Çandıraz Deresi Havzası’nda toprak dağılışınıgösteren haritaya göre, sahanın büyük bir kısmınızonal topraklardan kireçsiz kahverengi orman topraklarıile kahverengi orman topraklarıkaplamaktadır. Sahada bunlardan başka Kırmızımsıkestane rengi topraklar, kireçsiz kahverengi topraklar, Kestane rengi topraklar, Kırmızımsıkahverengi topraklar ile kollüvyal ve alüvyal topraklar bulunmaktadır (Şekil 25). Bu toprakların bazı özellikleriyle sahadaki dağılışlarıaşağıda sırasıyla incelenecektir.
6.1. KİREÇSİZ KAHVERENGİORMAN TOPRAKLARI
A,B,C profilli topraklardır. Gözenekli yapılıiyi oluşmuşA horizonu vardır. B horizonu oluşumu zayıftır. Kahverengi veya koyu kahverengi yuvarlak köşeli blok yapıdadır. B horizonunda kil birikimi yok ya da çok azdır. Horizon sınırlarıgeçişli ve kademelidir. Bitki örtüsü yaprağınıdöken orman ağaçlarıdır (Kütahya İli Arazi Varlığı.1992.s.14). Araştırma sahasının büyük bir bölümü kireçsiz kahverengi orman topraklarıile kaplıdır. Bu sahalar, Belkavak kuzeyi, Kaynarca, Akoluk güneyi, Teşvikiye, Göçeri, Ahiler doğusu, Çavuşçiftliği kuzeyi, Kızılcaören kuzeybatısıve güneydoğusu, Ovacık, Tepeköy doğusu, Doğarslan, Körs, Fincanburnu doğusu, Döğer Kuzeyi ve doğusu ile Elmalıçevreleridir.
6.2. KAHVERENGİORMAN TOPRAKLARI
Kahverengi orman topraklarıkireççe zengin ana kaya üzerinde oluşurlar. Araştırma sahasında da Neojen kalkerleri ile Permien- Mesozoik yaşlıkristalize kalkerler üzerinde gelişmişbir toprak türüdür (Foto 35). Bulunduklarıbölgelerin zonal topraklarına nazaran çok zayıf gelişmişhorizonlara sahiptir. A,B,C şeklinde horizonlarıolup, bunlar birbirlerine tedricen geçişyaparlar. A horizonu iyi geliştiğinden iyice belirgindir. Koyu kahverengi ve dağılgandır. Gözenekli ve granüler bir yapıarz eder. Çok az miktarda kil birikimi olabilir. Horizonun aşağıkısımlarında Ca Co3bulunur. Bu topraklar genellikle
genişyapraklıorman örtüsü altında gelişir. Çoğunlukla orman ya da otlak olarak kullanılırlar. Tarıma alınmışolanların verimi iyidir (Kütahya İli Arazi Varlığı.1992.s.13- 14).
Araştırma sahasında Kahverengi orman toprakları, Kireçsiz kahverengi orman topraklarından sonra ikinci büyük alana sahip toprak türüdür. Geliştiği alanlar, Ağaçköy güneyi, Yenice güneyi, Çifteoluklar, Çöğürler kuzeyi, Ahiler batısı, Çavuşçiftliği güneydoğusu, Anasultan kuzeyi, Akçamesçit Çevresi ve Kızılcaören güneyindeki sınırlı bir alan ile kuzeyde Akoluk kuzeyidir. Bu alanlar yoğun olarak Kızılçam, Kızılçam-meşe ormanlarıile kaplıdır. Yerleşim merkezleri ve yakın çevrelerinde sınırlıolarak tarım arazileri bulunur.
6.3. KESTANE RENGİTOPRAKLAR
A,B,C profiline sahip, kalsifikasyon işlemi sonucu oluşmuşzonal bir topraktır. A horizonu nispeten kalın, orta derecede organik maddeye ve dağılabilir kıvama sahiptir. Rengi koyu kahverengidir. B horizonunun rengi koyu kahverengi veya kırmızımsı kahverengidir. Yapısıprizmatik olup kil birikmesi gösterir. Doğal bitki örtüsü kısa ve uzun otlarla çalılardan ve seyrek ağaçlardır. Ana kaya kalkerden volkanik kayalara kadar değişen, kireççe zengin materyaller, ayrışmışkalker, gnays, şist, bazalt ve diğer volkanitlerden oluşur (Kütahya İli Arazi Varlığı.1992.s.14). Kestane rengi toprakların sahada görüldüğü yerler Doğarslan- Malatya- İhsaniye üçgeni içinde kalan bölge ile Körs batısındaki küçük alandır.
6.4. KIRMIZIMSI KESTANE RENGİTOPRAKLAR
Rengi hariç hemen hemen bütün özellikleri kestane rengi toprakların aynıveya benzeridir. A horizonunun rengi koyu kırmızıkahverengidir. B horizonunun rengi kırmızımsıkahverengidir. Isının ve yağışın fazla olduğu yerlerde oluşur. Organik maddece zengindir (Kütahya İli Arazi Varlığı.1992.s.14). Topraktaki kırmızırenk demir seskioksitlerin bol miktarda birikmesinden kaynaklanır.
Kırmızımsıkestane rengi topraklar sahada kalkerler üzerinde gelişmiştir. Yenice, Anasultan, Karacaören çevreleri ve bu alanın güneye doğru saha dışına çıkan devamı kırmızımsıkestane rengi toprakların görüldüğü yerlerdir (Foto 36). Bu alanlar büyük ölçüde tahıl tarımında kullanılmaktadır. Eğim değerlerinin yüksek olduğu kesimlerde ise parçalıolarak guruplar halinde karaçam, meşe ve ardıçlar bulunmaktadır.
6.5. KİREÇSİZ KAHVERENGİTOPRAKLAR
A,B,C profilli topraklardır. Kahverengi ve açık kahverengi dağılabilir. Üst toprağa ve soluk kırmızımsıkahverengi B horizonuna sahiptir. Genellikle yıkanma söz konusudur
ve üst toprak alt toprağa nazaran daha asidik bir karakter arz eder. Bitki örtüsü ot ve ot- çalıkarışığıolarak görülür. Ana madde çakıllı, kumlu, milli depozitlerle kalkerli kumlu, kil ve kumlu kil taşlarıdır (Kütahya İli Arazi Varlığı.1992.s.15).
Kireçsiz kahverengi topraklar sahada Çavuşçiftliği doğusundan başlayarak, İhsaniye, Malatya, Haymana, Tepeköy’e kadar uzanan tek parça halindeki alanda bulunur (Foto 37). Bu alan büyük oranda tahıl tarımında kullanılmakta, sınırlıölçüde de ardıç topluluklarıbulunmaktadır.
6.6. KIRMIZIMSI KAHVERENGİTOPRAKLAR
Renginin kırmızımsıkahverengi olmasıdışında Kırmızımsıkestane rengi topraklar ile aynıözellikleri taşır. A horizonunun rengi koyu kırmızıkahverengidir. B horizonunun rengi kırmızımsıkahverengidir. (Kütahya İli Arazi Varlığı.1992.s.15).
Araştırma sahasında çok sınırlıbir sahada, Doğalar güneydoğusunda, Tüllüce Tepesi ile Kulaksız Dağıarasındaki vadide bulunmaktadır. Araştırma sahasında KırmızımsıKahverengi Topraklarların alt katmanlarında yer yer kireç birikmeleri gözlenmektedir (Foto 38).
6.7. ALÜVYAL TOPRAKLAR
Yüzey sularının tabanlarında veya tesir alanlarında akarsular tarafından taşınıp depolanan materyaller üzerinde oluşan A,C profilli azonal genç topraklardır. Muhtelif zamanlarda gelen sedimantasyonun şiddetine göre toprak profili çeşitli tabakalara sahiptir. Profillerinde horizonlaşma ya hiç yok ya da çok az belirgindir. Alüvyal topraklarda üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçişyapar. Yüzey nemli ve organik maddece zengindir (Kütahya İli Arazi Varlığı.1992.s.13).
Araştırma sahasında alüvyal topraklar ana akarsu boyunca kuzeybatı- güneydoğu istikametinde şeritler halinde uzanmaktadır. Bu uzantılara yer yer ana akarsuya katılan yan kolların yataklarındaki alüvyal topraklar da bağlanır. Döğer Kasabası güneydoğusundaki Emre Gölü doğusundan başlayarak Döğer güneyinden kuzeybatıya doğru uzanan alüvyal toprak sahasına batıdan gelen iki kol katılır. İhsaniye Köyü batısına kadar bir yay çizerek uzanan sahaya buradan itibaren güneyden gelen üç kol bağlanır. Kızılcaören kuzeyine kadar devam eden alüvyal toprak sahası, bu noktadan itibaren akarsuyun dar ve derin bir vadiye girmesiyle belirsiz hale gelir Ahiler güneybatısından itibaren yatak yeniden genişler ve alüvyal topraklar yeniden belirgin biçimde ortaya çıkar. Akçamesçit’ te doğudan, Belkavak’ tan itibaren uzanan kolla birleşir. Bu noktada
yeniden dar ve derin bir vadiye giren akarsu yatağındaki alüvyal topraklar belirsizleşir. Kurudere’ nin ana akarsuyla birleştiği noktadan itibaren kuzeye doğru genişleyerek uzanan alüvyal toprak sahasıAğaçköy doğusundan itibaren kuzeye doğru havza dışında devam etmektedir (Foto 39).
Sahada alüvyal topraklar, tarım yapılabilen en uygun toraklardır. Vadi tabanlarında tahıl ( buğday, arpa) ve baklagiller (nohut, mercimek, fiğ) yetiştirilmektedir. Havza genelinde var olan su azlığıproblemi bu alanların taban arazi olmasıdolayısıyla nispeten daha azdır.
6.8. KOLLÜVYAL TOPRAKLAR
Genellikle dik eğimlerin eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alır. Yüzey akışıyla veya yan derelerin kısa mesafelerden taşıyarak meylin azalmışolduğu yerlerde depo ettikleri materyallerin oluşturduğu genç A,C profilli topraklardır (Kütahya İli Arazi Varlığı.1992.s.13).
Havzada da Kollüvyal topraklar ya yamaç döküntüsü ya da yan kolların getirip biriktirdiği malzemelerden oluşmaktadır.
Özellikleri bakımından yukarıarazi topraklarına benzerlerse de ana materyalde derecelenme ya hiç yok ya da yetersizdir. Yağışın şiddetine ve meylin derecesine göre profilde değişik parça büyüklüğünü içeren katlar görülür. Dik eğimler ve vadi ağızlarında bulunanlar genelde az topraklıkaba taşve molozlarıiçerirle (Kütahya İli Arazi Varlığı.1992.s.13).
Havzada kollüyal topraklar birbirinden ayrıdört yerde görülmektedir. Buralar, Yenice kuzeydoğusu, Yenice kuzeyi, Çöğürler doğusu, Akçamesçit kuzeydoğusudur (Foto 40). Bunlar dışında lokal nitelikte olmak üzere eğim değeri nispeten yüksek yan kollardan ana akarsuya geçişnoktalarında sağanak yağışzamanlarındaki taşkınlarla gelip birikmişkollüvyal topraklar da mevcuttur.