SICAKLIK ÖZELLİ KLERİ

Araştırma sahasının ilklim özelliklerinde sıcaklık ile ilgili olarak, sıcaklığın sahadaki dağılışıve sıcaklık değerlerinin yıl içinde gösterdiği değişim ele alınacaktır.

4.1.1. SICAKLIĞIN DAĞILIŞI

Araştırma sahasında sıcaklığın dağılışıdoğal olarak yükseltiyle bağlantılıolarak gerçekleşir. Hazırlanan sıcaklık dağılışharitalarından da anlaşılacağıüzere yükselti değerleri arttıkça sıcaklık değerleri düşmektedir. Bununla birlikte havzadaki sıcaklık dağılışında tek etken yükselti değildir. Bakıve rüzgar alma gibi şartlar, sıcaklık dağılışında önemli ölçüde etkili olmaktadır. Özellikle yükselti değerleriyle birlikte eğim değerlerinin de artmasına bağlıolarak bakıve rüzgar alma durumu etkisini arttırmaktadır. Havzada özellikle kuzeye bakan yamaçlarıhavza içinde kalan ElmalıDağı(1558 m.), Kulaksız Dağı(1558 m.), Tüllüce Tepe (1435 m.), KaleTepe (1698 m.), Türkmenbaba Tepe (1247 m.), Beşpelit Tepe (1313 m.), Yumruçal Tepe (1310 m.), Nasuhçal Tepe’nin batısındaki tepelerin söz konusu yamaçlarıgüneşışığınıdaha eğik açılarla almaları, güneşalma sürelerinin kısalığıve kuzey sektörlü soğutucu etkiye sahip rüzgarlara maruz kalmalarınedeniyle aynıyükseltiye sahip diğer yerlerden, özellikle de güneye bakan yamaçlardan daha soğukturlar. Buralarda kar örtüsü toprak üzerinde daha uzun süre kalmakta ve bitkilerin vejetasyon dönemi daha geç başlayıp daha erken sona ermektedir. Ancak bu durum nemlilik üzerinde olumlu etki yapmaktadır. Güneye bakan yamaçlar için ise şartlar bunların tam tersinedir. Bakışartlarıdolayısıyla güne ışılarınıdaha dik açıyla alan, güneşlenme süresi ve vejetasyon dönemi daha uzun süren bu sahalarda kar örtüsü de yerde daha kısa süre kalmaktadır. Özellikle kışaylarında etkili olan güney sektörlü ılık rüzgarlar da bu duruma katkısağlamaktadır.

Ocak ayında en sıcak yerler havzanın alçak sahalarınıteşkil eden Ağaçköy çevresi, Akçamesçit, Çöğürler ve Belkavak batısına kadar olan yükseltisi 1050 m.nin altında kalan yerlerdir. Genelde vadi içlerini oluşturan bu sahalarda kışmevsiminde sıcaklık ortalaması0 C° ile 1 C° arasındadır. Alçak sahalardan plato eteklerine ve yüzeylerine doğru sıcaklık değerleri tedrici olarak düşer (Şekil 6).Havzanın büyük bir kısmınıoluşturan platolar sahasının 1050 m.- 1250 m. yükselti aralığındaki bölümünün Ocak ayıortalaması0 C°ile -1 C° arasındadır. Yenice, Çifteoluklar, Anasultan, Doğalar, Karacaören, Kızılcaören, Belkavak, Kaynarca, Göçeri, Ahiler, Haymana, Malatya, Tepeköy, Körs, Oğulbeyli, Fincanburnu ve Döğer çevrelerini içine alan, 471,6 km² alana

sahip olan bu bölüm tüm sahanın % 78,6 sınıoluşturmaktadır. Bu nedenle de bu bölümün değerleri havzanın geneli için kabul edilebilecek değerlerlerdir. Sahanın doğu ve batı sınırlarınıoluşturan yükseltilerin eteklerinden ibaret olan, 1250 m.–1450 m. arasındaki yerlerin sıcaklık ortalaması-1 C° ile -2 C° arasındadır. Sıcaklık ortalaması-2 C°ile–3 C° arasında olan sahalar 1450 m.–1650 m. arasında yükseltiye sahiptir. Yükseltisi 1650 m.nin üzerinde olan zirve bölümlerinde ise Ocak ayısıcaklık ortalaması -3 C° den düşüktür. Buralar Havzanın batısınırıteşkil eden Kale Tepe’nin zirvesi (1698 m.) ile kuzeydoğudaki Damkale Tepe’nin doğusundaki Damkaya Tepe’nin zirvesidir (1663 m.). Havzanın en yüksek noktasınıoluşturan Doğalar batısındaki Kale Tepe’nin zirvesinde (1698 m.) Ocak ayısıcaklık ortalaması-3,24 C° olarak hesaplanmıştır.

Yaz mevsiminde de sıcaklıklar yükseklik, bakıve rüzgarlara maruz kalma gibi etkenlere bağlıolarak dağılışgöstermektedir (Şekil 7). Havzanın en fazla ısınan bölümü 950 m. den aşağıda kalan, Ağaçköy civarındaki ova sahasıdır. Temmuz ayında burada ortalama sıcaklık değerleri 20 C° nin üzerindedir. Bir üst yükselti basamağında, 950 m.- 1150 m. arasında kalan sahada Temmuz ayıortalama sıcaklığı19 C°-20 C° arasındadır. Bu bölüm yaklaşık 342 km² alanıile havzanın en genişyüzeyli yükselti aralığıolup platolar sahasıile bunlar arasında kalan vadilere tekabül etmektedir. Bir üst seviye olan 1150 m.–1350 m. aralığıda alçak platolar sahasının yüksek kesimlerinden, yüksek platoların yüksek kesimlerine kadar olan sahadır. Ortalama Temmuz sıcaklık değerleri ise 19 C°-20 C° arasındadır. Yüksek platoların üst kısımlarıile dağlık sahalarıoluşturan 1350 m.–1550 m. arasındaki sahalar ise ortalama 18 C° -17 C° arasında sıcaklığa sahiptir. Temmuz ayında en serin yerleri ise zirve noktalarına en yakın yerler oluşturmaktadır.1550 m. den yüksekte kalan bu sahalar Nasuhçal Tepe (1639 m.) çevresi, Cevizkale Tepe ve Damkale Tepe’nin çevreleri ile havzanın en yüksek noktasıolan Kale Tepe (1698 m.) çevresidir. Havzanın en yüksek noktasınıoluşturan Kale Tepe’nin zirvesinde (1698 m.) Temmuz ayısıcaklık ortalaması16,26 C° olarak hesaplanmıştır. Sıcaklığın gerek Ocak gerek Temmuz aylarındaki dağılışından anlaşılacağıgibi, araştırma sahasında kışın en az soğuyan, yazın en fazla ısınan yerler Ağaçköy çevresindeki ovalık sahalar ile buradan güneydoğuya doğru sokulan vadi tabanıdır. Havzanın en genişyükselti basamağınıoluşturan 1050 m.–1250 m. arasındaki plato sahalarıda ikinci dereceden sıcak alanlardır. Plato sahalarıdaha alçakta bulunan ova ve vadi tabanlarıkadar ısınmamakla birlikte adıgeçen yükseltinin üzerindeki yerler kadar da soğumazlar.

4.1.2. SICAKLIK REJİMİ

Kütahya’da aylık ortama sıcaklıklar yılın hiçbir ayında 0 C° nin altına inmemektedir (Şekil 8). Bununla birlikte ortalama düşük sıcaklıklar Aralık(-1,1 ), Ocak (- 3,2), Şubat (-2,7), Mart (-0,1) aylarında 0 C° nin altındadır (Tablo 2). Bu durumdan dolayıbelirtilen aylar “Mutlak Don Ayları” olarak belirmektedir. Bununla birlikte kaydedilen en düşük sıcaklıklar göz önüne alındığında Nisan, Mayıs, Ekim ve Kasım aylarında da don beklenebilir. Çünkü bu aylarda kaydedilen en düşük sıcaklıklar 0 C° nin altındadır.

Tablo-2: Kütahya’da Ayalara Göre Yıllık Ortalama Sıcaklıklar, Ortalama Düşük ve Yüksek Sıcaklıklar (1975-2006).

AYLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ortalama Ortalama Sıcaklık(C°) 0,4 1,4 5,1 10 14 18 21 21 16,5 12 6,2 2,1 10,6 Ortalama düşük sıcaklık(C°) - 3,2 - 2,7 -0,1 4,2 7,9 11 14 13 9,3 5,8 1,5 - 1,1 5 Ortalama yüksek sıcaklık(C°) 4,5 6,3 10,9 16 21 25 28 29 24,8 19 12 6,1 17 0,4 1,4 5,1 10 14,4 18,3 20,8 20,5 16,5 11,7 6,2 0 5 10 15 20 25 O c a k Ş u b a t M a rt N is a n M a y ıs H a z ir a n T e m m u A ğu s to s E yl ü l E k im K a sı m C°

Şekil 8 :Kütahya’da Sıcaklığın Yıl İçindeki Değişim Grafiği(1975-2006).

Kaydedilen en düşük sıcaklıklar Ocak’ta -20C°, Şubat’ta -21,5C°, Mart’ta - 15,7C°, Nisan’da -2,8 C°, Ekim’de -5,6C°, Kasım’da 11C°, Aralık’ta -21,5 C° dir. En düşük sıcaklıklar içindeki en düşük değerler 30 Şubat ve 22 Aralık 1985 tarihlerinde ölçülmüştür (DÖNMEZ (1972)’e göre Kütahya’da 1929-1965 yıllarıarasırasatlarında en düşük sıcaklık -28,1C° ile 29 Aralık 1948 de ölçülmüştür).

En düşük sıcaklıkların 0 C° nin altında olduğu aylar Ekim’den başlayarak Mayıs (dahil)’a kadar devam eden ve sekiz ayıbulan dönemin büyük kısmıvejetasyon devresi dışında kalan kışdönemindedir. Vejetasyon devresi içinde kalan Nisan, Mayıs ve Ekim aylarında sıcaklığın 0 C° nin altına inmesi ihtimali doğal bitki örtüsü ve tarım hayatı açısından hayati öneme sahiptir. Ancak bitki hayatıiçin, en düşük sıcaklıkların görülme ihtimalleri değil, tekrar etmesi önemlidir (DÖNMEZ.Y.s.42). En düşük sıcaklıkların 0 C° nin altına indiği ayların ortalama düşük sıcaklıklarına (Ocak -3,2 C°, Şubat -2,7 C°, Mart -0,1 C°, Nisan 4,2 C°, Mayıs 7,9 C°, Ekim 9,3 C°, Kasım 1,5 C°, Aralık -1,1 C°) bakıldığında vejetasyon devresi içinde kalan aylarda en düşük sıcaklıkların 0 C° nin altına inmesi ihtimalinin çok düşük olduğu görülür. Düşük ortalama sıcaklıkların 0 C° nin altında olduğu günlerin sayısıise şu şekildedir; Ocak 21,9 gün, Şubat 19,4 gün, Mart 3,2 gün, Nisan 0,1 gün, Ekim 2,1 gün, Kasım 11 gün, Aralık 17,7 gün, Yıllık toplam 89,9 gün. Verilen sıcaklık değerlerinden de anlaşıldığıgibi Kütahya’da 0 C° nin altındaki sıcaklıklar kışve etrafındaki aylarda gözlenir. Düşük ortalama sıcaklıkların 0 C° nin altında olduğu günlerin mevsimlere dağılımıise şöyledir: Sonbahar 13,1 gün (%14,3), Kış50 gün/% 65,4), İlkbahar 18,5 gün (%20,3).

Kütahya’da en sıcak ay olan Temmuz’da ortalama sıcaklık 20,8 C° yi aşmazken ortalama yüksek sıcaklıklar bakımından 5 ayın sıcaklığı(Mayıs 21,1 C°, Haziran 25,2 C°, Temmuz 28,2 C°, Ağustos 28,5 C°, Eylül 24,8 C° ) 20,C° nin üzerindedir. En yüksek sıcaklılarda ise 9 ayda sıcaklık 20 C° nin üzerindedir. 1975–2006 devresinin en yüksek sıcaklığı29 Temmuz 2000 de 39,5 olarak ölçülmüştür. Diğer aylarda 20 C° nin üzerinde ölçülen sıcaklıklar şöyledir: Mart’ta 27 C°, Nisan’da 30 C°, Mayıs’ta 32,5 C°, Haziran’da 34,8 C°, Ağustos’ta 38,8 C°, Eylül’de 34,6 C°, Ekim’de 31 C°, Kasım’da 25,4 C°. Verilen değerler de göstermektedir ki Kütahya yaz aylarında özellikle gündüzleri oldukça fazla ısınmaktadır. Buna rağmen yaz aylarına ait ortalama sıcaklıkların 20 C° nin çok üstüne çıkmamasıgecelerin serin geçmesiyle ilgilidir.

12 C° yi bulan günlük sıcaklık farkıve 20,4 C° yi bulan yıllık sıcaklık farkı Kütahya ve dolayısıyla Çandıraz Deresi Havzası’nın ikliminin İç Anadolu Bölgesi’nin karasal ikliminin etkisi altında bulunduğunu göstermektedir.