Öğretmen adaylarının üstbiliĢ farkındalık düzeylerini belirlemek amacıyla orijinal olarak Schraw ve Dennison (1994) tarafından geliĢtirilen Akın, Abacı ve Çetin (2007) tarafından Türkçe uyarlaması yapılan BiliĢötesi Farkındalık Envanteri (BFE) kullanılmıĢtır. Ayrıca öğretmen adaylarının mantıksal düĢünme becerilerini ölçmek amacıyla Mantıksal DüĢünme Yeteneği Testi (MDYT) kullanılmıĢtır. MDYT, Tobin ve Capie (1981) tarafından geliĢtirilen, öğrencilerin düĢünme yeteneklerini belirlemek amacıyla hazırlanan 10 adet sorudan oluĢan; değiĢkenleri tanımlama ve kontrol etme, orantı kurabilme, iliĢki
34
geliĢtirebilme, olasılık hesaplama ve birleĢtirebilme kabiliyetlerini ölçen bir testtir. Bu testin Türkçe‟ye çevirisi Geban, AĢkar ve Özkan (1992) tarafından yapılmıĢtır. Testin güvenirlik katsayısı 0.77 dir. Akademik baĢarıların belirlenmesi aĢamasında ise öğretmen adaylarının lisans eğitimi genel not ortalamaları temel alınmıĢtır.
Testler öğrencilerin katılım gösterdikleri derslerin öğretim elemanlarından izin alınarak uygulanmıĢtır. Verilerin eksiksiz olarak toplanması amacıyla, çalıĢmanın amacına ve envanterin cevaplamasına iliĢkin prosedür araĢtırmacı tarafından açıklanmıĢ ve gönüllü olan öğrencilerin katılımı sağlanmıĢtır. Elde edilen veriler, bilgisayar ortamında SPSS programı kullanılarak depolanmıĢtır.
3.3.1 BiliĢötesi Farkındalık Envanteri
Schraw ve Dennison (1994) biliĢötesinin çeĢitli temel yapılarını araĢtırmıĢ ve ergen ve yetiĢkinlerde biliĢötesi farkındalığı değerlendirmek için BiliĢötesi(ÜstbiliĢsel) Farkındalık Envanteri BFE (Metacognitive Awareness Inventory MAI)‟ni geliĢtirmiĢtir. Akın ve arkadaĢları (2007) tarafından Türkçeye uyarlaması yapılmıĢtır.
AraĢtırmada yapı geçerliği olarak açımlayıcı faktör analizi ile uyum geçerliği yapılmıĢtır. Güvenirlik için ise iç tutarlılık ve test-tekrar test katsayıları incelenmiĢtir. Dilsel eĢdeğerlik bulguları ölçeğin orijinal ve uyarlanan form puanları arasındaki iliĢkinin .93 olduğunu göstermiĢtir. Yapılan açımlayıcı faktör analizi sonucunda biliĢin bilgisi ve biliĢin düzenlenmesi temel boyutları altında yer alan sekiz alt boyut elde edilmiĢtir. Bu alt boyutlar açıklayıcı bilgi, prosedürel bilgi, durumsal bilgi, planlama, izleme, değerlendirme, hata ayıklama ve bilgi yönetmedir. Uyum geçerliği çalıĢması iki ölçek arasında .95 korelasyon olduğunu ortaya koymuĢtur. Madde analizi sonucunda alt ölçeklerin madde-test korelasyonlarının .35 ile .65 arasında değiĢtiği görülmüĢtür. Envanterin iç tutarlılık ve test- tekrar test güvenirlik katsayıları .95 olarak bulunmuĢtur. Bu bulgulara dayanarak BFE‟nin eğitim alanında kullanılabilecek, geçerli ve güvenilir bir araç olduğu söylenebilir (Akın, Abacı ve Çetin 2007).
BFE‟deki toplam madde sayısı 52‟dir. Bu nedenle 5 dereceli Likert tipi hazırlanan bu envanterden alınabilecek en yüksek puan 260, en düĢük puan ise 52‟dir. Olumsuz madde bulunmayan envanterden alınan yüksek puanlar, yüksek düzeyde üstbiliĢsel farkındalığı göstermektedir. Envanterden alınan toplam puan madde sayısına bölünerek (52), ilgili bireyin üstbiliĢsel farkındalık düzeyi hakkında bir sonuca varılabilir. BFE‟den 2.5 puanın
35
altında alan bireylerin düĢük, üstünde alanların ise yüksek düzeyde üstbiliĢsel farkındalığa sahip olduğu söylenebilir (Akın, Abacı ve Çetin 2007).
AraĢtırmacılar çalıĢmayı 607 Türk öğretmen adayı ile yürütmüĢ biliĢin bilgisi ve biliĢin düzenlenmesi temel boyutları altında sekiz faktör (alt boyut) olduğunu ortaya koymuĢlardır. Birinci faktör olan “açıklayıcı bilgi” altında toplanan maddeler daha çok, bireylerin öğrenme görevlerinin yapılarına, biliĢsel amaçlarına ve kiĢisel yeteneklerine iliĢkin inançlarını içerir. Bu faktöre ait maddelere örnek olarak “zihinsel anlamda güçlü ve zayıf yönlerimin farkındayımdır” gösterilebilir.
Ġkinci faktör olarak bulunan “prosedürel bilgi” 4 maddeden oluĢmaktadır. Bu faktör altında toplanan maddeler, problemi çözmek için stratejilerin nasıl kullanılacağı hakkındaki bilgiyi ve bireye bilgi ve becerileri kullanma ve düzenleme düzeylerini değerlendirmektedir. Bu maddelere örnek olarak “çalıĢırken ne tür stratejiler kullandığımın farkında olurum” gösterilebilir.
Üçüncü faktör olarak bulunan yapı “durumsal bilgi”dir. Bu faktöre ait maddeler, bireyin açıklayıcı ve prosedürel bilgiyi ne zaman ve niçin kullanacağını ölçmektedir. Durumsal bilgiye örnek bir madde olarak “hangi stratejilerin daha yararlı olacağını bilirim” gösterilebilir. Açıklayıcı bilgi, prosedürel bilgi ve durumsal bilgi biliĢin bilgisi temel boyutu altında yer almaktadır.
Dördüncü alt boyut “planlama”dır. Bu faktörde toplanan maddeler bireyin uygun öğrenme stratejilerini seçmesini ve etkili performans için biliĢsel kaynaklarını iĢe koĢmasını içerir. Bu maddelere örnek olarak “bir problemi çözmek için farklı yollar düĢünür ve bunlardan en iyisini seçerim” gösterilebilir.
BeĢinci faktör olarak belirlenen “izleme” 8 maddeden oluĢmaktadır. Bu faktör altında yer alan maddeler bireyin performansını analiz etmesini, gelecekteki performansı hakkında kestirimlerde bulunmasını, öğrenme stratejilerinin verimliliğini değerlendirmesini ve performans hatalarını saptamasını yansıtmaktadır. Bu faktör altında yer alan maddelere örnek olarak “amaçlarıma ulaĢıp ulaĢamadığımı düzenli olarak kontrol ederim” gösterilebilir.
Altıncı faktör “değerlendirme”dir ve 6 maddeden oluĢmaktadır. Bu faktördeki maddeler daha çok bireyin öğrenme çıktılarını ve verimliliğini değerlendirmesini belirlemektedir. Değerlendirme boyutu altında yer alan maddelere “çalıĢmamı tamamladıktan sonra öğrendiklerimi özetlerim” maddesi örnek olarak verilebilir.
36
Envanterdeki yedinci faktör “hata ayıklama”dır. Bu faktör altında bulunan maddeler bireyin performans ve kavramasındaki hataları düzeltmesini içermektedir. Örnek olarak “bilgiyi kavrayamadığım durumlarda kullandığım stratejileri değiĢtiririm” gösterilebilir. Sekizinci ve son faktör ise “bilgiyi yönetme”dir. Bu faktör altında yer alan maddeler bilgiyi daha verimli iĢlemek için organize etme, detaylandırma, özetleme gibi becerileri içermektedir. Maddelere örnek olarak “ders çalıĢırken, yapacağım çalıĢmaları küçük adımlara ayırırım” gösterilebilir.
3.3.2 Mantıksal DüĢünme Yeteneği Testi
Tobin and Capie (1981), mantıksal düĢünme yeteneğini ölçmek için objektif bir puanlamanın yanında uygulama kolaylığı sağlayan geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı geliĢtirmiĢlerdir.
Test, değiĢkenleri kontrol etme, orantısal düĢünme, olasılıklı düĢünme, iliĢkisel düĢünme ve birleĢik düĢünme olmak üzere beĢ mantıksal iĢlemi ölçen 10 adet iki aĢamalı maddeden oluĢmaktadır. Testte yer alan maddeler, ilk aĢamasında bir dizi seçenek arasından bir cevabın seçilmesini ve ikinci aĢamasında cevabın açıklamasının yazılmasını ya da verilen seçenekler arasından seçilmesini gerektirmektedir. Maddelere doğru cevap verilmiĢ olarak kabul edilebilmesi için her iki asamaya birden doğru cevap verilmiĢ olması gerekmektedir. Bu durum Ģans baĢarısını en aza indirirken, güvenirliği yükseltmektedir (Valanides, 1996). Mantıksal düĢünme yeteneği testi için güvenirlik 0,81 olarak rapor edilmiĢtir (Tobin and Capie, 1981).
Öğrencilerin mantıksal düĢünme yeteneği testinden aldıkları puanlar ayrıca öğrencileri, mantıksal düĢünme yeteneklerine göre sınıflandırmak için kullanılmaktadır. Testten alınabilecek en düĢük puan 0 ve en yüksek puan 10‟dur. Testten alınan puanlara göre düĢük, orta ve yüksek olmak üzere üç farklı düzeyde mantıksal düĢünme yeteneğine sahip öğrenciler belirlenmektedir. Testten 0-3 aralığında alınan puan öğrencinin düĢük, 4-6 aralığında alınan puan orta ve 7-10 aralığında alınan puan öğrencinin yüksek düzeyde mantıksal düĢünme yeteneğine sahip olduğu Ģeklinde değerlendirilmektedir (Oliva, 2003). Mantıksal düĢünme yeteneği testinin Türkçeye çevirisi ve uyarlanması Geban vd. (1992) tarafından yapılmıĢtır.
37 3.3.3 KiĢisel Bilgiler
Öğretmen adaylarının cinsiyet, sınıf, mezun olunan lise türü ve akademik ortalamalarının öğrenildiği sorulardan oluĢmaktadır. Bu bilgilere dayanarak öğretmen adaylarının demografik özellikleri hakkında bilgi edinilmiĢtir.