Kaval (2007) tarafÕndan Amerika Birleúik Devletlerindeki milli parklar, devlet ormanlarÕnÕn rekreasyonel yararlarÕnÕ belirlemek amacÕyla yapÕlmÕú bir meta-analizi çalÕúmasÕ bulunmaktadÕr. ÇalÕúma sonucunda 1960’lÕ yÕllardan beri yapÕlmakta olan çalÕúmalar de÷erlendirilerek ülkedeki ulusal park ve ormanlarÕn pazarÕ olmayan açÕk hava rekreasyonuna iliúkin tüketici fazlasÕ hesaplanmÕútÕr. 1968-2003 yÕllarÕ arasÕnda yapÕlmÕú çalÕúmalara ait toplam 106 yer, 25 farklÕ aktivite türü, 1229 gözlemi içeren veriler kullanÕlmÕútÕr. ÇalÕúmada tüketici rantÕnÕn hesaplanmasÕnda büyük ölçüde koúullu de÷erleme ve seyahat maliyeti yöntemleri kullanÕlmÕútÕr. ÇalÕúma sonucunda park tipine göre kiúi baúÕna günlük ortalama rekreasyon yararlarÕ parasal olarak verilmiútir.
Erdoan vd. (2007) tarafÕndan øzmir Kültür ParkÕnda 2006 yÕlÕ mayÕs-temmuz aylarÕ arasÕnda ziyaretçilerle alanda yüz yüze anket çalÕúmasÕ yapÕlmÕú ve anket sonuçlarÕ, tüketici fazlasÕ ve talep fonksiyonunu tahmin etmek için kullanÕlmÕútÕr. ÇalÕúmada bireysel seyahat maliyeti yöntemi uygulamasÕ yapÕlmÕútÕr. Kültür Parka yapÕlan yÕllÕk ziyaret sayÕsÕ ba÷ÕmlÕ de÷iúkeni oluútururken; seyahat maliyeti, Parkta yapÕlan masraf, gelinen mesafe, ziyaretçilerin yaúÕ, ö÷renim düzeyi ve medeni hali ba÷ÕmsÕz de÷iúkenler olarak belirlenmiútir.
Bilgiç ve Florkowski (2007) tarafÕndan Amerika Birleúik Devletlerinin güneydo÷usunda levrek avÕ talebi konusunda, negatif binomial regresyon modelleri kullanÕlarak bir çalÕúma yapÕlmÕútÕr.
ÇalÕúmada, iki aúama olarak geziye katÕlma kararÕnÕ ve gezi sÕklÕ÷ÕnÕ
etkileyen faktörler araútÕrÕlmÕútÕr. Modelde sÕfÕr de÷erinin aúÕrÕlÕ÷Õ ve heterojenite gözlenmedi÷i için negatif binomial model kullanÕlmÕútÕr.
Geziyle ilgili bireysel de÷iúkenler olarak, yaú, yaúÕn karesi, medeni hal, cinsiyet, Õrk, ö÷renim durumu, bölgesel gruplarla ilgili kukla de÷iúkenler ilk aúamada kullanÕlÕrken; ikinci aúamada kullanÕlan de÷iúkenler ortalama gezi maliyeti, yakalanan balÕk sayÕsÕ, yakalanan balÕk sayÕsÕnÕn karesi ve balÕk büyüklü÷ü olarak belirlenmiútir.
YÕlmaz (2006), Saroz Körfezi kÕyÕ úeridinin turizm ve rekreasyonel kullanÕm potansiyeli üzerine bir araútÕrma yapmÕútÕr.
AraútÕrma ile do÷al, tarihi ve kültürel potansiyele sahip alanÕn turizm ve rekreasyon aktivitelerine kaynak oluúturabilecek kullanÕmlarÕn ve bilinçli kullanÕma yönelik stratejilerin belirlenmesine çalÕúÕlmÕútÕr.
Do÷a yürüyüúleri, kamp, piknik, suya ba÷lÕ aktiviteler ve zengin do÷al kaynaklarÕnÕn sundu÷u izleme aktivitelerine uygun olan bölgede, sürdürülebilir bir kullanÕmÕn sa÷lanabilmesi için mevcut ve potansiyel kaynaklar ile kullanÕcÕlarÕn rekreasyonel e÷ilimi arasÕndaki dengenin önemine ve rekreasyonel alan planlamasÕ yapÕlmasÕnÕn gereklili÷ine dikkat çekilmiútir.
Öztürk (2005), Küre Da÷larÕ Milli ParkÕnÕn rekreasyonel kaynak de÷erlerini incelemiútir. ÇalÕúmada do÷al ve kültürel kaynak de÷erleri açÕsÕndan uluslararasÕ öneme sahip alandaki rekreasyonel aktiviteler ile bu aktivitelerin do÷al kaynak de÷erlerine etkilerinin belirlenmesine çalÕúÕlmÕútÕr. Eko-turizm uygulamalarÕnda kaynak de÷erlerinin korunmasÕnÕn ve yerel halkÕn katÕlÕmÕnÕn sa÷lanmasÕnÕn önemi üzerinde durulmuútur.
Deniz (2005), poisson regresyon analizi konusundaki çalÕúmasÕnda, poisson regresyon analizinin hangi úartlarda kullanÕldÕ÷Õ ve regresyon sonuçlarÕnÕn yorumlanmasÕ üzerinde durmuútur.
Espineira ve Tufflour (2005), tarafÕndan Kanada’nÕn Newfoundland bölgesinde bulunan Gros Morne Milli ParkÕnda bir uygulama yapÕlmÕú; kesik sayÕlabilir veri modelleri (truncated count data models) kullanÕlarak anket yöntemiyle tüketici fazlasÕ ve talep e÷risi tahmin edilmiútir. ÇalÕúmada, son 5 yÕldaki ziyaret sayÕsÕ ba÷ÕmlÕ de÷iúken olarak belirlenirken, ziyaretçilerin demografik özellikleri, seyahat zamanÕnÕn de÷eri, benzer alanlar hakkÕndaki bilgi, gelir ve son gezinin özelliklerine iliúkin ba÷ÕmsÕz de÷iúkenler kullanÕlmÕútÕr.
Iamtrakul ve Teknomo (2005) tarafÕndan yapÕlan çalÕúmada Japonya’nÕn Saga kentindeki üç parkta, kullanÕcÕlarÕn rekreasyonel davranÕúlarÕ araútÕrÕlmÕú ve seyahat maliyeti yöntemi kullanÕlarak rekreasyon talebi belirlenmiútir. AmaçlarÕ; kent yaúamÕnÕn kalitesini artÕrmak ve parklarÕn sundu÷u hizmetleri geliútirmek için bugünkü ve gelecekteki politikalarÕ belirlemede, uygun planlarÕn yapÕlmasÕnda ve yerel planlamalar için yararlÕ bilgiler sa÷lamada rehber olmasÕ olarak tanÕmlanan çalÕúmada bireysel özelliklerin algÕlamada meydana getirdi÷i farklÕlÕ÷Õ belirlemek için yaú, gelir, ö÷renim, kullanÕlan park hizmetleri ile ilgili geçmiú deneyimler de÷iúken olarak kullanÕlmÕútÕr.
ÇalÕúmada zaman de÷eri, kullanÕcÕlarÕn gelirle ilgili sosyo ekonomik de÷iúkeni üzerinden elde edilmiú; aylÕk çalÕúma saati 160 saat varsayÕlarak bir saatlik çalÕúma karúÕlÕ÷Õ esas alÕnmÕútÕr.
Chen vd. (2004) tarafÕndan yapÕlan çalÕúmada, Çin’deki Xiamen adasÕnÕn do÷u kÕyÕsÕnÕn rekreasyonel yararlarÕna, seyahat maliyeti yöntemi kullanÕlarak de÷er belirlemek amaçlanmÕútÕr. Seyahat maliyeti yöntemi içinde zamanÕn fÕrsat maliyeti hesabÕ için günlük ücret tutarÕnÕn üçte biri esas alÕnmÕútÕr. ÇalÕúmada zonal seyahat maliyeti yöntemi kullanÕlmÕú ve ziyaretçilerin geldikleri bölgeler, yerel hükümetin idari sÕnÕrlarÕ gözönüne alÕnarak belirlenmiútir.
Regresyon modelinin ba÷ÕmsÕz de÷iúkenleri; kukla de÷iúken olarak alana geldi÷i yerden ulaúÕm (Xiamen adasÕndan gelip gelmedi÷i), gelinen bölgenin dahil oldu÷u zona ait yÕllÕk net gelir, gelinen zondaki toplumda görülen yüksek ö÷renim yüzdesi, gelinen bölgenin seyahat masrafÕ olarak belirlenmiútir. YarÕ logaritmik fonksiyon tipi kullanÕlmÕútÕr.
Alkay ve OcakçÕ (2003), kentsel yeúil alanlarÕn ekonomik de÷erlerinin ölçülmesinde kullanÕlabilecek yöntemlerden, koúullu de÷erleme yöntemi, seyahat maliyet yöntemi ve hedonik fiyat yöntemini incelemiútir. Bu yöntemler genel özellikleri ile tanÕtÕlarak ortak ve ayÕrdedici özellikleri üzerinde durulmuú; kentsel yeúil alanlar için uygunlu÷u irdelenmiútir.
Pak (2002) tarafÕndan yapÕlan çalÕúmada, Do÷u Akdeniz ve Do÷u Karadeniz bölgesindeki Çevre ve Orman BakanlÕ÷Õna ba÷lÕ yedi orman içi dinlenme yeri örne÷i üzerinde, orman kayna÷Õndan rekreasyonel amaçlÕ yararlanma için ekonomik de÷erleme bireysel seyahat maliyeti ve koúullu de÷erleme yöntemleri ile belirlenmiútir.
ÇalÕúma konusu orman içi dinlenme yerleri, rekreasyon talepleri ve
ödeme e÷ilimini belirleyen de÷iúkenler açÕsÕndan incelenerek karúÕlaútÕrÕlmÕútÕr.
Ortaçeme vd. (2002) tarafÕndan Kurúunlu ùelalesi Tabiat ParkÕnda bireysel seyahat maliyeti yöntemi ile rekreasyonel kullanÕm de÷erinin belirlenmesi konusunda bir çalÕúma yapÕlmÕútÕr. ÇalÕúma verileri, Eylül 1998-Haziran 1999 tarihleri arasÕnda ParkÕ ziyaret edenlerle yüz yüze yapÕlan görüúmelerle elde edilmiútir. ÇalÕúmada yÕllÕk bireysel ziyaret sayÕsÕ, ba÷ÕmlÕ de÷iúken; yakÕt maliyeti, ziyaretçilerin yaúÕ, e÷itim düzeyi ve gelir durumu ile alternatif alanlarÕn varlÕ÷Õ, ba÷ÕmsÕz de÷iúkenler olarak belirlenmiútir. Tüketici rantÕnÕn hesaplanmasÕnda, yarÕ logaritmik fonksiyon tipi kullanÕlmÕútÕr.
Moons vd. (2001), seyahat maliyeti yöntemi uygulamalarÕnda, seyahat zamanÕ ve maliyetinin belirlenmesi konusunda bir çalÕúma yapmÕútÕr. Seyahat maliyeti yöntemi modellerinde anahtar konu olan seyahat maliyeti de÷iúkeninin tanÕmlanmasÕnda genellikle ziyaretçilerin beyanlarÕnÕn dikkate alÕnmasÕndan yola çÕkÕlarak algÕlanan ve hesaplanan seyahat maliyetinin karúÕlaútÕrmasÕ yapÕlmÕútÕr. Hesaplanan seyahat zamanÕ ve maliyeti, co÷rafi bilgi sistemi yazÕlÕmlarÕ ile; algÕlanan seyahat zamanÕ ve maliyeti ise anket yoluyla elde edilmiútir. AlgÕlanan seyahat maliyetinin yapÕsÕnÕ açÕklamak için uzaklÕk, zaman, grup büyüklü÷ü, sosyal sÕnÕf, ö÷renim düzeyi, ziyaretin genel memnuniyet düzeyi ve ziyaret süresi kullanÕlmÕútÕr. Seyahat zamanÕ ve maliyeti farkÕnÕn etkisini belirlemek için yapÕlan tüketici rantÕ hesabÕnda, ba÷ÕmlÕ de÷iúkenin üç farklÕ fonksiyonel formu kullanÕlmÕútÕr. YarÕ logaritmik, negatif binomial ve
kesik (truncated) negatif binomial modellerle yapÕlan çalÕúmalar sonucunda, algÕlanan ve hesaplanan zaman ve maliyet de÷erleri arasÕndaki farkÕn, uzaklÕkla ve ziyaret sÕklÕ÷Õ ile negatif bir iliúki sergiledi÷i gözlenmiútir. Tüketici fazlasÕ tahminlerinin karúÕlaútÕrÕlmasÕ sonucu, yalnÕzca negatif binomial fonksiyon formunda, algÕlanan ve hesaplanan maliyetin istatiksel olarak anlamlÕ bir farka neden oldu÷u görülmüútür.
Ortaçeme vd. (2000) tarafÕndan yapÕlan çalÕúmada, seyahat maliyeti yöntemi tanÕtÕlarak ülkemizdeki rekreasyon planlamalarÕnda kullanÕm olanaklarÕ üzerinde durulmuútur.
McKean ve Taylor (2000) tarafÕndan Moskova-Idaho’da, 1998 yÕlÕ Nisan-KasÕm aylarÕ arasÕnda rekreasyon gezisi için ödeme isteklili÷ini ölçmek ve rekreasyonistlerce yapÕlan masrafÕ ölçmek amacÕyla iki anket uygulanmÕútÕr. Poisson ve negatif binomial regresyon modelleri üzerinde çalÕúÕlmÕútÕr. Rekreasyon talep analizinde, ziyaretçilerin alana ziyaret için herhangi bir kazançtan vazgeçmedikleri varsayÕlmÕútÕr. Ba÷ÕmlÕ de÷iúken, alana yapÕlan yÕllÕk gezi sayÕsÕ; ba÷ÕmsÕz de÷iúkenler seyahat maliyeti, seyahat zamanÕ, alternatif alanlarda geçirilen zaman (saat), yÕllÕk hanehalkÕ geliri, ziyaretçinin yÕllÕk serbest zamanÕ (gün) ve alandaki toplam deneyimi (yÕl) olarak belirlenmiútir.
Heyes ve Heyes (1999) tarafÕndan yapÕlan çalÕúmada øngiltere’nin güneybatÕsÕndaki Dartmoor Milli ParkÕnÕn yÕllÕk rekreasyonel yararlanma de÷eri bireysel seyahat maliyeti yöntemi ile belirlenmiútir. Kesik negatif binomial regresyon modellerine ait
sonuçlar verilmiútir. ÇalÕúma verileri, 1996 yÕlÕ A÷ustos-Eylül aylarÕ içinde yapÕlan anket çalÕúmalarÕ ile elde edilmiútir. ÇalÕúmanÕn açÕklayÕcÕ de÷iúkenleri; seyahat maliyeti, gelirin do÷al logaritmasÕ, ziyaretçilerin alternatif alanlardaki deneyimleri, Milli Parka geliúin ana amaç olup olmamasÕ, Milli Parkta kaldÕklarÕ süre, ziyaretçilerin yaúÕ, çevresel konularla ilgilenme derecesi ve grup büyüklü÷ü olarak belirlenmiútir. Seyahat maliyetinin belirlenmesinde, alana ulaúÕm için harcanan yakÕt masrafÕnÕn grup büyüklü÷üne bölünmesi ile elde edilen de÷er ile zamanÕn fÕrsat maliyeti toplamÕ esas alÕnmÕútÕr. ZamanÕn fÕrsat maliyeti, sÕfÕr, hanehalkÕnÕn ortalama bir saatlik ücretinin 0.33’ü ve 0.43’ü olmak üzere üç farklÕ úekilde hesaplanmÕútÕr.
nan ve Kuba (1997), do÷al kaynaklarÕn de÷erlemesinde kullanÕlan analiz yöntemlerini incelemiú ve koúullu de÷erleme, hedonik fiyat yöntemi, seyahat maliyeti yöntemi ve delphi tekni÷inin kullanÕmlarÕ üzerinde durulmuútur.
Englin ve Shonkwiler (1995), rekreasyonel yürüyüú parkurlarÕnda sayma veri modellerini kullanarak uzun dönemli sosyal refah tahmini yapmÕúlardÕr. YarÕ logaritmik fonksiyon tipi ile poisson ve negatif binomial regresyon modellerini kullanarak tüketici rantÕnÕ ve populasyon ortalamalarÕnÕ dahil etmek suretiyle potansiyel talebi hesaplamÕúlardÕr.
Fleischer ve Tsur (1994), øsrail’de iki bölgede yaptÕklarÕ çalÕúmada, gÕda ve endüstri için öneminin yanÕnda yaban hayatÕ, estetik manzara, kültürel ve do÷al korunan alanlar da sa÷layan tarÕm alanlarÕnÕn rekreasyonel de÷erinin ölçümü üzerine bir çalÕúma
gerçekleútirmiútir. Önceki çalÕúmalarÕn ço÷unda bu hizmetlerin ölçülmesinde koúullu de÷erleme yönteminin kullanÕlmasÕna karúÕn bu çalÕúmada sayma veri regresyon teknikleri kullanÕlarak seyahat maliyeti modeli uygulanmÕútÕr. Ba÷ÕmlÕ de÷iúken olarak bireysel ziyaret sayÕsÕ, ba÷ÕmsÕz de÷iúkenler olarak seyahat maliyeti, ö÷renim, yaú, gelir, cinsiyet ve bireylerin tercihinde alanÕn özelliklerinin etki derecesi ba÷ÕmsÕz de÷iúkenler olarak kullanÕlmak suretiyle tüketici rantÕ hesaplanmÕútÕr.
Bu çalÕúmada, ana amaç olan seyahat maliyeti yönteminin uygulanmasÕnda ve sosyo-ekonomik yapÕnÕn belirlenmesinde yukarÕdaki çalÕúmalarda kullanÕlan bazÕ tekniklerden yararlanÕlmÕútÕr.
ÇalÕúma ile alanÕn özelliklerinin ve çalÕúma úartlarÕnÕn belirledi÷i sÕnÕrlar içinde, Dilek YarÕmadasÕ-Büyük Menderes DeltasÕ Milli ParkÕ için bir ekonomik de÷er ortaya konulmasÕ ve sonbahar kullanÕcÕlarÕnÕn özelliklerine yönelik bazÕ bulgularÕn elde edilmesi beklenmektedir.