Veri Toplama Yöntemi ve Araçları

Nitel araştırmaların en büyük avantajlarından birisi veri toplamak için değişik yöntemlere ve araçların kullanılabilmesidir. Yıldırım ve Şimşek(2008) in belirttiği gibi nitel araştırmada en yaygın kullanılan veri toplama yöntemlerinin başında görüşme, odak grup görüşmesi ve gözlem gelmektedir. Bunların yanında başka yazılı ya da görsel türdeki dokümanlar da verilere temel oluşturabilir.

Yukarıda belirtilen literatür ışığında yürütülen bu çalışmada kullanılan veri toplama araçlarından ilki başarı testleridir. Uygulanan başarı testinden önce literatür incelemesi yapılarak 9. ve 12 sınıflar için ayrı ayrı bir başarı test taslağı geliştirilmiştir. Hazırlanan taslağın içerik geçerliliği için alanla ilgili uzmanlara gösterilerek görüşleri alınmış ve alınan bu görüşler doğrultusunda hatalar düzeltilmiş ve teste biçimsel olarak da son şekli verilmiştir. 9. sınıf başarı testi (ek1) 20, 12. sınıf başarı testi (ek2) 16 tane çoktan seçmeli sorudan oluşturulmuştur.

Başarı testindeki soruların katı cisimler konusundaki kavramları, problem çözebilme ve uygulama düzeyindeki kazanımları içermesine dikkat edilmiştir. Test 9. sınıftan 29, 12. sınıftan 26 öğrenciye uygulanmıştır. Başarı testindeki soruların doğru cevaplanmasına ait frekans tabloları aşağıdaki gibidir.

Tablo 3: 12. Sınıf Başarı Testindeki Soruların Frekansları Soru Numarası Doğru Cevaplayan Öğrenci Sayısı Yanlış Cevaplayan Öğrenci Sayısı Boş Bırakan Öğrenci Sayısı Doğru Cevaplanma Yüzdesi 1 23 3 0 %88 2 25 0 1 %96 3 26 0 0 %100 4 23 1 2 %88 5 12 14 0 %46 6 11 15 0 %42 7 24 2 0 %92 8 24 2 0 %92 9 16 10 0 %61 10 26 0 0 %100 11 23 3 0 %88 12 5 16 5 %19 13 24 2 0 %92 14 26 0 0 %100 15 26 0 0 %100 16 25 1 0 %96

Tablo 4: 9. Sınıf Başarı Testindeki Soruların Frekansları Soru Numarası Doğru Cevaplayan Öğrenci Sayısı Yanlış Cevaplayan Öğrenci Sayısı Boş Bırakan Öğrenci Sayısı Doğru Cevaplanma Yüzdesi 1 27 1 1 %93 2 8 21 0 %28 3 20 9 0 %68 4 23 5 1 %79 5 28 1 0 %97

6 28 1 0 %97 7 26 2 1 %90 8 27 1 1 %93 9 23 5 1 %79 10 21 4 4 %72 11 25 2 2 %86 12 19 7 3 %66 13 18 10 1 %62 14 23 4 2 %79 15 26 1 2 %90 16 11 15 3 %38 17 21 6 2 %72 18 23 0 6 %79 19 19 9 1 %66 20 28 0 1 %97

Başarı testi sadece görüşme için seçilecek öğrencilerin belirlenmesi için kullanılmakla beraber öğrencilerin hangi düzeyde başarılı olduğu ve bunun kavram imajlarına etkisi hakkında da araştırmaya ışık tutmuştur. Başarı testinin başka bir etkisi de görüşmenin sondaj sorularına olmuştur.

Uygulanan başarı testine göre her iki sınıftan da görüşmek üzere dört öğrenci seçilmiştir. Bu öğrencilerden biri alt başarı düzeyi; ikisi orta düzey, diğeri de üst başarı düzeyindedir. Bu dört öğrenci ile yapılan görüşmeler sonunda verileri birbirine yakın, tekrar eder nitelikte olduğu düşünülen orta düzeyde bir öğrenci daha elenmiş ve araştırma her sınıf için 3, toplamda altı öğrenci ile devam etmiştir.

Araştırmada ki bir diğer ve temel veri toplama yöntemi nitel araştırmalarda çok sık kullanılan görüşme tekniğidir.

Nitel araştırmada görüşme yönteminin önemi tüm araştırmacılar tarafından belirtilmektedir. Farklı sınıf seviyelerindeki öğrenciler katı cisimler ile ilgili sahip oldukları kavram imajı araştırılırken de yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi kullanılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşmelerin özelliğinden dolayı önceden öğrenci için görüşme formu hazırlanmış, bunun yanında görüşme sırasında temel soruların

anlaşılmasını ve teyidini sağlayacak farklı sorularla öğrencilerin kavram imajları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın temel veri kaynağı olan öğrenciler için hazırlanan görüşme formu ekte (ek1) verilmiştir. Öğrenci görüşme formu oluşturulmadan önce katı cisim konusu ile ilgili -konu sınıflarda işlenirken- sınıf içi gözlemler yapılmış ve öğrencilerin anlamakta ve ifade etmekte zorlandığı noktalar tespit edilmiştir. Bunun yanında alan uzmanlarının görüşleri alınarak taslak bir form oluşturulmuş bu görüşme formuyla araştırmanın çalışma grubundan bağımsız bir dershanenin 9. sınıf öğrencileri ile pilot çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar ışığında görüşme formu son halini almış ve sondaj sorular belirlenmiştir. Öte yandan pilot çalışmalar saha çalışmasının süresi hakkında da fikir oluşturmuş ve araştırmanın planlanmasını kolaylaştırmıştır.

Görüşme formlarının hazırlanmasında ifadelerin sade ve anlaşılır olmasına dikkat edilmiştir. Anlaşılmadığı düşünülen sorular görüşme esnasında farklı ifadelerle tekrar sorulmuştur.

Görüşmelerde genel olarak katı cisim kavramıyla ilgili:

• Öğrencilerin geometrideki katı cisimler ile ilgili temel kavramları açıklamaları ve örneklendirmeleri istenmiş,

• Öğrencilerden bu konu ile ilgili neler öğrendiklerini neler anladıklarını ayrıntılı şekilde belirtmeleri istenmiş,

Yukarıdakilerin dışında araştırmada kullanılan sesli düşünme tekniği ve bu tekniğin görüşmeler sırasında kullanılması, veri çeşidini ve güvenirliliği arttıran bir diğer yöntemdir. Görüşmelerin yapıldığı öğrencilerden daha önceden hazırlanan katı cisim modellerini(ek5) sesli düşünerek isimlendirmeleri istenmiş böylelikle görüşmedeki cevapların tutarlılığı test edilmiştir. Geometrik cisim modellerinin kavram imajına etkisi ve katkısı da böylelikle incelenmiştir.

İncelenecek sürecin oldukça karmaşık ve kapsamlı olmasından ötürü sadece bir veri toplama tekniğinden yararlanmanın araştırmada doğru sonuçları getireceği düşünülemez. Dolayısıyla veriler; öğrencilerin kullanmalarını istediğimiz yazılı envanterler, görüşmelere ait ses ve video kayıtları, araştırmacının gözlemleri,

katılımcıların yazdığı notlar, araştırmacının gözlem esnasında aldığı notlar ve öğrencilerle yapılan bireysel görüşmeler ele alınarak toplanmıştır.

Nitel araştırmalarda geçerlilik hassas bir konu olduğu için birden fazla veri toplama yöntemi ve tekniği kullanılabilmektedir. Böylelikle bir yöntemin sınırlılığı diğer yöntemle aşılmaya çalışılır. Birden fazla veri toplama yöntemi ve analiz yöntemi kullanmaya çeşitleme denmektedir. Aşağıda kısaca veri çeşitlemesi ve bu araştırmadaki yeri açıklanmıştır.

Nitel Araştırmalarda Çeşitleme:

Patton’a (1987) göre çeşitleme (triangulation) farklı veri kaynakları, farklı veri toplama ve analiz yöntemleri kullanarak araştırma sonuçlarının inandırıcılığını arttırmaya yönelik çabaların hepsinin içerir. Çeşitleme ile nitel araştırmaların geçerliliğinin ve güvenirliliğinin arttırılması amaçlanır. Gözlem ve görüşme sonucu elde edilen verilerin birbirini teyit eder şekilde sunulması, veri çeşitlemesine bir örnektir. Bu araştırmada da veri çeşitlemesi kullanılmıştır.

Denzin (1970, Akt. Yıldırım&Şimşek, 2008) çeşitlemede temel ilkenin farklı bireyler ve ortamlardan farklı yöntemlerle veri toplamak ve bu şekilde sonuçlarda ortaya çıkabilecek önyargıların ya da yanlış anlamaların önüne geçmek olduğunu söylemektedir. Ayrıca çeşitleme, araştırma sonucu elde edilen sonuçların farklı boyutlardan değerlendirilmesine ve anlamlandırılmasına yardımcı olabilir. Böylece araştırma sonuçlarının geçerliği ve genellenebilirliği konusunda okuyucu daha iyi bir fikir elde edebilir.”(Yıldırım&Şimşek, 2008)

3.3.1. Araştırmanın Geçerlik Ve Güvenirliği

Nitel araştırmada geçerlik; araştırmacının ölçmeyi amaçladığı olguyu, olduğu gibi ve olabildiğince tarafsız gözlemesi anlamına gelmektedir (Kirk&Miller, 1986; Akt. Yıldırım&Şimşek, 2008).

Nicel araştırma yapan araştırmacılar, geçerlilikle kıyaslandığında güvenilirlik için daha fazla çabalamışlardır. Kirk ve Miller’ göre bunun nedeni kuramsal olarak güvenilirliği elde etmenin mümkün olmasına rağmen geçerliliği tam olarak elde etmenin güç olmasıdır(Akt. Yıldırım&Şimşek, 2008). Bir araştırma deseninin

niteliğinin arttırabilmesi için şu özelliklere dikkat edilmesi gerekir (Yin, 1984; Akt. Yaylacı, 2008): I. Yapı geçerliği II. İç geçerlik III. Dış geçerlik IV. Güvenirlik

I.Yapı Geçerliği: Bu araştırmanın yapı geçerliliği başarı testi ve görüşme gibi birden fazla veri toplama yöntemi kullanılarak sağlanmaya çalışılmıştır.

II.İç Geçerlik: Bir çalışmada araştırılan değişkenler arasında bulunan ilişkinin gerçekte öyle olup olmadığıyla ilgilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2005). Bu çalışmada, uzman görüşleri alınarak hazırlanmış başarı testi uygulanarak ve bu test sonuçlarına göre tespit edilmiş; başarılı, orta düzeyde başarılı ve başarı düzeyi düşük olarak nitelendirebileceğimiz altı kişi ile görüşmeler yapılmıştır. Böylelikle sonuçların farklı durumlar için yorumlanabilmesine çalışılmıştır. Sonuç olarak iç geçerlilik sağlanmaya çalışılmıştır. Elde edilen veriler, her aşamada eğitim alanında konu uzmanları olan kişilerle tartışılmış, bu kişilerin sonuçlar ile ilgili yorumları alınmıştır. Çalışmada birden fazla veri toplama aracı ve analiz yöntemi kullanılarak iç geçerliliğin yanı sıra güvenirliğin de sağlanması amaçlanmıştır.

III. Dış Geçerlik: Daha çok araştırmanın sonuçlarının genellenmesi ile ilgilidir. (Yıldırım&Şimşek, 2008). Bu araştırmada da eşdeğer katılımcılar ile araştırmanın aynı şartlar altında uygulanabileceği düşünülmektedir.

IV. Güvenirlik: Yapılmış olan bir çalışmanın başka bir araştırmacı tarafından aynı biçimde tekrar edildiğinde aynı veya benzer sonuçları vermesi ile ilgilidir (Yıldırım&Şimşek, 2008). Bu araştırma da araştırmanın dış güvenirliğinin sağlanması için aşağıdaki önlemler alınmıştır:

• Araştırmanın veri kaynağı olan öğrenciler açık bir biçimde tanımlanarak, benzer araştırmalar yapan diğer araştırmacılara çalışma grubu ve bu grubu belirleme süreci açıklanmıştır.

• Araştırmanın yöntemi, aşamaları, veri toplama ve analiz yöntemleri ile bulguları yorumlama ve sonuçlara ulaşma konusunda neler yapıldığı açıklanmıştır.

Araştırmanın iç güvenirliğinin sağlanması için alınan önlemler ise aşağıda açıklanmıştır;

• Görüşme yoluyla elde edilen veriler, doğrudan alıntılarla açıklanmıştır.