TEZİN OLUŞUMUNDAKİ ETMENLER

2. 1. Sosyoloji Tezlerinde Tez Danõşmanõnõn Etkisi

Bir sosyoloji tezi hazõrlamak, tezi hazõrlayan açõsõndan sosyolojik bir problemin konu edinilmesi anlamõnõ taşõmaktadõr. Tezin hazõrlanmasõ süreci tez danõşmanõ eşliğinde söz konusu alan (sosyolojik alan) içinde yapõlan diğer çalõşmalarla etkileşim halinde gerçekleşen “kolektif” ve “bireysel” bir çabayõ içermektedir. Kolektif boyut, sosyoloji disiplininin herhangi bir alanõnda çalõşmada bulunacak araştõrmacõ için, incelediği konu bağlamõnda bir kaynak olma işlevi görmektedir. Bu anlamda, kolektif boyut içerisinde, tez danõşmanõnõn katkõsõ, yeni bir çalõşma hazõrlamayõ deneyen kişiye profesyonel bir yardõm anlamõnõ taşõmaktadõr ve daha çok danõşman-tez öğrencisi ilişkisi içinde biçimlenmektedir. Tez danõşmanõ, tez konusunun araştõrõlõp incelenmesi sürecinde, tezin yazarõna/ araştõrmacõsõna bilimsel anlamda ayrõntõlõ bir şekilde yardõmcõ olmaktadõr. Tez danõşmanõ, bu anlamda, tez konusunun seçimi, tezin uygulanabilirliği ve içeriği hakkõnda, tezin ana hatlarõnõn/planõnõn hazõrlanmasõ ve tez kaynaklarõnõn temin edilip, tez kaynakçasõnõn oluşturulmasõnda, en genel anlamda, araştõrõlan sorularõn genel yapõsõ ve içeriği hakkõnda bir takõm bilgiler vermektedir. Tez danõşmanõ, başka bir ifadeyle, araştõrmacõnõn ya da incelemede bulunan kişinin, akademik topluluk içerisinde yer almasõna olanak tanõmaktadõr. Çünkü bilimsel bir araştõrma olma amacõyla hazõrlanan tez, bir anlamda akademik topluluk tarafõndan onaylandõğõ takdirde “bilimsel bir kimliğe” bürünmektedir. Dolayõsõyla, bu topluluk tarafõndan onaylanmayan bir tez

ya da araştõrma akademik bir niteliğe sahip olamayacağõ gibi, tez yazarõ ya da araştõrmacõ da bu akademik topluluk içerisinde yer alamayacaktõr.

Kolektif boyutun diğer bileşeni ise, alanda yapõlan çalõşmalardan haberdar olma ve dolayõsõyla alandaki çalõşmalarla etkileşim içinde olma, bir yönüyle bilimsel bir topluluktaki bilgi akõşõ ile ilgiliyken, diğer yönüyle de tez çalõşmasõnõn bireysel çaba kõsmõyla ilgilidir.

Sosyoloji alanõnda yapõlan tezler diğer bilim alanlarõ dõşõnda düşünülemeyeceği gibi, tezlerin oluşumunda etkili olan faktörler de bir çok bilim dalõ için benzerlik göstermektedir. Bu anlamda, sosyoloji ana bilim dallarõnda yapõlan tezlerde tez danõşmanõn, tez ile ilgili olarak konu belirlenimi, tezin uygulanabilirliği ve içeriği konusunda ve kaynakça bulmada, tezin ana hatlarõnõn/planõnõn hazõrlanmasõnda, genel olarak tezin ortaya konulmasõ sürecinde etkin bir konumda bulunduğu söylenebilir.

Sosyoloji ana bilim dallarõnda yapõlmõş olan tezlere genel olarak bakõldõğõnda bazõ tezlerin oluşumunda tez danõşmanlarõnõn konu belirlenmesi sürecinde etkili olduğu görülmektedir.

Sosyoloji tezlerinde de görüleceği üzere, araştõrmanõn ya da incelemenin konusunun belirlenmesinde tez danõşmanlarõnõn etkisi özellikle, tez danõşmanõnõn kendisinin daha önce çalõştõğõ alanla ilgili olarak ortaya çõkmaktadõr. Örneğin, suç sosyolojisi konusunda yapõlmõş olan tezlerden, daha önce bu alanda çalõşmalar yapmõş olan Uğur Kabasakal’õn “Elazõğ’da İntihar Olaylarõnõn Sosyolojik Analizi” adlõ doktora tezi ile birlikte, sosyolojik araştõrmada bulunan lisans ya da yüksek lisans öğrencilerini, tez konularõnõn seçilmesi veya belirlenmesi açõsõndan, suç sosyolojisine doğru motive ettiği ve danõşmanõ olduğu öğrencileri bir anlamda suç sosyolojisi alanõna yönlendirdiği açõğa çõkmaktadõr. Bu konudaki çalõşmalara örnek olarak; Ahmet Arslan’õn “Terör ve Gençlik İlişkisi” (2002), Sinem Güzel’in “Elazõğ’da İntihar Olaylarõnõn Demografik Açõdan Sosyolojik Analizi” (2002) ve Gökben Özer’in

“Elazõğ’da İntihar Olaylarõnõn Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Açõdan Sosyolojik Analizi” (2002) adlõ tezleri verilebilir. Yine örneğin Tülin İçli, suç sosyolojisi alanõnda Hacettepe Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde 1983 yõlõnda “Türkiye'de İntiharlarõn Bölgesel Dağõlõmõ” adlõ tez hazõrlamõş olduğu gibi, bu alanda daha sonra da incelemelerde bulunmuştur. Bu şekilde konuda gittikçe daha fazla uzmanlaşan İçli, tez

danõşmanõ olarak yürüttüğü çalõşmalarda da tez öğrencilerine kendi konusu dâhilindeki motive edici yönlendirmede bulunmuştur. Bu çalõşmalar ise; Aslõhan Öğün’ün “Kadõn Suçluluğunun Sosyo-Kültürel Konumla ve Bu Konumdaki Değişimlerle İlişkisi:

Sivas Yarõ Açõk Kadõn Cezaevinde Bir Uygulama” (1990),Orhan Erdem’in

“Türkiye'de Terörizm ve Sosyo-Ekonomik Boyutlarõ” (1998) ve Rahşan Balamir’in

“Suç Teorileri İçinde Chicago Okulu'nun Yeri” (1999)’dir.

Akademik inceleme ve araştõrma olarak nitelenen sosyoloji tezlerinin, tez konusunun belirlenmesi sürecinde tez danõşmanlarõnõn etkisi özellikle konunun belirlenmesi aşamasõnda etkindir. Araştõrma ve incelemede bulunanlar açõsõndan önemli bir aşamayõ teşkil eden tez konusu, tez danõşmanõnõn yardõmõyla teorik veya amprik nitelikler içermektedir.

2. 2. Sosyoloji Tezlerinde Siyasal, Ekonomik ve Diğer Toplumsal Değişim Süreçlerinin Etkisi

Bilimsel birer araştõrma olarak adlandõrõlabilecek olan tezler, araştõrmacõnõn ya da incelemede bulunanõn yaşadõğõ döneme bağlõ olarak da, konu açõsõndan çeşitlilik göstermektedir. “Kendiliğinden dönmediğine göre mutlaka birileri tarafõndan döndürülen dünyanõn kimler tarafõndan döndürüldüğünü inceleyen bir bilim olarak”⁶³ sosyolojide, yaşanan toplumsal, siyasal ve ekonomik değişimlerin/dönüşümlerin nasõl ve ne şekilde gerçekleştiğinin nedenleriyle araştõrõlmasõ, toplumsal alan ile yakõn bir ilişki meydana getirmektedir. Bu açõdan, sosyoloji alanõnda yapõlan tezler, toplumsal alanda meydana gelen değişmelerden soyutlanamayacağõndan, toplumsal sorunlar ile bu sorunlarõ anlamaya yönelik faaliyetler olarak sosyolojik tezler veya incelemeler ve araştõrmalar arasõnda yakõn bir bağ bulunmaktadõr. Yani sosyoloji biliminin özelliği, nihayetinde araştõrmalarõna da yansõmaktadõr. Bilindiği gibi, sosyolojinin bir bilim olarak tarih sahnesine çõktõğõ dönemden bu yana, yaşanan toplumsal olaylar sosyoloji içerisinde teorik ve ampirik olarak incelemiş, araştõrõlmõştõr. Sosyoloji alanõnda tez yapanlar da, toplumsal olaylarõ, yaşanan dönemin sosyal, siyasal ve ekonomik şartlarõna bağlõ olarak incelemişlerdir. Bu incelemeler, toplumsal değişimlerin nasõl, neden, niçin

63 Cangõzbay, Kadir, Sosyolojiler Değil Sosyoloji, Ütopya Yayõnlarõ, Ankara, 1998, s. 10.

ve kimler tarafõndan gerçekleştiğini aramaya yönelik sorunlarõn açõklanõp anlaşõlmasõna yarar sağlayõcõ olmuştur.

Yaşanan toplumsal değişim ve dönüşümlerin sonuç itibariyle toplumsal alandaki yansõmalarõ farklõ şekillerde olabileceği gibi, bu tür olaylarõn gelişiminde farklõ nedenler de etkili olmaktadõr. Ülkemizde 1940’lardaki modernleşme/batõlõlaşma bağlamõnda incelenen köy ve köyün sosyo-ekonomik yapõsõ; 1950 ve 1960 yõllarda yaşanan kõrsal alanlardan kentsel alanlara yönelik göç (özellikle iç göç); 1968 yõlõndaki üniversitelerde başlayan ve daha sonrasõnda toplumsal alanda da yansõmalarõ olan gençlik hareketleri;

1974’teki Kõbrõs Harekâtõ ile ilgili olarak siyasetçilerin verdikleri demeçler, aynõ şekilde Harekât’õn siyasi ve ekonomik sonuçlarõ; 1980’li yõllardaki çevrecilik hareketi ve yine feminizm; 1980’lerin ortasõnda başlayan ancak 1900’lõ yõllarda doruk noktasõna ulaşan İslamcõ akõm vb. toplumsal değişmeler, toplumsal hareketler sosyoloji tezlerine de yansõmõş ve bir anlamda inceleme konusunun oluşumunda etkili olmuştur.

Üniversitelerin sosyoloji bölümlerinde yapõlmõş olan tezler incelendiğinde, toplumsal, siyasal ve ekonomik faktörlere dayalõ olarak gerçekleşen değişimlerin ya da olaylarõn sosyoloji tezlerine yansõdõğõ, bu tür olaylarõn lisans ve yüksek lisans tezlerine olduğu kadar, doktora çalõşmalarõna da yansõmõş olduğu gözlenmektedir.

Tezlerin yaşanan değişimlere bağlõ olarak konularõnõn belirlenmesine sonradan görüleceği gibi çeşitli örnekler verilebilmektedir. Toplumdaki bu tür değişim ve dönüşümler, sosyolojinin inceleme konusu olan toplumun yapõsal ve sistematik olarak yeniden yapõlanmasõnda dönüştürücü bir etkiye sahip olmasõ açõsõndan önemli birer faktördür.

2. 3. Sosyoloji Tezlerinin Konu Belirleniminde Üniversitelerin Kurulu Bulunduklarõ Kentlerin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Durumlarõnõn Etkisi

Sosyoloji tezlerinin konularõnõn belirlenmesinde bir diğer faktör ise, sosyoloji bölümlerinin bağlõ olduklarõ üniversitelerin kurulu bulunduklarõ kentlerin ya da söz konusu kentlerin çevresindeki diğer kentlerin sosyo-ekonomik özellikleridir.

Üniversite, Gasset’in ifadesiyle, eğitimin dört duvar arasõnda verildiği bir yer değildir.⁶⁴ Üniversitenin, kurulu bulunduğu kentin sahip olduğu sosyal ve ekonomik olanaklarla etkileşime girmesi kaçõnõlmaz bir süreçtir. Bu anlamda, sosyoloji bölümlerinin kurulu bulunduklarõ kentlerin sosyo-ekonomik ve kültürel özellikleri, bu kentlerin geçirdikleri değişimler, bir taraftan çeşitli incelemelerin doğuşunu motive etmiş, diğer taraftan ise çeşitli incelemelere konu olmuştur. Örneğin sosyoloji tezlerinde kentlerin sosyo-ekonomik özelliklerinin incelediği görülebileceği gibi, söz konusu kentlerde yaşanan değişimlerin de tez konusuna etkisinin olduğu saptanabilmektedir.

İstanbul, Ankara, Elazõğ, Sivas vb. kentlerde meydana gelen değişimler, birbirinden farklõ toplumsal kökenlere dayalõ olarak gelişebileceği gibi, bu değişimlerin tezlere yansõmasõ da, doğal olarak birbirinden farklõ oranlarda olacaktõr. Bu bağlamda, örneğin kentlerdeki sanayi kuruluşlarõ, sanayi tesislerinin kurulu bulunduğu kentlere diğer kentlerden işçi akõmlarõ, Elazõğ örneğinde olduğu üzere yapõlan Keban Barajõnõn bölgede meydana getirdiği değişiklikler vb. toplumsal yapõlar veya hareketlilikler tezlerin konularõnõn oluşumunda sürekli bir etkiye neden olmuşlardõr.

2. 4. Sosyoloji Tezlerinin Konu Belirleniminde Tez Öğrencilerinin Sahip Olduklarõ Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Durumun Etkisi

Tez konusunun belirlenmesi aşamasõnda son olarak tez araştõrmasõnõ gerçekleştirenlerin sosyal, ekonomik ve kültürel durumlarõnõn belirgin bir etkisinden söz edilebilmektedir. Daha sonraki verilerden de anlaşõlacağõ üzere, üniversitelerin sosyoloji bölümlerinde akademik araştõrma ve incelemelerde bulunanlarõn sahip olduklarõ sosyal ve ekonomik durumlar, yapõlan çalõşmalarõn niteliğini ve oluşumunu belirgin bir şekilde etkilemiştir. Bu etkilerin çeşitli şekillerde meydan geldiği belirtilebilir.

64 Gasset, Ortega, Üniversitenin Misyonu, çev. Neyyire Gül Işõk, Metis Yayõnlarõ, İstanbul, 1996, s. 12.