Ters Lojistik Uygulama Nedenler

Bu kısımda ürünün tedarik zincirinden geri dönüş nedenleri ve işletmelerin ters lojistik uygulama nedenleri olan ekonomik sebepler, yasal zorunluluklar ve kurumsal sorumluluk konularına değinilecektir.

3.3.1 Ters Lojistiğe Neden Olan Güçler

İşletmeleri ve diğer organizasyonları geri kazanımda bulunmaya iten sebepler; ekonomik sebepler, yasal zorunluluklar veya çevresel kaygılar ile sosyal sorumluluk olabilir (Brito; Dekker ve Flapper; 2002). Ters lojistiğe neden olan güçler aşağıda ayrıntılı olarak açıklanacaktır.

 Doğrudan ve Dolaylı Ekonomik Sebepler: Ters lojistik programı, kurumlara, hammadde kullanımını azaltma, geri dönüşe değer katma, yok etme maliyetlerini azaltma ile doğrudan kâr sağlar. Bağımsız girişimciler, gereksiz ve ıskarta ürünlerin, malzemelerin dağıtım pazarlarında sunduğu finansal fırsatlardan dolayı bu alana girmişlerdir. Metal hurda komisyoncuları, metal hurdalarını toplayıp çelik işi yapanlara aktarırlar ve onlar da hammaddelerine kullanılmış metali katarak maliyetlerini düşürmektedirler. Elektronik endüstrisinde de birçok ürün, kullanım ömrünün sonuna kısa bir periyotta ulaşır; ama ürünlerin bileşenleri ekonomik değere sahiptir. Amerikan firmalarından biri olan ReCellular 1990‟ların başından itibaren cep telefonlarını yenileyerek, telefonlara gelişen teknolojiyi katarak nasıl ekonomik üstünlük sağlanabileceğini göstermiştir (Dekker; Fleischmann; Inderfurth ve Wassenhove, 2004:10).

Geri dönmüş üründen yeniden üretim veya geri dönüşümle yeni ürün elde etmek, hem hammadde ve değer kazanımı hem de daha az enerji tüketimi gerektirmesi sebebi ile daha karlıdır. Bunun yanında, dolaylı ekonomik sebeplerden de bahsedilebilir. İşletme, pazar ve rekabet koşulları ile stratejiler sebebi ile ters lojistik içinde yer alabilir. İşletmeler, gelecekteki kanunlara hazırlanmak üzere stratejilerini bu yönde oluşturabilirler. Rekabet açısından, diğer işletmelerin teknolojiyi almasını veya pazara girmesini engellemek için uzun

dönemde bu kararı alabilirler. Müşteri gözünde çevreci imajı oluşturmak ve müşteri ile daha yakın ve iyi ilişkiler içinde olmak için ters lojistik aktivitelerini uygulayabilirler. Yeniden üretim veya geri dönüşümle geri dönen üründen yeni ürün elde etmek, daha az enerji tüketimini sağladığı gibi, hammadde ve değer kazanımını sağlaması ile daha kârlıdır (Karaçay, 2005:317-331). Rekabet açısından bakıldığında kurum, geri alma ile rakiplerinin teknolojisini taklit etmesini ya da pazara girmesini önleyebilir. IBM‟in geri kazanım yapma nedenlerinden biri komisyoncuların kullanılmış malı ikincil pazarlara satmasını önlemektir (Fleischmann; Nunen ve Gräve, 2003:44-56). Geri kazanım, imaj güçlendirme çalışması da olabilir. Canon bu amaçla fotokopi makinelerine geri kazanım uygulamıştır. Bir örnek de lastik üreticisidir. Firma, müşteri memnuniyetini arttırmak için sipariş müşteri maliyetlerini azaltır (Dekker; Fleischmann; Inderfurth ve Wassenhove, 2004:10).

 Yasalar: İşletmeler, uymaları gereken yasal düzenlemeler sebebi ile ters lojistik içinde yer alabilirler (Karaçay, 2005:317-331). Gömme ve yakma kapasitesinin azalması, çevreye verdikleri zararlar ve hammadde kaynaklarının tükenmesinden dolayı özellikle Avrupa‟da çevresel yasalarda önemli artış vardır (Östlin; Sundin ve Björkman, 2008:336-348). Bu yasalar; geri kazanım kotaları, paketleme kuralları, üretim geri alma sorumluluklarını içermektedir (Dekker; Fleischmann; Inderfurth ve Wassenhove, 2004:11).

Avrupa Birliği tarafından yayımlanan Atık Elektrik Elektronik Eşyaların Kontrolü ve Yönetimi Yönergesi, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönergesi, Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönergesi, Katı Atıkların Kontrolü Yönergesi, Hayat Seyrini Tamamlamış Taşıt Araçları Yönergesi bulunmaktadır (Erol; Velioğlu ve Şerifoğlu, 2006:86-106).

 Kurumsal Sorumluluk: Kurumsal sorumluluk; firmaların,

organizasyonların içerdikleri değerler ve ilkeler kümesine bağlı olarak ters lojistik etkinliklerinde bulunmasını sağlar (Dekker; Fleischmann; Inderfurth ve Wassenhove, 2004:11).

3.3.2 Ters Lojistikte Geri DönüĢ Nedenleri

Ürün, bileşen, ekipman ve materyaller, aşağıda belirtilen sebeplerle tedarik zincirinde ters lojistiğe konu olabilir (Brito; Dekker ve Flapper; 2002):

 Üretim Dönüşleri: Üretim aşamasında parçaların ya da ürünlerin geri

dönüşüdür. Hammadde fazlalığı olabilir, yeniden işlenmesi gereken, kalite testinden geçemeyen ara veya son ürün olabilir, üretimde ürün fazlalığı olabilir. (Dekker; Fleischmann; Inderfurth ve Wassenhove, 2004:12). Özetle üretim geri dönüşleri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir (Dekker; Fleischmann; Inderfurth ve Wassenhove, 2004:13).

1) Hammadde fazlası ürünler 2) Kalite kontrolden dönenler 3) Üretim fazlası ürünler

 Dağıtım Dönüşleri: Dağıtım aşamasında oluşan dönüşlerdir. Ürün geri

alımı, ürün ticarî dönüşleri, stok ayarlama ve işlevsel dönüşlerden oluşur. Ürün geri çağırmaları, güvenlik ya da sağlık gibi nedenlerden dolayı ürünün geri toplatılmasıdır. Bu aşamayı genellikle üretici ya da tedarikçi başlatır. İşletmelerarası (business to business-B2B) ticarî geri alımlar, perakendecinin sözleşme maddesine göre ürünü tedarikçiye göndermesidir. Taşıma sırasında yanlış gelmiş ya da zarar görmüş, raf ömrü dolmuş (ilaç ve gıda gibi), satılamamış ürünler üretici veya tedarikçiye gönderilir. Stok ayarlama dönüşleri, zincirdeki bir aktörün stokları yeniden dağıtması ile olur. Depolar ve mağazalar arasında, mevsimlik ürünlerde olduğu durumlarda oluşur (Dekker; Fleischmann; Inderfurth ve Wassenhove, 2004:13). Özet olarak dağıtım dönüşleri:

1) Ürün geri toplanması

2) İşletmelerarası (B2B) ticarî geri alımları 3) Stok ayarlamaları

4) İşlevsel dönüşler

 Müşteri Dönüşleri: Ürünün son kullanıcıya ulaştıktan sonraki geri alımlardır. Nedenleri şunlardır (Dekker; Fleischmann; Inderfurth ve Wassenhove, 2004:13):

1) İşletme tüketici arasında (B2C) ticarî geri alımları (ödeme garantileri) 2) Garanti dönüşleri

3) Hizmet dönüşleri

4) Kullanımı sonlanmış ürün dönüşleri 5) Ömrü sonlanmış ürün dönüşleri

İşletme tüketici arasındaki (business to customer-B2C) ticarî geri alımlar, müşteriler ürünü aldıktan sonra üründen hoşnut kalmadıkları takdirde kısa bir zaman içinde yapılabilen geri alımlardır. Bu duruma örnek olarak kıyafetlerin beden, renk, fabrika özelliklerinin uyumlu olmamasından dolayı geri alınması ve yerine ürün bedelinin ya da yeni ürünün geri verilmesidir.

Garanti ve hizmet dönüşleri, kullanımı boyunca doğru çalışmayan ürünlerde veya ürünlerin hizmetten yararlanabileceği durumlarda görülür. Onarım sürecinde hangi parçanın ne zaman, ne miktarda gerekli olacağı belli değildir. Garanti dönüşü olan ürünler onarılabilir, bedeli geri verilebilir ya da yeni ürün verilebilir. Garanti süresi dolmuş ürünlerin işlemleri ücretli yapılır.

Kullanım sonu dönüşleri, ürünün kullanımının belli bir evresinde yapılan, geri verme üstünlüğü olan ürünlerdir (Dekker; Fleischmann; Inderfurth ve Wassenhove, 2004:14). Bu durum; kiralamada, konteyner ve şişe gibi geri dönebilen taşıma kaplarında ya da amazon.com gibi ikinci el marketlerde görülür.

Ömrü sonlanmış ürün dönüşleri, kullanım ömrü ekonomik olarak ya da fiziksel olarak sonlanmış ürünlerdir. Bu ürünler, geri alma yasaları ile orijinal

ekipman üreticileri tarafından geri alınmakta ya da değerli malzemeler için komisyoncular tarafından geri alınmaktadır (Dekker; Fleischmann; Inderfurth ve Wassenhove, 2004:15).

Kullanım sonu (end-of-use) ve ömür sonu (end-of-life) dönüşleri ürünün kullanım veya ömrü sonunda yeniden üretim, geri dönüşüm veya uygun şekilde yok etme amacı ile oluşan dönüşlerdir (Karaçay, 2005:317-331).