Daha öncede belirtildiği gibi ticari alacaklarda aşağıdaki hesaplar yer almaktadır;
-Alıcılar
-Alacak Senetleri
-Alacak Senetleri Reeskontu(-)
47
-Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri(-) -Verilen Depozito ve Teminatlar
-Diğer Ticari Alacaklar 2.3.1. Alıcılar
Alacaklar defter ve belgelerde kayıtlı değerleri ile değerlemeye tabi tutulur. Banka mevduatı veya kredi sözleşmelerine dayanan alacaklar ise değerlemenin yapılacağı güne kadar hesap edilecek faiz tutarları ile birlikte dikkate alınır. “Bankalar ve bankerler ile sigorta şirketleri alacaklarını TCMB’nin resmi ıskonto haddi veya muamelelerinde uyguladıkları faiz haddi ile değerleme günü kıymetine icra ederler.” (VUK Md 281). Mukayyet değerleme ölçütü uygulamadan önce bu alacaklar içerisinde şüpheli ve değersiz alacaklar mevcut ise belirlenir ve bunlar muhasebe kayıtlarıyla düşüldükten sonra geriye kalan alacaklar için mukayyet değer ölçüsü uygulanır. Yabancı para ile olan senetsiz alacaklar ise borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayicinin tekrar etmesinde muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınır. Borsa rayici yoksa değerlemede uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tespit olunur (Yıldız, 2016: 84).
2.3.2. Alacak Senetleri
Alacak senetleri kayıtlı değeri ile değerlemeye tabi tutulur. Vade tarihi henüz dolmamış olan belli bir senede bağlı olan alacaklar değerleme tarihinin değerine icra olunabilir. Bu durumda senette faiz oranı belirtilmiş veya açıklanmış ise bu oran, açıklanmamışsa TCMB’nin resmi iskonto veya reeskont sınırları uygulanır.
VUK senede bağlı alacakların reeskonta tabi tutulması konusunda seçimlik bir hak getirmiştir. Ancak senetsiz alacaklarda olduğu gibi 281. Madde uyarınca bankalar, bankerler ve sigorta şirketleri alacak senetlerini reeskonta tabi tutmak zorundadırlar (Öztürk, 2006: 119).
48
Yabancı para cinsinden senetli alacaklarda senetsiz alacaklar gibi mukayyet değerleri ile değerlenir.
2.3.3. Alacak Senetleri Reeskontu (-)
Senetli alacaklar ilke olarak kayıtlı değeri ile birlikte VUK’un 281. Maddesine göre reeskont uygulanması şeklinde tasarruf değerleriyle değerlenme işlemlerinin yapılması yasal olarak mümkün bulunmaktadır. Senede bağlı bir alacağın tasarruf değerini hesaplamak için nominal değerden reeskont faiz tutarını çıkarmak ile mümkündür. Reeskont faiz tutarının hesap edilmesi için şu formül kullanılır:
F: reeskont faiz tutarı
A: senedin nominal değeri a.n.t.
N: reeskont faiz oranı 36000 + (nxt)
t: vade
Formülde belirtilen vade, senedin finansal durum tablosu tarihi itibariyle tahsil edilmesine kadar olan süreyi kapsamaktadır. Dolayısıyla alacak senetleri için finansal durum tablosunun düzenleneceği gün itibariyle mevcut olan vade tarihi üzerinden, T.C. Merkez Bankası’nın ilan ettiği resmi iskonto hadlerinin esas alınması suretiyle reeskont faiz gideri tutarı hesap edilir.
VUK hükümleri gereğince bir senede bağlanmış alacak ve borç tutarlarının reeskont işleminin gerçekleştirilmesi esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıdaki gibidir: (Kurt, 2008: 29-30);
-Alacak senedinin bir iktisadi işletme bünyesinde doğmuş olması, -Alacağın senede bağlı olması,
49
-Alacak senedinin değerleme günü itibariyle vadesinin gelmemiş olması, -Alacak senedinin değerleme günü itibariyle işletmenin aktifinde ya da pasifinde yer alması gibi hususlara reeskont işlemi gerçekleştirilirken göz ardı edilmemesi gereken başlıda noktalardır.
2.3.4. Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri (-)
Finansal kiralamaya konu taraflardan kiralayan şahıs ya da şirketin finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacakları finansal kiralama süresi içerisinde yapılacak kira ödemelerine ilişkin toplam tutarı üzerinden değerlemeye tabi tutulur. Finansal kiralamaya konu edilen iktisadi bir kıymet ise, bu iktisadi kıymetin finansal durum tablosundaki net aktif değerinden kira ödemelerine ilişkin bugünkü değerin düşülmesi sonucu elde edilen tutar ile değerlemeye tabi tutulur. İktisadi bir kıymetin finansal durum tablosu net aktif değerinden kira ödemelerine ilşikin bugünkü değerin düşülmesi sonucunda elde edilen tutarın sıfır veya sıfırdan düşük olması durumunda ise, iktisadi kıymet iz bedeliyle değerlemeye tabi tutulur ve aradaki fark tutarı ise iktisadi kıymetin satışından elde edilen kazançlar gibi işleme tabi tutulur (VUK, md 290).
VUK’un mükerrer 290’ıncı maddesi hükmünün öngördüğü bu değerleme finansal kiralama sözleşmenin başlangıcı tarihi itibariyle yapılmaktadır. Dolayısıyla vergilendirme dönemlerinin sonları (31/12 tarihi) itibariyle yapılacak değerlemede VUK’un mükerrer 290’ıncı maddesinin öngördüğü şekilde değerlenen ve muhasebe kayıtlarına alınan söz konusu alacakların mukayyet değerleriyle dönem sonu finansal durum tablosuna geçirilecektir. VUK’un mükerrer 290’ıncı maddesi, aynı madde kapsamında değerlenen finansal kiralama alacaklarının reeskonta tabi tutulmayacağını hüküm altına almıştır (Yerci, 2008: 38).
Ayrıca, kiralayanın kiralamaya konu iktisadi kıymeti satın almasından kaynaklanan finansman giderleri, sözleşme tarihinden sonra ortaya çıkmış ise doğrudan gider olarak dikkate alınması gereklidir (VUK 319 Seri No’lu Genel Tebliği). Finansal kiralama işlemlerinde kira ödemeleri yabancı para cinsinden
50
yapılacaksa, bunların sözleşmenin yapıldığı tarihte geçerli olan Merkez bankası döviz alış kuru üzerinden değerlenerek aktifleştirilmesi gerekir. Dönem sonunda yapılacak değerlemede ise, kurlarda meydana gelen değişmelerin aktifleştirilen söz konusu alacakların değerlenmesinde dikkate alınması ve meydana gelen kur farklarının dönem karının saptanmasında dikkate alınması gerekmektedir (Yerci, 2008: 42).
2.3.5. Verilen Depozito Ve Teminatlar
VUK’da depozitoların hangi değerleme ölçütüyle değerleme işleminin gerçekleştirileceği açıkça belirtilmemiştir. Depozitoların Türk Lirası para türünden alınması veya verilmesi durumunda ise, dönem kayıtlı defter değeri ile değerlemeye tabi tutulur (Şeker, 2001: 4).
Yabancı paralı depozito bedellerini VUK’nun 280. maddesine göre değerlenmesi durumunda ise, finansal durum tablosu gününde Maliye Bakanlığının tespit ettiği kur üzerinden değerlemeye tabi tutulur (Özulucan, 2005: 52). Nakit dışında verilen depozito ve teminatlar ilgili varlığın alt hesaplarında veya nazım hesaplarda takip edilir. Bu tür depozito ve teminatların değerlemesinde ilgili varlığın değerlemesi ile ilgili ilkeler geçerlidir.
2.3.6. Diğer Ticari Alacak Senetleri Ve Bonoları
İşletmenin mevcut faaliyetleri sonucunda meydana gelen ve yukarıdaki alacak senetleri hesap grupları kapsamında bulunmayıp yer verilmeyen tahsilatı gecikmiş durumunda olan alacaklar ve herhangi bir senede bağlı olmaksızın diğer çeşitli ticari alacak kalemleri bu hesap grubunda yer alır. Söz konusu ticari alacak için türü ve niteliklerine göre değerleme işlemi gerçekleştirilecektir.