Toplum ve Mekânın Üreticisi: Beden

Beden, modern sosyolojinin içerisinde kendisine yeni yeni yer bulan –özellikle seksenli yıllardan beri- beden sosyolojisi olarak bir uzmanlık alanı haline dönüşmeye başlayan çalışmamızın en temel kavramlarından birisidir. Canlı olsun olmasın her varlığın bir bedeni vardır. Her beden ise mekânsal bir yer kaplar. Orada kendini ve

mekânı üretir.141 _{Aktif benliğin mekânı olan beden üzerine yorumlar muhtemelen}

insanlık tarihi kadar eskidir. Hemen hemen her kutsal metinde beden ile ilgili açıklama, betimleme ve yorumların bulunması tüm dünyada beden üzerine çeşitli

137 _{Çalışmamıza bu düşünceye katkı sağlamak amacıyla başladık. Bu süreçte yön bulmamıza ve yapıyı}

inşa etmemize katkı sağlayan kitaplardan bazıları için bkz. Rice, Tamara Talbot, Bizans’ta Günlük Yaşam, çev. Bilgi Altınok, Göçebe Yayınları, İstanbul 1998; Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002; Ramazan Altınay, Emevîlerde Günlük Yaşam, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2006; Nevin Meriç, Osmanlı’da Gündelik Hayatın Değişimi (1894-1927), Kapı Yayınları, İstanbul 2007; Muazzez İlmiye Çığ, Uygarlığın Kökeni Sümerliler-2: Sümerlilerde Günlük Yaşam, Kaynak Yayınları, İstanbul 2011; Metin And, 16. Yüzyılda İstanbul: Kent, Saray, Günlük Yaşam, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011; M. Şinasi Acar, Osmanlı'da Günlük Yaşam Nesneleri, Yem Yayınları, İstanbul 2015; Serjeant, R. B., İslâm Şehri, Ağaç Yayıncılık, İstanbul 1997; Ramsey, Agnes Dick, 19. Yüzyıl Sonlarında Türkiye'de Günlük Yaşam, çev. Ercan Uyanık, Say Yayınları, İstanbul 2015; ed. Zafer Gölen, Abidin Temizer, Osmanlı Dönemi Balkanlarda Gündelik Hayat, Gece Kitaplığı, Ankara 2018.

138 _{Habitus, Kişinin ya da kişilerin geçmiş yaşam deneyimlerinin sonucu oluşan, bütünleşmiş, kalıcı,}

içselleştirilmiş yatkınlıklardır. Bkz. Piere Bourdieu, Pratik Nedenler, Kesit Yayıncılık, İstanbul 1995; Tekeli, 52.

139 _{Certau taktikleri, okumak, sohbet etmek, pazara gitmek, yemek gibi sıradan tutum ve uygulamalar}

olarak nitelendirmektedir. Bkz. Certeau, Gündelik Keşfi-I, 55-57, 275-278.

140 _{Günlük hayatı bir bilim dalı olarak bu isimle ilk kez kullananın Harold Garfinkel olduğu ifade}

edilmiştir. Bkz. Subaşı, 27-28; Alain Coulon, Etnometodoloji, çev. Ümit Tatlıcan, Küre Yayınları, İstanbul 2016; http://dilekkose.blogspot.com/2015/03/gundelik-yasamin-metodolojisi.html, Çevrimiçi: 04.09.2018.

55

çalışma alanlarının doğmasına sebep olmuştur.142 _{Bu yüzden her ne kadar modern}

dünyanın bir ihtiyacı veya sonucu olarak ortaya çıkmış olduğu düşünülse de beden ontolojik olarak her dönemde her toplumda her mekânda hatta her tasavvurda başat bir rol oynamıştır. Bu önemli rol, insanın fiziksel yapısı üzerindeki toplumsal etkileri, toplumsal değişme ve sosyal etkileşimlerin beden üzerindeki etkilerini, kültür-beden ilişkilerini hülasa beden ve toplum arasındaki karşılıklı ilişkiyi

inceleyen beden sosyolojisi içerisinde incelenmiştir.143

Toplum ile beraber mekân bedenin çemberinde yer alır. Maurice Merleau- Ponty’e atfedilen “Mekân, beden için rahimdir.” sözü bu durumu net olarak göstermektedir. Bu yüzden beden, hem toplumun hem de mekânın üreticisi mesabesinde olmuştur. Hatta beden başlı başına bir mekândır da denilebilir. Gündelik hayatta bedenimizi nasıl kullandığımız, hangi potansiyellerini harekete geçirdiğimiz ve nerede tükettiğimiz bu açıdan önemlidir. O halde gündelik hayat mekânın ve bedenin yeniden üretilmesiyle daha anlaşılır bir hale kavuşmaktadır.

Beden ile ilgili ortaya konulan görüşler, kavramla ilgili olarak yapılan araştırmalar en az mekân kavramı kadar karışık ve çeşitlidir. Örneğin John O’neil

toplumu sosyolojinin büyük bedeni olarak tanımlamakta,144 _{Türk asıllı İslam}

düşünürlerinden Farabî ise, “beden küçük kainattır, kainatsa büyük beden” şeklinde bir yaklaşım sergilemektedir. Her ne şekilde tanımlanırsa tanımlansın, konum olarak nereye konulursa konulsun beden toplumun her halükarda bir parçasıdır. Zaten tarihsel süreç içinde değişen bedensel algılar, bedenin özel ve kamusal anlamlarıyla yakından ilişkili olup, kimliğin bedensel imgeler üzerinden inşa edildiğini göstermektedir. Bu durum; beden ve ona ait olan her bir bölümün pozitif veya negatif, politik ve ekonomik, etnik, cinsel, kamusal ve özel birçok semboller ve metaforlarla yüklü olduğunu gösterir. Bireyin hem bireysel hem de kolektif

142 _{Beden sosyolojisi, fizyonomi, karakteroloji bunlardan bazılarıdır. Detaylı bilgi için bkz. Ejder}

Okumuş, “Bedene Müdahalenin Sosyolojisi”, Beden Sosyolojisi, ed. Kadir Canatan, Açılım Kitap, İstanbul 2011, 45.

143 _{Okumuş, “Bedene Müdahele Sosyolojisi”, 46.}

144 _{John O’neil, The Communicative Body Studies in Communicative Philosophy, Politic and}

56

kimliğinin aracı olan, kültürel kodların, sembollerin etkisinde kalan beden; aynı

zamanda çeşitli arzuların ve hazların da kaynağıdır.145

Kişilerin bedenlerinin farkına varması, onu koruması, denetlemesi veya ona müdahale etmesi toplum içindeki saygınlığını doğrudan etkilemektedir. Toplumsal ilişkilerin yeniden üretilebilmesi, bireyin kimlik değiştirmesi ve yitirmesi doğrudan

bu konuyla alakalıdır.146 _{Bu yüzden onun mekânla, dille, ruhla,}147 _zihinle,148 _inançla

yakın bir ilişki içerisinde olması kaçınılmazdır.

145 _{Meral Timurtürkan - Gönül Demez, “Toplumsal İktidar Alanı Olarak Beden”, Mehmet Akif Ersoy}

Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C: V, S: 2, 2018, 444.

146 _{Tekeli, 51.}

147 _{A. Vahit İmamoğlu, “Ruh-Beden İlişkisi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1995, S:}

12, 345-356; Muhittin Macit, “Aristoteles ve İbn Sînâ’da Nefs-Beden İlişkisi Problemi ve Modern Zihin Felsefesindeki Bazı Yansımalar”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: XXVI, 2004/1, 59-83

148 _{Bedenlerimiz ve zihinlerimiz arasındaki ilişki ve özellikle de beyin yapıları, süreçleri ile mental}

olaylar arasındaki bağıntı problemi için bkz. Nurten Gökalp, “Beden-Zihin Etkileşimi ve Popper İle Eccles”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C: XL, 1999, 301-309.

57