GENEL DEERLENDRME

Dilek YarÕmadasÕ Büyük Menderes DeltasÕ Milli ParkÕnÕn rekreasyon amacÕyla kullanÕmÕnÕn ekonomik de÷erinin seyahat maliyeti yöntemi ile belirlenmesi konusunda yapÕlan bu çalÕúma için 2006 yÕlÕ eylül-ekim aylarÕnda bir anket çalÕúmasÕ gerçekleútirilmiútir.

% 45.2’sini erkeklerin, % 54.2’sini kadÕnlarÕn oluúturdu÷u 104 ziyaretçi ile yüz yüze görüúmeler yapÕlmÕútÕr. ÇalÕúma sonunda tüketici rantÕ hesaplanmÕú ve Milli ParkÕn bu aylardaki ziyaretçilerinin niteliklerine iliúkin bazÕ bulgular elde edilmiútir. Elde edilen sonuçlar, aúa÷Õdaki úekilde özetlenebilir.

Ziyaretçilerin büyük bölümünü 26-45 yaú grubu oluúturmaktadÕr. Ortalama yaúÕn 37.1 oldu÷u; ziyaretçilerin beraberindeki grup üyelerinin de de÷erlendirmeye dahil edilmesi halinde ortalama yaúÕn 34.4 oldu÷u görülmektedir. Anket sonuçlarÕ, Milli ParkÕn 26 yaúÕn altÕndaki grup tarafÕndan fazla tercih edilmedi÷ini ortaya koymaktadÕr.

Ziyaretçilerin büyük bölümünü (% 69.2) evli olanlar oluúturmaktadÕr. Aile büyüklükleri incelendi÷inde, iki kiúilik ailelerin

% 30.8 oranÕnda oldu÷u, bunu dört kiúilik ve üç kiúilik ailelerin izledi÷i görülmektedir. YalnÕz yaúayanlar % 16.3, dört kiúiden daha fazla bireye sahip aileler ise % 4.8 oranÕndadÕr. Ziyaretçilerin Milli Parka geldikleri gruplarÕn büyüklü÷ü incelendi÷inde, 3-5 kiúilik gruplarÕn % 47.1, 6-8 kiúilik gruplarÕn % 19.2, üç kiúiden az gruplarÕn

% 26 ve sekiz kiúiden büyük gruplarÕn % 7.7 oranÕna sahip oldu÷u görülmektedir.

Ziyaretçilerin % 26.9’u lise, % 58.6’sÕ lise üstünde ö÷renim düzeyine sahiptir. Lise mezunu olmayanlarÕn oranÕ % 14.5’tir. Lise ve üzeri ö÷renim düzeyine sahip ziyaretçilerin % 85.5 gibi oldukça yüksek bir orana sahip oldu÷u görülmektedir.

Ziyaretçilerin iú durumlarÕnÕn incelenmesi ile, özel sektörde çalÕúanlarÕn ilk sÕrada yer aldÕ÷Õ, bunu serbest çalÕúanlarÕn izledi÷i görülmektedir. Kamuda çalÕúanlar ve emekliler aynÕ oranda olup her ikisi de % 14.4’lük bir paya sahiptir. øúsizler % 3.8 oranÕndadÕr.

Ücretli bir iúte çalÕúmayan kadÕnlar ve ö÷renciler, anket yapÕlan ziyaretçilerin % 26.9’unu oluúturmaktadÕr. Ziyaretçilerin birlikte geldikleri grup üyeleri dahil edilerek yapÕlan de÷erlendirme sonucunda bu sÕralama de÷iúmemektedir.

Ankete katÕlan ziyaretçilerin % 89.3’ünü sigortalÕ olanlar, % 10.6’sÕnÕ herhangi bir sosyal güvencesi olmayanlar oluúturmaktadÕr.

SigortasÕ olanlar içinde özel sigortasÕ olanlar ise % 2.9’luk bir paya sahiptir.

Ankete katÕlan ziyaretçilerin aylÕk aile gelirleri, gelir gruplarÕ oluúturularak sorulmuútur. En sÕk rastlanan gelir grubunun % 39.4 ile 1501-3000 YTL oldu÷u, bunu 500-1500 YTL ve 3001-5000 YTL gruplarÕnÕn % 21.2 oranÕ ile izledi÷i, aylÕk geliri 500 YTL’nin altÕnda olanlarÕn % 6.7 ve 5000 YTL’nin üzerinde olanlarÕn % 11.5 oranÕnda oldu÷u görülmektedir. Ücretli ikinci bir iúte çalÕúanlarÕn oranÕ yalnÕzca

% 2.88’dir. Ziyaretçilerin ortalama gelir düzeyinin Türkiye ortalamasÕnÕn üstünde oldu÷u görülmektedir.

Ziyaretçi-yerleúim yeri iliúkilerinin incelenmesi sonucunda ziyaret günü, Milli Parka gelmek için 200 km’ye ulaúan yol katedildi÷i, 50 km’den fazla yol katedenlerin % 28.9 km, 100 km’den

fazla yol katedenlerin % 13.5 oranÕnda oldu÷u görülmektedir. Ziyaret günü gelinen yerleúim yerleri, AydÕn, Denizli, Manisa, øzmir ve Mu÷la il merkezleri ile ilçeleridir. Ziyaretçilerin yaúadÕklarÕ yerleúim yerlerine bakÕldÕ÷Õnda, Kars’tan Tekirda÷’a, Hatay’dan Samsun’a geniú bir da÷ÕlÕm gösterdi÷i; bölgesel olarak yapÕlan de÷erlendirme sonucu, % 61.5’ini Ege Bölgesinden gelenlerin oluúturdu÷u, bunu sÕrasÕyla Marmara, øç Anadolu bölgelerinin izledi÷i görülmektedir.

Yurt dÕúÕnda yaúayanlarÕn oranÕ % 4.8 olup Almanya, Fransa, Ukrayna ve Belçika’dan gelen ziyaretçilere rastlanmÕútÕr. % 54.8’i tatilde oldu÷u dönemde Milli ParkÕ ziyaret etti÷ini, % 44.2’si sürekli oturdu÷u yerleúim yerinden geldi÷ini, % 1’i ise iú gere÷i bölgede bulundu÷u bir dönemde ziyaretini gerçekleútirdi÷ini ifade etmiútir.

Milli Parka gelmekte kullanÕlan ulaúÕm araçlarÕnÕn % 87.5’inin ziyaretçilerin kendilerine ya da beraber geldikleri gruba ait özel araç,

% 2.8’inin kiralÕk araç, % 9.6’sÕnÕn toplu taúÕma aracÕ oldu÷u; % 73.1’inin özel aracÕnÕn bulundu÷u, iki aracÕ olan ailelerin oranÕnÕn ise

% 8.7 oldu÷u görülmektedir.

Ziyaretçilerin yaúadÕklarÕ ev ve çevreye iliúkin elde edilen bulgulara göre, % 47.1’i bahçeli bir evde, % 52.9 oranÕndaki daha büyük bir bölümü ise bahçesi olmayan bir evde yaúamakta; % 71.1’inin yaúadÕ÷Õ yerin çevresinde yeúil alan bulunurken, % 28.9’unun yaúadÕ÷Õ yerin çevresinde yeúil alan bulunmamaktadÕr.

Sivil toplum kuruluúlarÕna üyelik durumlarÕna bakÕldÕ÷Õnda, % 76’sÕnÕn herhangi bir sivil toplum kuruluúuna üye olmadÕ÷Õ, % 24’lük bölümün üye oldu÷u kuruluúlar arasÕnda ise meslek örgütleri ile sendikalarÕn önemli bir yer tuttu÷u görülmektedir. Do÷a ve çevre konusunda üye olunan tek sivil toplum örgütü olarak TEMA’ya

rastlanmÕú ve ankete katÕlan ziyaretçilerin % 2.9’unu oluúturdu÷u görülmüútür.

Ankete katÕlan ziyaretçilerin içinde Milli Parka ilk geliúi olanlar,

% 30.8 oranÕnda bir paya sahipken, daha önce en az bir kez gelmiú olanlarÕn oranÕ % 69.2’dir. Ziyaretçilerin % 41.3’ü yÕlda ortalama 1 ila 5 kez Milli Parka gelmektedir. % 33.7 oranÕndaki ziyaretçi, hafta içi-hafta sonu tercihi yapmazken % 66.3’ü çeúitli nedenlerle hafta içi ya da hafta sonunu tercih etmektedir. Beúli likert ölçe÷i ile yapÕlan de÷erlendirme sonucu birbirine yakÕn ortalamalara sahip olmakla birlikte hafta içi günlerin daha çok tercih edildi÷i görülmektedir. Hafta içi günlerin hafta sonuna göre daha çok tercih edilmesinde belirleyici olan etkenlerin içinde di÷er günlere daha sakin olmasÕ birinci önceli÷i oluútururken, hafta sonu günlerinin tercihindeki en etkili neden çalÕúma koúullarÕ olarak karúÕmÕza çÕkmaktadÕr.

Milli Parkta geçirilen zaman, yarÕm saat ile 10 saat arasÕnda de÷iúmekte olup ortalama 5.19 saattir. Ziyaretçilerin % 25’i Milli Parkta 6 saat ve üzerinde zaman geçirirken, % 50’si 5 saat ve üzerinde, % 75’i 4 saat ve üzerinde zaman geçirmektedir.

Ziyaretçilerin Milli Parka gelmelerinde etkili olan faktörler, bulanÕk eúli karúÕlaútÕrma yöntemi (fuzzy pair wise comparison) ile her seçenek di÷eri ile ikili olarak karúÕlaútÕrÕlarak elde edilmiútir. YapÕlan de÷erlendirme sonucu, turizm acenteleri birinci önceli÷i almÕú, bunu sÕrasÕyla tanÕtÕm kitap ve broúürleri, gazete-dergi-TV-radyo-internet, herhangi bir ön bilgi almadan tesadüfen gelme, úeklinde bir sÕralamanÕn izledi÷i görülmüútür. økili karúÕlaútÕrma sonuçlarÕna göre ziyaretçilerin turizm acentelerini ve basÕlÕ tanÕtÕm yayÕnlarÕnÕ önemsedikleri, ancak acentelerin Milli Parkla ilgili faaliyetlerinin ve

Milli Park yönetiminin basÕlÕ tanÕtÕm yayÕnlarÕ konusundaki çalÕúmalarÕnÕn yetersiz oldu÷u görülmektedir.

Ziyaretçilerin Milli Parka geliú amaçlarÕ, bulanÕk eúli karúÕlaútÕrma yöntemi ile de÷erlendirilmiútir. Elde edilen a÷ÕrlÕklara göre yapÕlan sÕralama incelendi÷inde, 0.55 (% 24.5) ile keúif birinci, 0.52 (% 23.5) ile sosyalleúme ikinci, 0.49 (% 21.7) ile aktivite üçüncü, 0.36 ile (% 16.01) ile sa÷lÕk dördüncü ve 0.32 (% 14.2) ile dinlenme son sÕrada yer almaktadÕr.

Milli Parkta gerçekleútirilen rekreatif etkinliklerin hangi amaç için hangi derecede tercih edildi÷ini belirlemek amacÕyla beúli likert ölçe÷i kullanÕlarak alÕnan sonuçlarÕn de÷erlendilmesi sonucunda, herbir etkinli÷in ortalamalarÕna göre etkinliklerin tercih sÕralamasÕ yapÕlmÕútÕr. En çok tercih edilen etkinli÷in manzara seyretme ile yüzme/güneúlenme ve piknik yapma (2.99) oldu÷u, bunu sÕrasÕyla yürüyüú yapma (2.33), yaban hayatÕ izleme (1.80), foto÷raf çekme (1.43), do÷al materyal (taú, deniz kabu÷u vb.) toplama (1.36), dalma (0.73), bisiklete binme (0.63) ve balÕk tutma (0.53) etkinliklerinin izledi÷i görülmektedir.

Ziyaretçilerin bu etkinlikler için Milli ParkÕ tercih etmelerinde etkili olan unsurlarÕn, 1 “etkisiz, 5 “çok etkili” olmak üzere likert ölçe÷i kullanÕlarak de÷erlendirilmesi sonucu; en etkili unsurun 5’e yakÕn bir ortalama ile (4.35) ParkÕn kaynak de÷erleri oldu÷u görülmüú, bunu sÕrasÕyla zevk ve tercihlerine uygunlu÷u ve ulaúÕmÕn kolaylÕ÷Õ izlemiútir. Milli Park içindeki tesis ve hizmetlerin kalitesi ise oldukça düúük bir ortalama ile (2.13) son sÕrada yer almÕútÕr.

Her bir unsur kendi içinde benzer úekilde de÷erlendirilmiútir. Bu durumda, kaynak de÷erleri içinde denizin 5’e yakÕn bir de÷erle (4.63)

birinci sÕrayÕ aldÕ÷Õ, bunu çok yakÕn bir de÷erle (4.26) bitki örtüsünün izledi÷i, ParkÕn di÷er kaynak de÷erleri olan yaban hayatÕ, jeomorfolojik yapÕ ile tarihi-arkeolojik de÷erlerin ortalamasÕnÕn ise

“orta derecede etkili” seçene÷inin karúÕlÕ÷Õ olan 3’ün altÕnda kaldÕ÷Õ görülmektedir. Bu de÷erlerin Milli ParkÕn tercih edilmesinde etkili olmamasÕnda ziyaretçilerin ilgisizli÷i etken oldu÷u gibi ParkÕn tanÕtÕmÕ ve ziyaretçileri yönlendirmedeki eksiklikleri de önemli bir etkendir. Ziyaretçilerin ço÷u, ziyarete kapalÕ alan içinde kalmasÕnÕn etkisiyle Zeus Ma÷arasÕ dÕúÕndaki tarihi ve arkeolojik de÷erlerin varlÕ÷Õndan dahi haberdar de÷ildir.

Kaynak de÷erlerinin her bir unsurunun etki dereceleri aynÕ yöntemle incelendi÷inde; ParkÕn denizinin tercih edilmesinde, temiz olmasÕnÕn birinci önceli÷i aldÕ÷Õ; bitki örtüsü içinde öncelikle a÷açlarÕn, yaban hayatÕ içinde kuúlarÕn ve jeomorfolojik yapÕlar içinde kanyonun en etkili unsurlar olarak yer aldÕ÷Õ görülmektedir.

Ziyaretçilerin önceliklerinin, farkÕnda olma ve tanÕma dereceleri ile ilgili oldu÷u görülmektedir. Deniz ve bitki örtüsü ile ilgili sonuçlarda oldu÷u gibi yaban hayatÕ ve jeomorfolojik yapÕlara iliúkin cevaplar da bunu destekler niteliktedir. Örne÷in yaban hayatÕnda memeliler kuúlardan sonra gelmekle birlikte kuúlarÕnkine yakÕn bir de÷er almÕútÕr. Bunda Park içinde günübirlik kullanÕm alanÕna kadar inen yaban domuzlarÕnÕn etkili oldu÷u, ankete katÕlanlarÕn cevaplama esnasÕndaki ifadelerinden anlaúÕlmaktadÕr. Yine jeomorfolojik yapÕ içinde ma÷ara ve kayalÕklara oranla kanyonun daha etkili olmasÕnda, Oluklu Kanyon vadisindeki yürüyüú parkuru, önemli bir unsurdur.

Burada hiç yürümemiú olan ziyaretçiler dahi kanyonu di÷er jeomorfolojik yapÕlardan daha etkili olarak de÷erlendirmiúlerdir.

De÷er verme düzeyinin tanÕma ve bilgi sahibi olma ile arttÕ÷Õ,

çalÕúmada kurulan probit model sonuçlarÕnda da görülmektedir.

Koruma bilincinin artÕrÕlmasÕ için tanÕma ve bilgi düzeyini artÕrmaya katkÕda bulunacak uygulamalara önem verilmesinin etkili sonuçlar verece÷i görülmektedir. ParkÕn kaynak de÷erlerini korumak için gerekli önlemler alÕnarak ziyaretçilere farklÕ deneyimler sa÷layacak, rehber eúli÷inde turlar düzenlenmesi vb faaliyetlerle bu konuda olumlu farklÕlÕklar yaratÕlabilir.

UlaúÕmda etkili unsurlar arasÕnda yol kalitesi ve yönlendirme levhalarÕ en çok önemsenen unsurlar olarak birinci önceli÷i almakta;

toplu taúÕma araçlarÕnÕn varlÕ÷Õ bunu izlemekte; yerleúim merkezine uzaklÕk ise daha sonra gelmektedir. Parka gelen ziyaretçilerin yalnÕzca

% 9.6’sÕ toplu taúÕma araçlarÕnÕ kullanmaktadÕr. Ziyaretçilerin büyük bölümü özel araç ile Milli Parka gelmelerine ra÷men toplu taúÕma araçlarÕnÕn varlÕ÷ÕnÕ, ParkÕn yerleúim merkezine uzaklÕ÷Õndan daha fazla önemsemektedir.

Milli Park içindeki tesis ve hizmet kalitesinin de÷erlendirilmesinde, 1 “çok kötü”, 5 “çok iyi” olmak üzere likert ölçe÷i ile ziyaretçilerin yaptÕklarÕ de÷erlendirmeler incelenerek, 2.84 ile 1.26 arasÕnda ortalamalara sahip oldu÷u ve genel olarak “ne iyi ne de kötü” úeklinde bir de÷erlendirmenin hakim oldu÷u gözlenmektedir.

Tesis ve hizmetler konusunda elde edilen sonuçlar, azalan bir sÕralama ile; ziyaretçi nitelik ve yo÷unlu÷u, piknik üniteleri, içme suyu nitelik ve miktarÕ, WC-duú-kabin-çeúme-park yeri vb tesisler, giriú ücretinin uygunlu÷u, güvenlik hizmetleri, alÕúveriú üniteleri, danÕúma-rehberlik hizmetleri úeklindedir.

Ziyaretçilerin Milli Parkla ilgili memnuniyetlerini belirlemeye yönelik olarak hazÕrlanmÕú sorularÕn de÷erlendirmeleri, tesis ve

hizmetlerin kalitesi konusundaki olumsuzlu÷a ra÷men olumlu olarak görülmektedir. Ankete katÕlan ziyaretçilerin Milli Parkta geçirdikleri zamanÕ benzer rekreatif etkinlikler için gittikleri di÷er alanlarla karúÕlaútÕrmalarÕnÕn de÷erlendirilmesi sonucu, ziyaretçilerin % 42,31’ini oluúturan ço÷unlu÷un Milli Parkta geçirdikleri zamanÕ benzer di÷er alanlarda geçirdikleri zamanlara göre “oldukça iyi”

olarak de÷erlendirdi÷i; bunu % 25 ile “orta derecede iyi” ve % 23.08 ile “en iyi” olarak niteleyen ziyaretçilerin izledi÷i görülmektedir.

“Biraz iyi” nitelemesi yapan ziyaretçi oranÕ % 8.65’te kalÕrken “en kötü” nitelemesinde bulunan ziyaretçi oranÕ yalnÕzca % 0,96’dÕr.

Ziyaretçilerin % 89.4’ü Milli Parka daha sÕk gelmeyi istediklerini; % 95.1’i çevresindekilere buraya gelmelerini önerece÷ini belirtmiútir. % 85.6’sÕ, bulunduklarÕ yerden çÕkarken ana amaçlarÕnÕn Milli Parka gelmek oldu÷unu ifade etmektedir.

Ziyaretçilerden Milli ParkÕn yurt içi ve yurt dÕúÕ tanÕtÕmÕnÕ de÷erlendirmeleri istenmiú; % 24.0’Õ yurt içi tanÕtÕm, % 54.9’u yurt dÕúÕ tanÕtÕm konusunda fikri olmadÕ÷ÕnÕ ifade etmiútir. Yurt içi tanÕtÕmÕ yeterli bulanlarÕn oranÕ yalnÕzca % 10.6 iken, yetersiz bulanlar % 65.4 oranÕndadÕr. Yurt dÕúÕ tanÕtÕmÕ iyi bulanlar yalnÕzca % 1.9 olmuú;

“oldukça iyi” ve “çok iyi” ifadelerini kullanan ziyaretçi bulunmadÕ÷Õ görülmüútür.

ÇalÕúmada bireysel seyahat maliyeti yöntemi ile rekreasyon amaçlÕ kullanÕmÕn ekonomik de÷erini belirlemek için farklÕ de÷iúkenler kullanÕlarak ekonometrik modeller kurulmuútur.

Modellerde ba÷ÕmlÕ de÷iúken, Milli Parka bir yÕl içinde yapÕlan bireysel gezi sayÕsÕ; ba÷ÕmsÕz de÷iúkenler ise kiúi baúÕna seyahat maliyeti, hanehalkÕ geliri, ailedeki birey sayÕsÕ, ziyaretçilerin yaúÕ,

ö÷renim düzeyi, cinsiyeti, medeni hali ve aracÕ olup olmamasÕ olarak belirlenmiútir.

ÇalÕúmanÕn temel ba÷ÕmsÕz de÷iúkenlerinden olan, kiúi baúÕna seyahat maliyetinin belirlenmesinde, özel araçla gelen ziyaretçiler için gidiú-dönüú yakÕt masrafÕ, toplu taúÕma araçlarÕnÕ kullananlar için gidiú-dönüú yol masraflarÕ, Milli Parkta tüketmek için yanlarÕnda getirdikleri malzemenin bedeli, Parka giriú ücreti ve Park içinde yaptÕ÷Õ harcamalarÕn toplamÕ esas alÕnmÕútÕr. UlaúÕm maliyetinin dahil edilmesinde yalnÕzca yakÕt masrafÕ dikkate alÕnmÕú ve hem yakÕt bedeli hem de di÷er masraflar için ziyaretçilerin beyanlarÕ esas alÕnmÕútÕr. UlaúÕm ve Parkta geçen süre için bir zaman de÷eri hesaplanmamÕútÕr.

ÇalÕúma verileri, do÷asÕ gere÷i negatif olmayan tamsayÕ olmasÕ nedeniyle, bu durum için en uygun yöntemlerden biri olan poisson regresyon modelleri ile çalÕúÕlmÕútÕr. ÇalÕúmada poisson modellerinden, içsel tabakalÕ için tüketici rantÕ ortalamasÕ sonuçlarÕ verilmiútir. øçsel tabakalÕlÕk, Parka daha fazla gelenlerin örne÷e girme olasÕlÕ÷ÕnÕn daha fazla olmasÕnÕ ifade etmektedir. Hesaplanan tüketici rantÕ de÷eri, kiúi baúÕna bir gün için 83.98 YTL’dir. Bir kiúinin Milli Parka bir yÕl içinde yaptÕ÷Õ ortalama gezi sayÕsÕ 5.36 oldu÷undan kiúi baúÕna yÕllÕk tüketici fazlasÕ 450 YTL olarak bulunmaktadÕr. Bir günlük gezinin kiúi baúÕna ortalama maliyeti, çalÕúÕlan örnek için 22.27 YTL’dir. Ziyaretçilerin, Milli Park için katlandÕklarÕ masrafÕn üç katÕndan daha fazla (3.77) fayda sa÷ladÕklarÕ görülmektedir. Anket çalÕúmasÕ iki aylÕk bir dönemi kapsamasÕna ra÷men, daha sa÷lÕklÕ cevaplar alÕnabilmesi için çalÕúmada yÕllÕk ziyaret sayÕsÕ esas alÕnmÕútÕr. Milli ParkÕ yÕlda ortalama 500.000 kiúi ziyaret etmektedir

ve giriú ücretlerinden bir yÕlda elde edilen ortalama gelir 700.000 YTL’dir. ÇalÕúma verileri dikkate alÕnarak ParkÕn rekreasyon amacÕyla kullanÕmÕnÕn ekonomik de÷eri; bir kiúi için 83.98 YTL olan tüketici rantÕnÕn ortalama yÕllÕk ziyaretçi sayÕsÕ olan 500.000 ile çarpÕlmasÕ sonucu yaklaúÕk olarak 41.990.000 YTL olarak bulunmaktadÕr.

8 SONUÇ

ÇalÕúma ile Dilek YarÕmadasÕ-Büyük Menderes DeltasÕ Milli ParkÕnÕn rekreasyon amacÕyla kullanÕmÕnÕn ekonomik de÷eri, bireysel seyahat maliyeti yöntemi kullanÕlarak belirlenmeye çalÕúÕlmÕútÕr.

AyrÕca çalÕúmanÕn yapÕldÕ÷Õ, eylül-ekim aylarÕnda Milli ParkÕ ziyaret edenlerin demografik sosyo-ekonomik özelliklerine iliúkin bazÕ sonuçlar da elde edilmiútir.

Do÷al ve kültürel kaynaklarÕn korundu÷u alanlar olan ve rekreasyon olanaklarÕ da sunan milli parklar, bu özellikleriyle ziyaretçiler için bir e÷itim ve tanÕtÕm alanÕ özelli÷i ve önemli bir halkla iliúkiler aracÕ niteli÷i taúÕmaktadÕr.

Dünyada giderek daha fazla sayÕda ülke çevre e÷itimi ve turizm etkinliklerini milli park ve tabiat parkÕ gibi korunan alanlara yönlendirmektedir. Her yÕl milli parklar milyonlarca kiúi tarafÕndan ziyaret edilmektedir. Yeni bir úeyler ö÷renme ve yeni co÷rafyalar tanÕma üstüne kurulan bu ziyaretlerde ülkemizde oldu÷u gibi sadece piknik yapÕlmamaktadÕr. Çevre e÷itiminde milli parklar salt çevre e÷itimi konularÕna ev sahipli÷i yapmamakta, aynÕ zamanda e÷itim için bulunmaz bir ortam ve araç olarak kullanÕlabilmektedir. Günümüzde sadece do÷a koruma ile ilgili de÷il baúka sektörler de meslek içi e÷itimleri için e÷itim ortamÕ olarak milli parklarÕ tercih etmektedir.

KaldÕ ki milli parklarÕn kaynak de÷erlerine ba÷lÕ olarak kÕrsal kalkÕnmaya katkÕ sa÷layacak ekolojik tarÕm ve hayvancÕlÕk, ekoturizm, turizm rehberli÷i, kuú gözlemcili÷i gibi konularda da pek çok e÷itime olanak sa÷lamasÕ söz konusu olmaktadÕr (Kurdo÷lu vd.,

2005). FlorasÕ, faunasÕ, ormanÕ, denizi, koylarÕ, lagünleri, ma÷aralarÕ, kanyonlarÕ, tarihi ve arkeolojik de÷erleri ile çok çeúitli zenginlikleri bir arada bulunduran Dilek YarÕmadasÕ-Büyük Menderes DeltasÕ Milli ParkÕ, do÷a yürüyüúü, kaya tÕrmanÕúÕ, da÷ bisikleti, foto safari, manzara izleme, dalma, olta balÕkçÕlÕ÷Õ, kültürel yürüyüúler, kuú gözleme vb pek çok farklÕ aktiviteye olanak veren bir yapÕya sahiptir.

Ancak yo÷un olarak piknik yapmak ve denize girmek amacÕyla ziyaret edilmekte; belli dönemlerde, belli alanlarda taúÕma kapasitesinin çok üzerine çÕkan ziyaretçi sayÕsÕ nedeniyle hem alanÕn do÷al dokusunda bozulmalar meydana gelmekte, hem de ziyaretçilerin farklÕ aktivitelerle alandan sa÷layabilecekleri en yüksek faydayÕ sa÷lamalarÕ mümkün olmamakta, bu durum, gerçekleútirilen aktivitelerin kalitesinin de düúmesine neden olmaktadÕr. Do÷a koruma bilincinin geliúmesi için öncelikle korunacak de÷erlerin tanÕtÕmÕnÕn önemli oldu÷u düúünülürse, bu konudaki en etkili araçlarÕn yine bu de÷erlerin kendileri oldu÷u görülecektir. Zengin kaynak de÷erleriyle çok etkili araçlara sahip olan Milli Parkta, bundan yeterince yararlanÕlmadÕ÷Õ görülmektedir. Ziyaretçilere alanÕn giriúinde Milli ParkÕ tanÕtmak, yapÕlabilecek rekreatif etkinlikler hakkÕnda bilgi vermek, ziyarete kapalÕ alanlarÕn ya da gözlenmesi zor kaynak de÷erlerinin görülmesini sa÷lamak için görsel (video, slayt gösterimleri, data-show sunumlar, CD'ler), sözlü, yazÕlÕ bilgilerin sunuldu÷u, tanÕtÕm ve e÷itim amaçlÕ bir ziyaretçi tanÕtÕm merkezi ile önemli farklÕlÕklar yaratÕlabilir. Dilek YarÕmadasÕ Milli ParkÕnda, güney sÕnÕrÕndaki Eski Do÷anbey Köyünde bulunan tarihi bir binanÕn restorasyonu 2004 yÕlÕnda tamamlanarak ziyaretçi tanÕtÕm merkezi olarak düzenlenmiútir. øçinde sergi, bilgisayar, e÷itim, tanÕtÕm odalarÕ, foto÷raf gösteri ve toplantÕ salonlarÕ, müze, kütüphane, kafeteryanÕn bulundu÷u tanÕtÕm merkezi,

pek çok ihtiyaca cevap verecek úekilde düzenlenmesine ra÷men ziyaretçi giriúinin ParkÕn kuzeyinde olmasÕ nedeniyle iúlevini tam olarak yerine getirememektedir. Ziyaretçi tanÕtÕm merkezi ParkÕn giriúinde yer aldÕ÷Õ takdirde çok daha etkili olabilecektir. AyrÕca böyle bir merkezin alana yakÕnlÕ÷Õ ve geliúmiú turizmi nedeniyle KuúadasÕ merkezinde de oluúturulmasÕ sa÷lanarak Milli ParkÕ ziyaret etmeyenlerin de alan hakkÕnda bilgi sahibi olmalarÕ sa÷lanabilir. Milli ParkÕn yakÕn çevresindeki, turizm faaliyetlerinin geliúmiú oldu÷u KuúadasÕ ilçesi ve Davutlar beldesinde yeterli yönlendirme levhasÕnÕn olmadÕ÷Õ görülmektedir. Öyle ki, anket çalÕúmalarÕ sÕrasÕnda yÕllardÕr KuúadasÕna geldi÷i halde Milli ParkÕn varlÕ÷Õndan yeni haberdar oldu÷unu söyleyen ziyaretçilerle karúÕlaúÕlmÕútÕr. Milli Park içinde ise daha fazla sayÕda, alanÕn kaynak de÷erlerinin özelliklerini ve önemini açÕklayan bilgilendirme levhalarÕna yer verilmelidir. AlanÕ tanÕtÕcÕ daha fazla yazÕlÕ materyal (kitap, broúür, harita, plan, kroki vb), farklÕ sosyo-kültürel yapÕya sahip ziyaretçi gruplarÕ gözönüne alÕnarak farklÕ biçimlerde hazÕrlandÕ÷Õ takdirde ParkÕn tanÕtÕmÕ ve koruma bilincinin artÕrÕlmasÕna yönelik bir farkÕndalÕ÷Õn oluúturulmasÕnda daha etkili olunabilir. Ziyaretçilere yönelik tanÕtÕm ve e÷itim faaliyetleriyle, alandan elde edebilecekleri deneyim en üst düzeye çÕkarmaya çalÕúÕlÕrken kaynak de÷erleri de korunmalÕdÕr. Bu da ParkÕn do÷al ve kültürel de÷erleri, ziyaretçi nitelikleri, çevresindeki yerleúim yerlerinin özelliklerinin bir bütün olarak de÷erlendirildi÷i, teknik ve yönetsel boyutlara sahip bir ziyaretçi yönetim planÕnÕn uygulanmasÕ ile mümkündür.

Korunan alanlarÕn devamlÕlÕ÷ÕnÕ tehdit eden bir çok sorun, alan kullanÕmÕndan kaynaklanmaktadÕr. Alan kullanÕmÕnÕn tip ve boyutu ise kullanÕcÕlarÕn bilgi ve deneyimleriyle do÷rudan ilgilidir. Hem

alanlarÕn korunmasÕ hem de gelen insanlara bir takÕm deneyimler kazandÕrÕlmak isteniyorsa iyi bir ziyaretçi organizasyonu, e÷itim ve sunum teknikleri kullanÕlmak zorundadÕr (Grant 1996’ya atfen Zal, 2001). KullanÕlacak tekniklerin belirlenmesi ise kullanÕcÕ özelliklerinin bilinmesini gerektirir.

Bu çalÕúma ile Dilek YarÕmadasÕ Büyük Menderes DeltasÕ Milli ParkÕnÕn eylül-ekim aylarÕndaki ziyaretçilerinin özelliklerine iliúkin bazÕ sonuçlar elde edilmiútir. Ancak Milli ParkÕn ziyaretçi profili yÕlÕn farklÕ dönemlerinde, gerçekleútirilebilecek ve tercih edilen aktivitelere göre farklÕlÕklar göstermektedir. Bu nedenle Milli ParkÕn ziyaretçi profilini ortaya koyabilmek, böyle bir çalÕúmanÕn, bir yÕlÕ kapsayacak úekilde yapÕlmasÕ ile mümkün olacaktÕr.

Milli Park yaz döneminde, giriú ücretinin uygunlu÷u, günübirlik kullanÕm için tesislerin bulunmasÕ ve hepsinden önemlisi denizin temizli÷i nedeniyle çevresindeki alanlara tercih edilmektedir. Milli ParkÕn kullanÕma açÕk olan koylarÕ, bu dönemde kapasitesinin üzerinde bir ziyaretçi akÕnÕyla karúÕ karúÕya kalmaktadÕr. (Anonim,

Milli Park yaz döneminde, giriú ücretinin uygunlu÷u, günübirlik kullanÕm için tesislerin bulunmasÕ ve hepsinden önemlisi denizin temizli÷i nedeniyle çevresindeki alanlara tercih edilmektedir. Milli ParkÕn kullanÕma açÕk olan koylarÕ, bu dönemde kapasitesinin üzerinde bir ziyaretçi akÕnÕyla karúÕ karúÕya kalmaktadÕr. (Anonim,