Toleranslar









 ile çarpılmalıdır.

Buradaki y değeri aşağıda verilenlere göre belirlenmelidir:

 Tabii-hava (AN) soğutmalı reaktörler için y = 1,6

 Cebri-hava (AF) soğutmalı reaktörler için y = 1,8

Deney esnasındaki ortam sıcaklığının normal olarak tasarım değerinden daha düşük olması sebebiyle, kararlı durum şartlarındaki toplam reaktör kaybı çoğu durumda referans sıcaklıktakinden biraz daha düşüktür. Bu etki dikkate alınmamalıdır.

Sıcaklık artışı deneyi esnasında reaktörü güç kaynağına bağlamak için uygun bağlayıcılar ve elektrik kablolarının sağlanması gerektiğine dikkat edilmelidir. Bu husus, kuru tip hava çekirdekli reaktörler için özellikle önemlidir.

Kuru tip hava çekirdekli reaktörler için istenmişse, reaktör bağlantı uçlarının sıcaklık artışı, reaktör sıcaklık artışı deneyi boyunca ölçülmelidir. Bağlantı ucu sıcaklık artışı ölçmelerinde anlamlı değerler elde etmek için alıcı, sıcaklık artışı deneyi esnasında kullanılmak üzere imalatçıya sahada kullanılacak tipte bağlama düzeni ve en azından bir metre uzunluğunda giriş iletkeni sağlamalıdır. Bağlantı ucu sıcaklık artışı sınır değerleri Madde 6’da verildiği gibi olmalıdır (IEC 60943’e de bakılmalıdır).

7.9 Toleranslar 7.9.1 Genel

Başkaca belirtilmedikçe, kademe uçları bulunan şönt reaktörler için toleranslar, ana kademeye uygulanır.

7.9.2 Beyan gerilimi ve beyan frekansındaki reaktansın toleransları

Tolerans, beyan reaktansın ± % 5’i içerisinde olmalıdır.

Üç fazlı şönt reaktörlerin veya üç adet bir fazlı reaktörden oluşan grupların simetrik gerilimli bir güç sistemine bağlanması durumunda üç fazdaki reaktans, ortalamadan ± % 2’den daha fazla sapmamalı ancak her zaman yukarıda bahsedilen ± % 5’lik tolerans içinde kalmalıdır.

7.9.3 Reaktansın doğrusallığı için toleranslar

Doğrusal bir reaktör için Madde 7.8.5.3’e göre yapılan reaktans ölçmeleri, beyan geriliminde ölçülen reaktans değerinin ± % 5’i içinde olmalıdır.

7.9.4 Kaybın toleransı

Madde 7.8.6’ya göre ölçülen ve düzeltilen toplam kayıp, garanti edilen kaybı % 10’dan daha fazla aşmamalıdır.

8 Akım sınırlama reaktörleri ve nötr topraklama reaktörleri

8.1 Genel

Bu madde, akımı sınırlamak veya kontrol etmek amacıyla güç sistemine seri olarak veya nötr ile toprak arasına bağlanmak üzere tasarımlanan reaktörlere ait kuralları açıklar. Aşağıdakiler bu reaktörlere dâhildir.

 Kısa devre akımını veya kısa süreli akımı sınırlaması amaçlanan akım sınırlama reaktörleri. Normal çalışma esnasında, bu tip reaktörün üzerinden sürekli bir akım akar.

 Üç fazlı güç sistemlerinde, sistem arıza şartlarında faz toprak arızasını sınırlamak amacıyla güç sisteminin nötrü ile toprak arasına bağlanan bir fazlı nötr topraklama reaktörleri. Nötr topraklama reaktörleri genellikle çok az veya süreklilik arz etmeyen bir akım taşır.

Bu standardın diğer maddelerinin kapsamına girmeyen akım sınırlama veya kontrol amaçlı diğer reaktörler bu maddenin kapsamındadır. Bu maddenin kapsamındaki reaktör uygulamalarına örnekler şunlardır:

 Bir iletim hattının tek kutuplu olarak anahtarlanması esnasında arkı söndürmesi amaçlanan, şönt rektörlerin nötrü ile toprak arasına bağlanan bir fazlı nötr topraklama reaktörleri. Daha fazla bilgi için Ek A’ya da bakılmalıdır.

 Arıza akımının aktarılmasını sınırlamak için farklı iki güç sistemi veya bara bölümü arasına bağlanan bara birleştirme reaktörleri.

 Yol verme akımını sınırlamak için bir a.a. motoruna seri olarak bağlanan motor yol verme reaktörleri.

 Güç akışını kontrol etmek için bir güç sistemine seri olarak bağlanan güç akışı kontrol reaktörleri.

 Metal eritme işleminin verimliliğini arttırmak ve güç sistemindeki gerilim değişimini azaltmak için bir ark ocağına seri olarak bağlanan ark ocağı seri reaktörleri.

 Senkronizasyon için ve/veya anahtarlama geçici rejimlerini sönümlemek için bir anahtarlama düzeninin kontakları arasına anlık olarak bağlanan araya girme reaktörleri.

 Yüksek gerilim laboratuvarının elektrik deney devresinde, deney akımını istenen değere ayarlamak için kullanılan deney reaktörleri.

 Dönüştürücü bağlantı uçlarındaki ve a.a. barasındaki dalga şekillerinin birbirine benzememesi sebebiyle gerilimi uyumlaştırmak için bir gerilim kaynağı dönüştürücüsüne seri olarak bağlanan dönüştürücü veya faz reaktörleri.

Bu tür reaktörlere özgü uygulamaya bağlı olarak, Madde 8’in gerektirdiği kurallar ve deneyler tam olarak uygulanamayabilir. Her türlü sapma üzerinde imalatçı ile alıcı arasında anlaşmaya varılmalıdır.

8.2 Tasarım

Bu madde kapsamındaki reaktörler, tasarım ve tesisi bakımından aşağıdaki gibi sınıflandırılır:

 Bir fazlı veya üç fazlı,

 Kuru tip veya sıvıya daldırılmış tip,

 Hava çekirdekli veya aralıklı demir çekirdekli,

 Manyetik ekranlı veya manyetik ekransız,

 Kademeli veya kademesiz,

 Bina içi veya bina dışı tesis için,

 Montaj şekline göre her bir fazı yan yana kümelenen veya üst üste kümelenen kuru tip.

Not 1 – Bir akım sınırlama reaktörünün manyetik ekranı genellikle reaktör yüksek bir kısa devre akımı taşıdığında doyuma ulaşacak biçimde tasarımlanır. Bu özellik, kısa devre şartları altında reaktansı düşüren bir etkiye sahip olacaktır. Dolayısı ile kısa devre akımındaki beyan reaktans beyan sürekli akımdaki reaktanstan daha küçüktür.

Not 2 – Bir şönt reaktörün nötrüne bağlanacak olan reaktörün manyetik ekranı genellikle beyan kısa süreli akıma kadar doyuma ulaşmayacak biçimde tasarımlanır. Dolayısı ile reaktans, reaktörün çalışma akım aralığı boyunca sabit olarak kabul edilir.

8.3 Terimler ve tarifler

Bu maddenin amaçları bakımından aşağıdaki terimler ve tarifler uygulanır.

8.3.1 Beyan sürekli akım, I

r

Beyan frekansında, akımın belirtilen kararlı durum etkin değeri.

8.3.2 Beyan ısıl kısa devre akımı, I

_SCr

Beyan frekansında belirli süreyle taşınacak olan kısa devre akımının kararlı durum simetrik bileşeninin belirtilen etkin değeri. Bu tarif, güç sisteminin nötrüne bağlanacak olan akım sınırlama reaktörleri ve nötr topraklama reaktörleri için geçerlidir.

8.3.3 Beyan ısıl kısa devre akımının süresi, T

SCr

Beyan ısıl kısa devre akımının belirtilen süresi.

8.3.4 Beyan mekanik kısa devre akımı, I

MSCr

Belirtilen simetrik olmayan (tepe) arıza akımı. Simetrik olmayan (tepe) arıza akımı belirtilmemişse, beyan ısıl kısa devre akımından hesap yoluyla elde edilir.

8.3.5 Beyan kısa süreli akım, I

STr

Motor yol verme reaktörleri ve deney reaktörleri için: Belirli bir çalışma çevrimi boyunca uygulanan beyan frekansındaki akımın belirtilen etkin değeri.

Bir şönt reaktörün nötrüne bağlanacak olan nötr topraklama reaktörleri için: Beyan frekansında arızalı hattın ark söndürme akımının belirtilen etkin değeri.

8.3.6 Beyan kısa süreli akımın süresi T

STr

veya çalışma çevrimi

Beyan kısa süreli akımın belirtilen süresi. Çalışma çevrimi, beyan kısa süreli akımın her bir uygulamasına ait belirtilen süre, uygulamalar arasındaki aralık ve uygulamaların sayısıdır.

8.3.7 Beyan endüktansı, L

SCr

Beyan frekansında ve beyan ısıl kısa devre akımı ISCr değerinde belirtilen endüktans. Beyan endüktansı, uygulanabilirse karşılıklı endüktansı da içerir.

8.3.8 Beyan reaktansı, X

SCr

Beyan endüktansı ile beyan frekansı ve 2’nin çarpımı. Beyan reaktansı faz başına ohm birimi ile ifade edilir.

8.3.9 Üç fazlı reaktörün karşılıklı reaktansı, X

m

Beyan sürekli akım Ir‘de ve beyan frekansında, uçları açık fazda endüklenen gerilim ve uyarılmış fazdaki akım arasındaki faz başına ohm birimli oran (Şekil 7’ye de bakılmalıdır).

8.3.10 Bağlaştırma faktörü, k

Beyan reaktansın p.u. veya yüzdesi olarak ifade edilen karşılıklı reaktans.

8.3.11 Beyan kısa devre empedansı, Z

SCr

Beyan frekansında ve beyan ısıl kısa devre akımı ISCr’de faz başına belirtilen empedans.

Beyan kısa devre empedansı, reaktöre ait beyan reaktansı ile etkin direncin (kayıplardan hesap yoluyla elde edilen) fazör toplamıdır. Normal olarak direnç reaktanstan çok daha küçüktür.

8.3.11.1 Beyan üç fazlı kısa devre empedansı, Z

SCr3

Beyan frekansında ve beyan üç fazlı ısıl kısa devre akımı ISCr’de üç fazın ortalaması olarak faz başına belirtilen empedans.

8.3.11.2 Beyan bir fazlı kısa devre empedansı, Z

SCr1

Diğer iki faz açık devre olmak üzere, beyan frekansında ve beyan ısıl kısa devre akımı ISCr’de faz başına belirtilen empedans.

8.3.12 Beyan kısa süreli empedans, Z

STr

Beyan frekansında ve beyan kısa süreli akım ISTr’de faz başına belirtilen empedans.

8.3.12.1 Beyan üç fazlı kısa süreli empedans, Z

STr3

Beyan frekansında ve beyan üç fazlı kısa süreli akım ISTr’de üç fazın ortalaması olarak faz başına belirtilen empedans.

8.3.12.2 Beyan bir fazlı kısa süreli empedans, Z

STr1

Diğer iki faz açık devre olmak üzere, beyan frekansında ve beyan kısa süreli akım ISTr’de faz başına belirtilen empedans.

8.3.13 Beyan sürekli empedans, Z

r

Beyan frekansında ve beyan sürekli akım Ir’de faz başına belirtilen empedans.

8.3.13.1 Beyan üç fazlı sürekli empedans, Z

r3

Beyan frekansında ve beyan üç fazlı sürekli akım Ir’de üç fazın ortalaması olarak faz başına belirtilen empedans.

8.3.13.2 Beyan bir fazlı sürekli empedans, Z

r1

Diğer iki faz açık devre olmak üzere, beyan frekansında ve beyan sürekli akım Ir’de faz başına belirtilen empedans.

8.4 Beyan değerleri 8.4.1 Beyan sürekli akım

Beyan sürekli akım Ir, alıcı tarafından belirtilmelidir. Her bir faza seri olarak bağlanan reaktörlere ait beyan sürekli akım, sistem gerilimi ve alıcı tarafından belirtilen güç miktarından hesap yoluyla elde edilebilir.

Başkaca belirtilmedikçe her bir faza seri olarak bağlanan reaktörlere ait beyan sürekli akım, simetrik üç fazlı bir akımdır.

Reaktörün nötr topraklama reaktörü olması durumunda (bir üç fazlı güç sisteminin nötrüne veya bir şönt reaktörün nötrüne bağlanacak olan) beyan sürekli akım, beyan ısıl kısa devre akımının veya beyan kısa süreli akımın % 5’inden daha fazla ise bu akım alıcı tarafından belirtilmelidir.

Reaktörün motor yol verme reaktörü olması durumunda, motor yol verme işleminden sonra reaktörün köprülenmediği uygulamalar için beyan sürekli akım, imalatçı tarafından belirtilmelidir.

8.4.2 Beyan ısıl kısa devre akımı

Beyan ısıl kısa devre akımı ISCr, üç fazlı güç sisteminin nötrüne bağlanacak olan akım sınırlama ve nötr topraklama reaktörleri için alıcı tarafından belirtilmelidir. Bu değer, alıcı tarafından, reaktörün işletmede karşılaşabileceği, bilinen arıza durumları altındaki simetrik etkin akımın en yüksek değerinden küçük olmayacak biçimde belirtilmelidir. Beyan ısıl kısa devre akımı alternatif olarak, belirtilen sistem kısa devre gücü, sistem gerilimi ve reaktör empedansından hesap yoluyla elde edilebilir.

8.4.3 Beyan ısıl kısa devre akımının süresi

Beyan ısıl kısa devre akımının süresi TSCr, uygulanabildiği yerde alıcı tarafından belirtilmeli, belirtilmemişse aşağıda gösterildiği şekilde standard değerler kullanılmalıdır.

 Akım sınırlama reaktörleri için, 2 s.

Not 1 – Seçilen sürenin, tesislerdeki otomatik tekrar kapama prensibi ve oluşan arıza kesilmeden önce arızanın devam etmesine izin verilen sürenin toplam ısıl etkilerini yansıtması tavsiye edilir.

Not 2 – Kısa devre akımının, beyan sürekli akımın yaklaşık yirmi beş katını aştığı yerde; ısıl kısa devre akımının süresi reaktörün maliyetini etkiyebilir.

 Bir güç sisteminin nötrüne bağlanan nötr topraklama reaktörleri için, 10 s.

Kısa bir zaman dilimi içinde peş peşe birkaç arızanın oluşma ihtimali varsa süre, uygulamalar arasındaki zaman aralığı ve uygulamaların sayısı alıcı tarafından belirtilmelidir. Beyan ısıl kısa devre akımının süresi buna göre seçilmelidir.

8.4.4 Beyan mekanik kısa devre akımı

Belirtilen beyan mekanik kısa devre akımı IMSCr, sistemin X/R oranına bağlıdır ve IEC 60076-5:2006 Madde 4.2.3’e göre hesaplanmalıdır. Sistem empedansı ve X/R oranı alıcı tarafından belirtilmemişse beyan mekanik kısa devre akımı, beyan ısıl kısa devre akım değerinin 1,8 2 katına eşit değerde alınmalıdır (IMSCr=2,55 ISCr).

8.4.5 Beyan kısa süreli akım

Beyan kısa süreli akım ISTr, uygulanabildiği durumda ilgili beyan kısa süreli akım süresi TSTr veya çalışma çevrimi ile birlikte alıcı tarafından belirtilmelidir.

Bir şönt reaktörün nötrüne bağlanacak olan nötr topraklama reaktörlerinde bu akım, tek kutuplu anahtarlamadan sonra meydana gelen arızalı hattaki ark söndürme akımıdır.

Not – Akımın tekrarlamalı şekilde uygulanacağı kullanımlara yönelik herhangi bir reaktör tipi için beyan kısa süreli akım belirtilebilir.

8.4.6 Beyan kısa süreli akımın süresi veya çalışma çevrimi

Beyan kısa süreli akımın süresi TSTr veya çalışma çevrimi, uygulanabildiği durumda alıcı tarafından belirtilmelidir. Örneğin, kısa süreli akım ve sıfır akım şartlarından oluşan, önceden tarif edilmiş bir çevrimin belirtildiği durumda bu çevrim, motor yol verme işlemleri veya deney devresi çalışması ile birleştirilebilir. Yol verme/deney çevriminden sonra reaktör, beyan sürekli akımı taşıyabilir veya işletmeden çıkarılabilir.

Uygulanabildiği yerde, kısa süreli akımın en büyük genliği ve süresi, birbirini izleyen kısa süreli akım uygulamaları arasındaki en kısa süre, kısa süreli akım uygulamaları arasındaki akımın seviyesi ve belirlenen süreye sahip kısa süreli akımın peş peşe en büyük uygulama sayısı dâhil kısa süreli akım çalışma çevrimine ilişkin tüm bilgi reaktörün şartnamesinde sağlanmalıdır.

Not – Motorlara soğuk ve sıcak durumda yol verilmesi gibi farklı çalışma şartları için birkaç farklı çalışma çevrimi belirtilebilir.

Bir şönt reaktörün nötrüne bağlanacak olan nötr topraklama reaktörleri için beyan kısa süreli akımın süresi alıcı tarafından belirtilmelidir. Bu süre, arızanın ortaya çıkması ile arızalanan fazın başarılı olarak tekrar kapatılması veya her üç fazın ayrılması arasında geçen zamana bağlıdır.

8.4.7 Bağlaştırma faktörü

Alıcı, beyan bir fazlı kısa devre empedansının üç fazlı kısa devre empedansına yaklaşık olarak eşit olmasını istediğinde, piyasa araştırması sırasında, izin verilebilir en büyük bağlaştırma faktörünü belirtmelidir.

Üç fazlı reaktör veya montaj tipi tanımlanmış olan münferit bir fazlı reaktörlerden oluşan bir grup için istek üzerine imalatçı, bağlaştırma faktörleri veya fazlar arasındaki karşılıklı reaktanslar hakkında bilgileri sağlamalıdır (ayrıntılar için Ek C’ye bakılmalıdır).

8.4.8 Beyan kısa devre empedansı

Beyan kısa devre empedansı ZSCr, alıcı tarafından belirtilmelidir. Alternatif olarak alıcı, sistem kısa devre akımı veya gücü ile istenen ısıl kısa devre akımını belirtebilir. Beyan kısa devre empedansı hesap yoluyla bu değerlerden elde edilmelidir.

Reaktörlerin beyan edilen bir ısıl kısa devre akım değerine sahip olmadığı durumda uygulanabildiği kadarıyla beyan kısa süreli akım ISTr değerindeki (Madde 8.4.9’a bakılmalıdır) ve/veya beyan sürekli akım Ir

değerindeki (Madde 8.4.10’a bakılmalıdır) beyan empedansları belirtilmelidir.

8.4.8.1 Bağlaştırma faktörü % 5’ten düşük olan reaktörler

Bağlaştırma faktörü % 5’ten düşük olan üç fazlı reaktörlerde sadece Madde 8.3.11.1’de tanımlandığı şekliyle beyan üç faz kısa devre empedansı ZSCr3’ün belirtilmesi gerekir.

8.4.8.2 Bağlaştırma faktörü % 5 veya daha fazla olan reaktörler

Bağlaştırma faktörü % 5 veya daha fazla ise (bu durum, normalde üç fazı düşey olarak kümelenmiş reaktörlere ait bir durum olacaktır) iki farklı empedans tanımlanmalıdır: Beyan üç fazlı kısa devre empedansı ZSCr3 ve beyan bir fazlı kısa devre empedansı ZSCr1.

Üç fazlı akım sınırlama reaktörlerinin işlevi sistemin topraklamasına bağlıdır. Yüksek empedanslı sistem topraklaması mevcutsa, her bir faza seri olarak bağlanmış reaktörlerin görevi üç fazlı simetrik arıza akımlarını sınırlamaktır. Bu durumda, sadece ZSCr3 belirtilmelidir.

Güç sistemi etkili biçimde topraklanmışsa, sistemin bir fazlı ve üç fazlı arıza akımlarının her ikisi de değerlendirilmiş olmalı ve ZSCr3 ile ZSCr1’in her ikisi de dikkate alınmalıdır. Bu empedansların biri veya her ikisi de belirtilmeli ve ölçülen değerler istek üzerine sağlanmalıdır. Yalnızca bir empedans değeri belirtilmişse, ZSCr3 ile ZSCr1’in her ikisinin de belirtilen empedans değerini Madde 8.10’da tanımlanan toleranslar içinde karşıladığı anlaşılmalıdır. Reaktörlerin düşey küme halinde monte edilmesi ve komşu ünitelerin bağlaştırma faktörlerinin kayda değer olması gibi bazı durumlarda, reaktörün bir fazlı bir arıza esnasındaki empedansı üç fazlı bir arıza esnasındaki empedansından önemli ölçüde farklı olabileceği unutulmamalıdır.

Bu maddede değinilen üç fazlı reaktör uygulamaları için, genel olarak her bir fazın reaktörü, aynı öz endüktansa sahip olacak biçimde tasarımlanır. Ancak düşey kümelenmiş reaktörler ve bununla birlikte üç fazlı arıza şartları esnasında üç eşit akım büyüklüğünün sağlanması arzu edildiğinde alıcı bunu belirtmeli ve reaktörler karşılıklı endüktansa göre kompanze edilmelidir. Bu durumda her bir fazdaki reaktörün öz endüktansı münhasıran ayarlanmalıdır. Bu sebeple, her bir fazdaki reaktörün öz endüktansı diğer fazlarınki ile aynı olmayacak ve bir fazlı bir arıza esnasındaki etkin faz empedansı üç fazlı bir arızadakinden daha düşük olacaktır. Daha fazla bilgi için Ek C’ye bakılmalıdır.

8.4.9 Beyan kısa süreli empedans

Kısa süreli empedans ZSTr, uygulanabildiği durumda alıcı tarafından beyan kısa süreli akım ISTr ve beyan kısa süreli akımın süresi TSTr veya çalışma çevrimi ile birlikte belirtilmelidir.

Reaktör, beyan kısa süreli akım ISTr dâhil olmak üzere bu değere kadar tüm akımlar için doğrusal olmalıdır.

Bağlaştırma faktörü % 5’ten düşük olan üç fazlı reaktörler durumunda sadece beyan üç fazlı kısa süreli empedans belirtilmelidir.

Bağlaştırma faktörü % 5 veya daha fazla ise (bu durum, normalde üç fazı düşey olarak kümelenmiş reaktörlere ait bir durum olacaktır) iki farklı empedans tanımlanmalıdır: Beyan üç faz kısa süreli empedans ZSTr3 ve beyan bir fazlı kısa süreli empedans ZSTr1. Bu empedansların biri veya her ikisi de belirtilmeli ve ölçülen değerler istek üzerine sağlanmalıdır (Madde 8.4.8.2’ye de bakılmalıdır).

8.4.10 Beyan sürekli empedans

Reaktörlerin hava çekirdekli olması durumunda beyan sürekli empedans Zr, beyan kısa süreli empedans ZSTr

ve beyan kısa devre empedansı ZSCr özdeştir.

Bağlaştırma faktörü % 5’ten düşük olan üç fazlı reaktörler durumunda sadece beyan üç fazlı kısa süreli empedans belirtilmelidir.

Bağlaştırma faktörü % 5 veya daha fazla ise (bu normalde üç fazı düşey olarak kümelenmiş reaktörlere ait bir durum olacaktır) iki farklı empedans tanımlanmalıdır: Beyan üç faz sürekli empedans Zr3 ve beyan bir fazlı sürekli empedans Zr1. Bu empedansların biri veya her ikisi de belirtilmeli ve ölçülen değerler istek üzerine sağlanmalıdır (Madde 8.4.8.2’ye de bakılmalıdır).

Aralıklı demir çekirdekli reaktörler ve manyetik olarak ekranlanmış hava çekirdekli reaktörler için beyan sürekli empedans Zr, beyan kısa devre empedansı ZSCr ile beyan kısa süreli empedans ZSTr ‘den daha büyük olacaktır.

Bu durumda alıcı, gerilim kontrolü veya başka sebeplerden dolayı bunun önemli olduğu yerlerde beyan sürekli empedans için en yüksek değer belirtebilir. Bu en yüksek değer belirtilmemişse, beyan sürekli akımdaki empedans istek üzerine imalatçı tarafından sağlanmalı, ölçülmeli ve işaret plakasında gösterilmelidir.

Reaktör, beyan sürekli akım Ir dâhil olmak üzere bu değere kadar tüm akımlar için doğrusal olmalıdır.

Belgede TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD (sayfa 28-33)