişmelerle Türkiye’deki turizm şehirleşmesini incelemiştir. Çalışmada turizmin Türkiye’nin güney ve batı kıyılarında büyük oranda yapılaşmaya neden olduğu, tarihi çevrenin, iklimin ve doğal güzelliklerin turizm şehirleşmesi üzerinde büyük etkisinin bulunduğu ifade edilmiştir. Ayrıca turizme dayalı şehirleşmenin, eğlencenin

17 tüketimine ve satışına bağlı şehirleşme olarak kabul edildiği, turizm şehirleşmesinin 1970’lerden itibaren geliştiği belirtilmiştir.

Işık (2005) “Türkiye’de Kentleşme ve Kentleşme Modelleri” adlı çalışmasında, Türkiye’de son 15-20 yıl içinde Akdeniz kıyılarında rastlanan “turistik kentleşme”

olarak tanımlanabilecek kentleşme modelinde turizm olayının istihdam yaratması neticesinde bölgenin yoğun göç almasını ve bunun çevre illere yayılmasını Güney Antalya Gelişim Projesi üzerinden değerlendirmiştir.

Muradov (2006) “Turizmin Kentleşme Sürecine Etkileri: Alanya Örneği” isimli çalışmasında, turizm ve kentleşme kavramları üzerinde durmuş, kentleşmeyi etkileyen olumlu ve olumsuz gelişmeler ile turizmin çevreye olan olumlu ve olumsuz etkilerine yer vermiştir. Alanya’da turizm ve kentleşmenin içi içe olduğu, bunları birbirinden ayırmanın mümkün olmadığı gibi bunların sorunlarını da ayırmanın mümkün olamadığını vurgulamıştır. Alanya’da kentleşme incelendiğinde yapılaşmanın turizm faaliyetleri ile birbirine bağlı olarak geliştiğini ifade etmiştir.

Ayrıca çalışmasının sonucunda Alanya’da son yıllarda kentleşme sürecinin plansız ve hızlı gelişiminin bazı sorunları da beraberinde getirdiğini, bu sorunların öncelikle doğanın insanlar tarafından yoğun ve bilinçsiz kullanımından kaynaklandığını belirtmiştir.

Işık ve Zoğal (2017) “Turizm Kentleşmesi Kavramı: Antalya Örneği” adlı çalışmasında, turizm kentleşmesinin kavramsal tanımını yapmış ve turizm kentleşmesini diğer kentleşme biçimlerinden ayıran özellikler üzerinde durmuştur.

Antalya’da turizme bağlı olarak gelişen kentleşmeyi ortaya koyabilmek için; göç verileri, nüfus artış hızı, yabancı nüfus, yabancıların mülk edinmeleri, işgücünün nitelik ve nicelik yönünden değişimi, turizm tesisleri ve turist tesis verilerini kullanmış ve diğer illerle karşılaştırma yapmıştır.

Kapan (2018) “Turizm Faaliyetlerinin Şehirsel Gelişmeye Etkileri: Antalya Örneği”

isimli çalışmasında, Antalya’nın beşeri ve fiziki özellikler, demografik yapı ve ulaşım gibi birçok özelliğini incelemiştir. Antalya’da turizm ve rekreasyon faaliyetlerinin etkilerini; ekonomik, çevresel ve toplumsal-kültürel açıdan

18 değerlendirmiştir. Kapan, Antalya’da turizm faaliyetlerin yıl içinde dengeli dağılmadığını, bu sebeple farklı turizm çeşitlerinin ve turist çekebilecek çeşitli unsurların desteklenerek turizm faaliyetlerinin bütün bir yıla yayılması gerektiğini vurgulamaktadır. Ayrıca doğal kaynakların turizm faaliyetleri ile doğru entegre edildiği takdirde, farklı coğrafi özelliklerde yeni turizm alanlarının açılabileceğini ve bunun turizm faaliyetlerini olumlu şekilde etkileyeceğini belirtmektedir.

Akengin ve Dinç (2019) “Turizm Sektörünün Şehirleşmeye Etkileri: Manavgat Örneği” adlı çalışmalarında, turizm sektörünün nüfus gelişimi, nüfusun cinsiyet ve yaş yapısı üzerindeki etkileri, bölgedeki göç hareketleri, nüfusun ekonomik sektörlere dağılımı, yabancı evlilikleri, bölgenin yatay gelişimi, inşaat sektörü, arazi kullanımı, turizm tesislerinin dağılışı ve ikinci konutlar ile ticaret alanları üzerindeki turizm-şehirleşme ilişkisini ortaya koymuşlardır.

Öncü (2019) “Bodrum’da Turizm Faaliyetlerinin Şehirleşmeye Etkisi ve Ortaya Çıkardığı Sorunlar” isimli çalışmasında turizm, Türkiye’de turizmin gelişimi ve şehir kavramlarını açıklamış, Bodrum ilçesinin beşeri, fiziki, ekonomik coğrafya özellikleri ile turistik kaynaklarına değinmiştir. Bodrum’da turizm faaliyetlerinin kış aylarında azalmasının istihdam sorunu yarattığını, turizm sezonunun her mevsime yayılması gerektiğini, bu faaliyetlerin tarımsal faaliyetleri olumsuz etkilediğini belirtmiştir. Araştırma sahasında turizmin bölge halkı üzerinde tüketim ve yaşam tarzı değişikliği yaratması, turizm nedeniyle yaşanan nüfus hareketleri, hızlı yapılaşma sonucunda ortaya çıkan alt yapı yetersizliği gibi sorunlara değinmiştir.

Turizm ve kentleşme konusunda yurtdışında yapılan çalışmalardan bazıları ise şunlardır:

Mullins (1991) “Tourism urbanization” adlı çalışmasında turizm ve kentleşme ilişkisi bağlamında turizm kentleşmesi kavramını tanımlamaya ve bu konuda kuramsal bir çerçeve geliştirmeye çalışmış ve bunu Avustralya’da yalnızca turizme ayrılmış en büyük merkezlerden olan Gold Coast ve Sunshine Coast üzerindeki ampirik araştırmasıyla temellendirmiştir. Mullins’e göre turizm kentleşmesi, kensel turizmden farklı olarak post-modern kentin en dramatik ifadelerinden biri, yeni bir

19 kentsel form, çağdaş batının zevk takıntısının ürünüdür. Bu bağlamda turizm şehirleri zevk için inşa edilmiş tüm kasabaları ve şehirleri temsil eder. Bu çalışma, turist şehirleri olarak Gold Coast ve Sunshine Coast'un diğer büyük Avustralya şehirlerinden oldukça farklı olduğunu göstermektedir. Bu şehirler uzak ara en hızlı büyüyen, farklı yapılı çevresel özelikleri ile birer zevk sembolü haline gelmişlerdir. Aynı zamanda farklı kültürel ve sınıfsal yapılar gelişmiştir. Devlet de bu kentlere yönelik farklı politikalar uygulamaktadır.

Gladstone (1998) “Tourism urbanization in the United States” adlı çalışmasında Amerika Birleşik Devletleri’nde turizmin metropol alanları üzerindeki etkilerini araştırmış ve ülkede turizme bağımlı şehirlerin başka ülkelerdeki örneklerle benzerlik ve farklılıklarını ortaya koymuştur. Gladstone, Amerika Birleşik Devletleri'nde iki farklı turizm kentleşmesi türü olduğunu belirtmektedir. Birinci tür "güneş, kum ve deniz" turizmi, ikinci tür ise sermaye yoğun turistik mekânlara bağlı olarak gelişmiştir. Turizme bağlı olarak gelişen iki ayrı türdeki şehirler farklı sosyal yapılar sergilemektedir. Bununla birlikte ve her iki tür de Amerika Birleşik Devletleri dışındaki turistik şehirlerden önemli ölçüde farklılıklar göstermektedir.

Qian, Feng ve Zhu (2012) “Tourism-driven urbanization in China’s small town development: A case study of Zhapo Town, 1986–2003” adlı çalışmalarında Çin'de yerel bir şehir geliştirme stratejisi olarak turizme dayalı kentleşme süreci kapsamında Guangdong Eyaleti, Zhapo Kasabasındaki turizm kentleşmesini bir vaka çalışması ile ele almışlardır. Bu çerçevede Zhapo'da turizme dayalı kentleşme sürecinde yerel sosyo-mekânsal organizasyonu yeniden üreten çeşitli süreçleri ortaya koymuşlardır.

Bunlar; kentleşmiş yapılı çevrenin hızla genişlemesi, benzersiz bir arazi kullanımı ve arazi geliştirme modeli, üçüncül ekonomik sektörlerin patlaması ve esnek bir işgücü rejiminin ortaya çıkışı olarak gözlemlenmiştir.

Pons, Rullan Salamanca ve Murray (2014) “Tourism capitalism and island urbanization: tourist accommodation diffusion in the Balearics, 1936-2010” adlı çalışmalarında Avrupa’da önemli turizm alanlarından biri olan İspanya’ya bağlı Balear Adaları’nda turizm ve kentleşme ilişkisini ele almışlardır. Çalışmada adalardaki konaklama merkezlerinin konumundan yola çıkarak mekânsal-zamansal

20 dağılım analizi gerçekleştirmişlerdir. Araştırmanın sonucunda turizmin, Balear Adaları'nın kentleşmesi için temel itici güç olduğu ortaya konulmuştur.

Kentleşmenin gelişiminde doğal ve sosyo-ekonomik faktörlerin yanında turizm için ada dışından gelenlerin ulaşım güzergahına bağlı olarak ana geçitler ve limanların çevresinin öncelikle gelişim gösterdiği, ardından zamanla kırsal alanlar da dahil olmak üzere adaların neredeyse tamamının turizmle bağlantılı biçimde yapılandırıldığı görülmektedir. Bu gelişimin sonucu olarak Balear Adaları, turizm ve eğlencenin hâkim olduğu Avrupa güneş kuşağının bir parçası haline gelmiştir.