Veri toplama araçlarının geliştirilmesi sırasında, öğrencilerin birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler konusunu hem işlemsel hem de kavramsal anlamdaki öğrenme süreçlerini ve ürünlerini belirlemek amaçlanmıştır. Dolayısıyla, veri toplama araçlarının hazırlanmasında konunun hem işlemsel hem de kavramsal boyutuna yönelik soruların bulunmasına özen gösterilmiştir. Bu kısımda kullanılan veri toplama araçları aşağıdaki başlıklar altında açıklanmaktadır.
3.3.1. Konu Başarı Testi
Bu araştırmada, birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler konusunun öğreniminde 5E öğrenme döngüsü modelinin etkisi derinlemesine inceleneceğinden, öğrencilerin yanlış öğrenmelerini ve kavram yanılgılarını tespit etmede sağladığı kolaylıktan dolayı, veri toplama aracı olarak iki aşamalı olacak şekilde hazırlanan konu başarı testi kullanılmıştır.
a) Testin Amacı: Öğrencilerin uygulanacak yöntem öncesi ön bilgilerini
belirlemek ve onların 5E öğrenme döngüsü modeline dayalı ders etkinlikleri ile verilen konuyu ne derece öğrendiklerini saptamaktır.
b) Testin Geliştirilme Süreci: Konu başarı testinin hazırlanması aşağıda
verilen aşamalarda gerçekleştirilmiştir:
1. İlk olarak uygulama süresince işlenecek olan birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler konusunun hedef ve davranışları MEB İlköğretim Okulu Matematik Programı 6-7-8 kitabından belirlenmiştir (EK–1). Araştırmanın nicel kısmında kullanılan ölçme aracını geliştirmek amacıyla konunun hedeflerine ilişkin her davranışla ilgili 2 soru olmak üzere toplam 40 soru hazırlanmış ve her bir soru için sınıf düzeyine uygun olarak dört seçenekli çoktan seçmeli maddeler yazılmıştır. Sorular çeşitli kitaplardan ilgili sorular bir araya getirilerek oluşturulmuştur.
41
2. Belirlenen bu sorular, ölçme-değerlendirme ilkelerine uygunluk açısından matematik öğretmenleri ve alan uzmanları tarafından değerlendirilmiştir.
3. Test, Kırıkkale ili merkez ilçede bulunan uygulama yapılan okul ile hemen hemen aynı niteliğe sahip bir devlet okulunda uygulanmıştır. Test, toplam üç derslikte bulunan yetmiş beş birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler konusunu görmüş olan 7. sınıf öğrencisine dağıtılmıştır. Öğrencilerden tüm soruları yanıtlamaları istenmiş ve yeteri kadar süre verilmiştir.
4. Bu uygulama sonucu elde edilen veriler, madde analizine tabi tutulmuş, madde analizinde her maddenin güçlük ve ayırıcılık indisleri hesaplanmıştır. Madde kökü ve çeldiricilerin istenen doğrultuda çalışıp çalışmadığı hakkında elde edilen bilgiler bu alanda uzman kişiler yardımıyla yorumlanmıştır. Madde güçlük indeksi ve madde ayırıcılık gücü derecelerine göre uygun olmayan 20 soru testten çıkarılmış (ayırt edicilik indeksleri 0,30’dan küçük olduğu için) diğerleri ise değiştirilmeden testte kalmıştır. Böylece 20 soruluk konu başarı hazırlanmıştır (EK–2). Uzman görüşlerine başvurularak testin kapsam geçerliliği sağlanmıştır. Hedef davranışların söyleme, yazma şeklinde olması ve çoktan seçmeli olarak hazırlanan testlerde öğrencilerin işaretlediği şıkkı seçme gerekçeleri ve bunun altında yatan nedenler ile ilgili herhangi bir yorum yapılamaması nedeniyle başarı testinin iki aşamalı olarak hazırlanmasına karar verilmiştir. Bu testte bilgi düzeyinde 2, kavrama düzeyinde 3 ve uygulama düzeyinde 15 soru bulunmaktadır. Soruların bu şekilde ayrılmasında uzman görüşlerine başvurulmuştur.
5. Deneme uygulamasından sonra güvenirlik analizine geçilmiştir. SPSS programı ile sonuçlar değerlendirilmiş, testin güvenirlik katsayısı 0.90 olarak bulunmuştur. Tekin (2003)’e göre, güvenirlik katsayısının yüksek olması bizi geçerliliğin de yüksek olacağı beklentisine götürür; çünkü güvenirlik, geçerlilik için bir ön şarttır.
6. Konu başarı testinin hazırlanmasından sonra, araştırmacı tarafından Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü’ne dilekçe ile başvurularak EARGED dairesine bir üst yazı ile gidilmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı ve Kırıkkale İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nden uygulama yapılması için gerekli izinler alınmıştır (EK-5).
c) Testin Özellikleri: Test iki aşamadan oluşmaktadır:
Birinci aşama, çoktan seçmeli olarak hazırlanmış sorulardan oluşmaktadır. Bir soru maddesi ve onu takip eden dört cevap seçeneğinden oluşmaktadır. Bu seçenekler arasında çeldiriciler ile doğru cevap şıkkı bulunmaktadır. Çeldiriciler, ilköğretim okullarında görev yapan matematik öğretmenlerinin öğrencilerde sıklıkla gördükleri hatalar ve ilgili literatür taraması sonucunda araştırmacılar tarafından öğrencilerce en çok yapılan hatalar dikkate alınarak oluşturulmuştur. Bu aşamada öğrencilerden kendilerince doğru olan seçeneği işaretlemeleri beklenmektedir.
İkinci aşamada, öğrencilerden ilk aşamada işaretledikleri seçeneği, işaretleme gerekçelerini belirtmeleri istenmektedir. Dolayısıyla, soru bir nevi açık uçlu soru haline getirilmiştir. Böylece, öğrencilerin muhakeme yeteneğini daha iyi ölçebilmek ve yanlış öğrenmeleri tespit edebilmek amaçlanmıştır.
İki aşamalı olarak hazırlanan testlerin özellikle öğrencilerin herhangi bir konudaki alternatif kavramlarının olup olmadığını belirlemede, belirli konu ya da kavram hakkındaki anlama düzeylerini tespit etmede ve onların o konuda anlamlı öğrenme gerçekleştirip gerçekleştirmediklerini görmede etkili olduğu birçok araştırmacı tarafından belirtilmiştir. (Tyson ve diğerleri, 1999; Mann ve Treagust, 1998; Garnett ve Treagust, 1992).
Peterson (1989), iki aşamalı olarak hazırlanan testlerin öğrencinin verdiği cevabın nedenini belirtmesi bakımından çok etkili olduğu üzerinde durmuş ve bu değerlendirme ile öğretmenlerin araştırma bulgularını, kendi öğretimlerini değerlendirmede kullanabileceklerini belirtmiştir.
43
d) Testin Puanlandırılması: Öğrenciler, testi oluşturan soruların ilk aşamasında seçeneği doğru işaretledikten sonra ikinci aşamada da işaretleme gerekçelerini doğru bir şekilde açıkladıkları takdirde, soruyu doğru olarak cevapladıkları kabul edilmiş ve 1 puan almışlardır. Seçeneği doğru işaretleyen ancak açıklama kısmını boş bırakan ya da yanlış açıklamalar yapan öğrenciler ile soruyu yanlış cevaplandıran öğrenciler ise 0 puan almışlardır.
3.3.2. Kalıcılık Testi
Öğrenilen bilgilerin geçen zaman içerisinde varlığını sürdürmesi olarak tanımlanan, bilgilerin kalıcılığının belirlenmesi için konu başarı testi araştırma bittikten bir ay sonra öğrencilere yeniden uygulanmıştır.
3.3.3. Mülakatlar
Araştırmanın temel veri toplama kaynağını, uygulama öncesi ve sonrası kullanılan konu başarı testi oluşturmaktadır. Bununla birlikte, birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler konusunda geçen kavramların öğrencilerce nasıl anlaşıldığını belirlemek ve konunun 5E öğrenme döngüsü modeline göre işlenmesi sürecinde bu kavramların öğrencilerde nasıl geliştiğini gözlemlemek amacıyla örneklemde bulunan beş öğrenci ile yarı yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Yarı yapılandırılmış mülakatlarda sorular önceden belirlenir ancak soruların sırasını değiştirebilme ve daha ayrıntılı açıklanması imkanı vardır (Karasar,1995). Öğrenci seçiminde ilk dönem matematik karne notları ile öntest olarak uygulanan ve 20 sorudan oluşan konu başarı testi sonuçları dikkate alınmıştır.
Öğrencilerin birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler konusuna başlanılmadan önceki hazır bulunuşluk durumlarını gözlemek, konunun ortasında ve konu bitiminde durumlarını karşılaştırmalı olarak görebilmek ve konu hakkındaki kavramsal gelişimlerini izlemek amacıyla mülakatlar, uygulama sürecine
başlanılmadan önce, uygulama sürecinin ortasında ve sonunda olmak üzere her bir öğrenciyle üç kez gerçekleştirilmiştir. Öğrencilerle yapılan bire bir görüşmeler sonucunda bilgiler toplanmıştır.
Öğrencilerin herhangi bir konu hakkındaki fikirlerini belirlemede kullanılan birçok farklı yaklaşım vardır. Driver ve Erickson (1983) bu yaklaşımları, kavramsal ve olaysal olmak üzere iki başlıkta incelemişlerdir. Olaysal boyuttaki yaklaşımlarda, öğrencinin bir durum hakkında tahminde bulunmaları ve bu tahminlerini doğrulamaları istenmektedir. Kavramsal boyutlardaki yaklaşımlarda ise, öğrencilerden kendilerine sunulan kavramlarla ilgili açıklamada bulunmaları, verilen kavramı cümle içinde kullanmaları ya da tanımlamaları istenilmektedir (Driver ve Erickson, 1983). Yürütülen araştırma kapsamında yapılan mülakatlarda kullanılan sorular, kavramsal boyutta açık uçlu olarak önceden hazırlanmıştır.
Mülakat sorularının pilot çalışması, konu başarı testinin güvenirlik çalışmasının yapıldığı okulun yedinci sınıfında öğrenim gören üç öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Gerekli eklemeler ve çıkarmalar yapıldıktan sonra mülakat sorularına son hali verilmiştir (EK-3). Öğrencilere dokuz soru sorulmuştur. Gerek duyulduğu takdirde, bu soruları temel alan ilave sorular sorularak öğrencilerden birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler konusuna ait temel kavramlar hakkındaki düşüncelerini açıklamaları istenmiştir. Öğrencilerin düşünceleri derinlemesine incelenmiş ve test verileri desteklenmiştir.
Mülakat yapılan öğrencilerin isimleri güvenlik amacıyla verilmemiştir. Mülakat süresince, mülakatçı tarafından “niçin?”, “açıklar mısın?”, “nasıl?” gibi genel ifadeler kullanılarak öğrencilerin sorulan sorulara yönelik bilgilerinin detaylı bir şekilde alınmasına çalışılmıştır. Mülakatların süresi her bir öğrenci için otuz ya da otuz beş dakika sürmüştür. Mülakatlar, uygulama okulu rehberlik odasında, rahat ve uygun bir ortamda sohbet tarzında bire bir gerçekleştirilmiştir. Mülakatlar süresince öğrencilerin cevaplarını, rahat ve sakin bir şekilde düşünerek vermelerine imkân sağlayacak bir ortam oluşturulmuştur. Böylece görüşülen öğrencinin kendisini rahat hissetmesi sağlanarak istedikleri ve düşündüklerini olduğu gibi açıklamaları
45
hedeflenmiştir. Mülakatlar, ayrıntılı bir şekilde analiz edilmek amacıyla teyp kasetlerine kaydedilmiştir.
3.3.4. Gözlem
Araştırmada veri toplama tekniklerinden gözlem kullanılmıştır. Gözlem, herhangi bir ortamda ya da kurumda oluşan davranışı ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir (Yıldırım ve Şimşek,2000). Gözlem tekniğinde veriler ikinci elden gelmez (Karasar,2005). Araştırmacı davranışı doğrudan ve doğal çevresi ile gözler. Böylece gözlem çalışılan konuyla ilgili bireylerin bütün yönleriyle ve derinlemesine irdelenmesini olanaklı kılar (Yıldırım ve Şimşek,2000).
Bu çalışmada 5E öğrenme döngüsü modeline dayalı öğretim etkinliklerinin ilköğretim 7. sınıf öğrencilerinin birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler konusundaki akademik başarılarına etkisinin belirlenmesi amaçlandığından gözlem sonuçları önem taşımaktadır. Araştırmada uygulama süreci boyunca derslerde kamera çekimleri yapılmış ve elde edilen görüntüler ışığında öğrencilerin ders içi performanslarına yönelik saptamalar yapılmıştır.
3.3.5. Ders Etkinliklerinin Değerlendirilmesi
Ders işleme süreci bittikten sonra 5E öğrenme döngüsü modeline dayalı olarak işlenen dersler hakkında öğrencilerin görüşleri yazılı olarak alınmıştır.
Tablo 3.3. Veri Toplama Araçlarının Kullanım Amaçları Veri Toplama Araçları Kullanım Amacı
1. Mülakat Öntest
Öğrencilerin öğretim öncesi birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler konusundaki ön bilgilerini belirlemek
2. Mülakat Öğrenci görüşlerinin dersin işlenişi sırasındaki değişimini
belirlemek Sontest
3. Mülakat
Öğretim etkinliklerinden sonra öğrenci görüşlerinin değişip değişmediğini belirlemek
Ders Etkinliklerinin Değerlendirilmesi
Öğrencilerin öğretim etkinlikleri hakkındaki düşüncelerini ve gözlemlerini belirlemek
Kalıcılık Testi Öğrenilen bilgilerin kalıcılığını belirlemek
3.4. Ders İşlenişine Hazırlık Süreci
Bu çalışmada, 5E öğrenme döngüsü modelinin ilköğretim 7. sınıf öğrencilerinin matematik dersi birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler konusunu öğrenmeleri üzerindeki etkisi inceleneceğinden derslerin işlenişi sırasında 5E modeline göre öğretim yapılması amacıyla kullanılacak olan ders planları, etkinlik örnekleri, çalışma yaprakları ve materyaller uygulamadan önce araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. Ders planları, “Denklemler ve Doğru Grafikleri” ünitesinin birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler konusunda MEB’in İlköğretim Okulu Ders Programları matematik Programı 6-7-8 kitabındaki hedef ve davranışlara uygun olarak 3 hafta süresince 12 ders saatindeki ders anlatımını içerecek şekilde oluşturulmuştur. Derslerde kullanılacak olan çalışma yapraklarının hazırlanması aşamasında, ilköğretimde matematik öğretimi ile ilgili çeşitli kitaplar incelenerek yapılabilecek etkinlikler ve hazırlanacak çalışma kâğıtlarında kullanılabilecek sorular hakkında bilgi edinilmiştir. Bu aşamada konuyu içeren ilköğretim matematik öğretimi kitaplarından Altun (2004), Baykul (2002), Olkun ve Toluk (2003)’un matematik öğretimiyle ilgili kitaplarından faydalanılmıştır. Uygulanan etkinlikler, öğrencilerin kazandırılmak istenen hedef ve davranışları
47
kolayca anlayabilecekleri, dersten zevk alabilecekleri, kendi yeteneklerini ortaya koyabilecekleri şekilde hazır hale getirilmiştir. Ders planları ve çalışma yaprakları hazırlandıktan sonra planlar dahilinde derslerde uygulanacak olan çalışma kağıtlarının öğrenci seviyesine uygunluğu, verilen yönergelerin anlaşılabilirliği konusunda uzman görüşlerine başvurulmuş ve bu görüşler doğrultusunda gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Ders planlarının 5E öğrenme döngüsü modelinin basamaklarına uygunluğu, hangi basamakta hangi etkinliklerin ve çalışma kâğıtlarının kullanılması gerektiği belirlenmiştir. Hazırlanan ders planlarının bir örneği ve gerçekleştirilen etkinlikler EK-4 de sunulmuştur.
Dersler sırasında not yazdırılmayacağı için, konu ile ilgili açıklama ve örneklerin yer aldığı yazılı materyaller önceden hazırlanmıştır. Ayrıca, konunun işleniş sürecinde bilgisayardan da faydalanılabileceği düşüncesiyle hazır programlar temin edilerek incelenmiştir. Fakat, uygulama okulunda projeksiyon cihazı bulunmadığından bu programlardan faydalanmak mümkün olmamıştır.
Araştırmanın uygulama safhasına geçilmeden önce uygulama okulunda 4 ders saatlik bir pilot çalışma yapılmıştır. Bu ön çalışma sırasında dersler önceden hazırlanmış 5E öğrenme modeline uygun ders planları ile işlenmiştir. Bu şekilde uygulama sırasında olabilecek aksaklıklar en alt düzeye indirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, uygulama sürecince derslerin kameraya çekilmesi kararlaştırıldığından öğrencilerin kamera yüzünden dersteki performanslarının etkilenmesini en alt düzeye indirmek amacıyla bu derslerde kamerayla çekim yapılmış ve öğrencilerin kameraya alışmaları sağlanmıştır.