BÖLÜM 3: AĞ VE DAVRANIŞ DİNAMİKLERİ
3.3. Teorik ve Ampirik Bazı Çalışmalar ve Anahtar Konular
Sosyal ağ analizi, bir ağda fenomenler arasındaki sosyal yapının ilişkisel ve yapısal özelliklerinin incelenmesi için bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Konuya ilişkin olarak literatürde son zamanlarda yoğunluk kazanan çalışmalar, ağın muhtemel yapısının ve davranış şeklinin tahmin edilmesi üzerine odaklanmaktadır. Dinamik bir çevrede sosyal ağda meydana gelen değişimin matematiksel olarak ifade edilmesine odaklanan araştırmalar, mevcut alternatif değişim efektleri içinden gerçekleşen değişimin hangi model ile açıklanabileceği üzerinde durmaktadır. Değişim efektlerindeki bu çeşitlilik, ağdaki aktörler arasında meydana gelen etkileşimin farklı açılardan değerlendirilmesine olanak sağlamıştır.
Aktörler arasındaki ilişkilerin farklı açılardan incelendiği çalışmalardan, Koskinen ve Edling (2012)’in yürütmüş oldukları, Stockholm Borsası birincil listesinde işlem gören tüm şirketlerin kurumsal yönetim kurulu verilerinin analiz edildiği çalışmada, iç içe geçmiş müdürlükler teorisi temelinde kuruldaki yönetim akışı ve atama süreci incelenmiştir. Bu çalışmada, olaylarda ya da üyeliklerin paylaşılmasında, örneğin işe alımlar ya da atamalarda referans gibi opsiyonların sosyal aktörler arasındaki bağların oluşumunu nasıl etkilediği gözlemlenmiştir. Salathe ve diğerlerinin (2013) yapmış olduğu çalışmada, sağlık duyarlılığının yayılımına yönelik olarak H1N1 aşısı ile ilgili online bir topluluk incelenmiş ve farklı tipteki duyarlılığın değişim gösterdiği gözlemlenmiştir. Bu çalışmadan elde edilen bulgulara göre, negatif duyarlılığın bulaşıcı olduğu ve pozitif duyarlılığın ise genellenemeyeceği ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda, kitlesel etkinin ve sosyal yayılımın davranış dinamikleri üzerindeki etkisinin içeriğe bağlı olduğu sonucuna varılmaktadır. Bir başka çalışma da ise, yayılım olasılığı, bireyin temas içerisinde olduğu komşularının sayısından ziyade, bireyin temas içerisinde olduğu komşularının bağlantı bileşenlerinin sayısı tarafından kontrol edildiği savunulmaktadır (Ugander ve diğerleri, 2012).
Ağdaki değişimi açıklamak için; aktörün bireysel özelliklerine, aktör ikililerin özelliklerine ve ağın odağına (bireyleri bir araya getiren motivasyona) ait bilgilere
70
ihtiyaç vardır ve tüm bu parametreleri tek tek değerlendirmek ise mümkün değildir. Bu nedenle parametreleri ve çeşitli değişim efektlerini içeren sosyal ağ yapılarını değerlendirebilen modellere ihtiyaç duyulduğu aşikardır.
Literatürde, ağ ve davranış dinamiklerini değerlendiren pek çok çalışma mevcut olup bu çalışmaların altında farklı kavramsal mekanizmalar yatmaktadır. Farklı ağ tipleri inceleyen çalışmalardan derlenen Tablo 4’te, çalışmaların uygulama alanları, kullanılan veri seti ve metotlar, dikkat çekilmek istenen ana fikir ile beraber verilmiştir. Verilen örnek çalışmaların çeşitliliğinden de görüleceği üzere, ağın dinamiklerinin belirlenmesi, araştırmanın amacına ve kapsamına bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Ağın yapısal özelliklerinin, davranışının ve performansının tanımlanması ya da ağın yetenek ve kapasitesinin tanımlanması için farklı modeller benimsenebilir. Dolayısıyla, incelenecek değişim türüne bağlı olarak, ağda meydana gelecek değişimin modellenmesinde benimsenecek yaklaşım değişebilir.
71
Tablo 4
Ağ ve Davranış Dinamiklerini Seçim ve Etki Perspektifinden Değerlendiren Bazı Çalışmalar
Yazarlar, Yıl, Başlık Metot Veri Seti İncelenen Ağın Yağısı ve Ana Fikir
David Kempe, Jon Kleinberg, Sigal Oren, Aleksandrs Slivkins, 2013: Selection and Influence in Cultural Dynamics 3 farklı matematiksel formülasyon geliştirilmiştir. -Global model -Local model -General model
Bu çalışmada, diğerlerini etkileyebilen insan tiplerini tanımlayan bir grafik yapısı olduğu iddia edilmektedir.
Çeşitliliğin sürdürülmesindeki temel prensip, homojenliğin etki
alanı, kültürel farklılık, politik üyelik ya da ürün
adaptasyonu, seçim ve etki gibi iki güç arasındaki gerilimin
bir ürünüdür. Seçim parçalanmayı destekleyen bir yönelimdir
ve toplum diğerleri ile daha az etkileşimde oldukları çoklu gruplara ayrılır. Etki ise, homojenliği destekleyen bir eğilimdir, insanlar kendi davranışları ile aynı eğilime sahip olan yöne kayarlar.
Mark N. Lubell, John Scholz, Ramiro Berardo, Garry Robins, 2012:
Testing Policy Theory with Statistical Models of Networks
Teorik bir çalışmadır.
Çalışmada, teorik çerçeve ile var olan uygulamalar özetlenmiştir. Üstel rasgele grafik model, stokastik aktör
bazlı model gibi bazı
anahtar istatistik modellere değinilmiştir.
Literatürde yer alan politik ağlar üzerine odaklanan çalışmalara yer
verilmiştir. Bireyler ve hükümet
yetkilileri düzeyinde toplu-hareket
problemi çözümüne yönelik kurumsal rassal seçim ve politik değişimleri açıklayan denge modeline ve oyunların
ekolojisi metaforuna değinen
çalışmalar incelenmiştir.
Bu çalışma, mikro-seviye bireysel davranışlar ile makro
seviye yasa ve çıktılar arasındaki nedensellik ilişkisinin yanı
sıra orta seviye politik ağları açıklamaya yönelik bir bakış açısı sunmaktadır. Ayrıca, mikro ve makro-seviye değişkenlerin ağ yapısını nasıl etkilediği, mikro-seviye davranış ve makro-seviye çıktının ağ yapısını nasıl dönüştürdüğü inceleyen bir çalışma olmanın yanı sıra, makro-seviye değişkenler takımı, mikro-seviye davranış ve politik sistemler içerisindeki örtük ağ yapısının politik çıktılara ve kararlara etkisini kavramsallaştıran bir çalışmadır.
Kevin Lewis, Marco Gonzalez and Jason Kaufman, 2012: Social
Selection and Peer Influence in an Online Social Network
Snijders ve diğerlerinin önermiş olduğu stokastik aktör bazlı model kullanılmıştır.
Çalışmada Amerika’da kolej
öğrencilerinden oluşan 1640 facebook kullanıcısının, müzik, film ve kitap alışkanlıkları incelenmiştir.
Stokastik aktör tabanlı model yaklaşımı kullanılmıştır.
Stokastik aktör bazlı model ile değişimi sunan alternatif mekanizmaların sayısı yeterli esnekliği sağlamakta ve sürekli zaman içerisinde, davranış ve ilişkilerin birlikte modellenmesine olanak sağlamaktadır.
72 Tablo 4’ün Devamı
Ulrik Brandes, Natalie Indlekofer, Martin Mader, 2012:
Visualization Methods for Longitudinal Social Networks and
Stochastic Actor-Oriented Modeling
Boylamsal ağlarda, stokastik aktör bazlı model tahminlerini gösteren bir grafik yaklaşımı
önerilmiştir.
2008-2009 yılları arasında 7 dalgadan (1: en düşük, 7: en yüksek) oluşan ve üniversiteye yeni başlayan 78 öğrencinin arkadaşlık ağını inceleyen bir veri seti kullanılmıştır.
Çalışmada, boylamsal sosyal ağların keşfedici
görselleştirilmesine ilişkin çevrimdışı grafik problemi ele alınmıştır. Önerilen grafiğin görünümü referans konumlarına bağlıdır ki, bu durum bireylerin yerleşim kalitesini ve organizasyonların sürdürülebilirliğini temsil eder. Grafik üzerindeki kümelenme, küresel bir bakış açısı kolaylığı
sağlamaktadır. Düğümler arasındaki bağlar okunabilirliği ve istikrar dengesinin sağlanarak bireysel ağların özelliklerinin vurgulanmasına olanak tanımaktadır. Stokastik aktör bazlı modellerin tahmini gösterimleri, gözlem dizilerinin yerine simüle ağlar seti kullanılarak elde edilebilir. Bir görüntü içinde diyadik tahminlerin tüm bilgileri birleştirilerek, tahmin edilen küresel yapı gözlemlenebilir.
Tom A.B. Snijders, 2011: Statistical Models
for Social Networks
Tekli ağ modelleri ve ağ dinamikleri incelenmiştir.
Çalışmada, tekli ağ modelleri (şartlı uniform model, latent space model, üstel random grafik model) ve ağ dinamikleri (sürekli zamanlı modeller, aktör-bazlı model, dinamik üstel random grafik model ve gizli markov modelleri) modellerinin teorik karşılaştırılmasına yer verilmiştir.
Sosyal ağlar ilişkisel yapılardır ve sosyal aktörler arasındaki arkadaşlık, işbirliği gibi ikili bağlantılar arasındaki yapının sunulmasına hizmet ederler. Ağlar yapıları gereği, aktörlerin ikili bağlantılar ile birbirine bağlandığı dinamik yapılardır.
Ağlar arasındaki bu bağımlılık karşılıklılık, geçişlilik, üçlü
döngü geçişliliği olmak üzere farklı yaklaşımlar ile
açıklanmıştır. Ağ dinamikleri modelleri ise daha az
komplikedir. Bağımlılık zamana yayılmıştır ve esnek yollarla bağımlılık sunulabilir.
Michael Szell, Renaud Lambiotte and Stefan Thurner, 2010:
Multirelational Organization of Large-Scale Social Network in an Online World
Balance teori, jaccard coeffient, cosine similarity
18.819 kitlesel multiplayer online game Pardus oyuncusundan oluşan geniş sosyal ağ incelenmiştir. Bu çalışma, çok düzeyli arkadaşlık ağına ve düşmanlık ilişkilerine
odaklanmaktadır. Ağ oyuncuları arasında 6 farklı bire-bir etkileşim gözlemlenmiştir. Bunların 3 tanesi pozitif çağrışım (arkadaşlık, iletişim, ticaret), 3 tanesi negatif çağrışım (düşmanlık, silahlı saldırı, ceza) yapmaktadır.
Çalışmada, negatif etkileşim ile pozitif etkileşim arasında farkı bulmak ve bunları ayırmak için düşük karşılıklılık, zayıf
73 Tablo 4’ün Devamı
Richard Colbaugh and Kristin Glass,2010:
Predictive Analysis for Social Diffusion: the Role Network Communities
Nitel bir çalışmadır. Çalışmada, iki farklı hipotezin
incelenmesine yer verilmiştir. İlk
hipotez, SARS’ın yayılımı üzerinden açıklanmıştır. İkinci hipotez, protesto aktiviteleri ile ilgili blog dinamikleri üzerinden irdelenmiştir.
Bu çalışmada iki hipotez incelenmiştir.
Hipotez 1: Toplumlar arası etkileşimin yoğunluğu, sosyal
difüzyonun belirlenmesi ve büyüklüğünün tahmin edilmesi önemlidir.
Hipotez 2: Farklı ağ toplulukları arasındaki fenomen
difüzyonun dağılımı, önemli propagasyonlar için yararlı bir göstergedir.
Jeffrey A. Hall, Thomas W. Valente, 2007:
Adolescent Smoking Networks: the Effects of Influence and Selection on Future Smoking
Sosyal ağ analizi ve yapısal
eşitlik modeli (YEM)
kullanılmıştır.
880 öğrenciden oluşan bir veri seti kullanılmış ve gençlerin sigara kullanma alışkanlığı incelenmiştir.
Veri toplama safhasında her öğrenciden kendisi için 5 arkadaş belirlemesi istenmiş ve dış derece ve iç derece yoluyla ağdaki popülerlik ve etkinlik saptanmıştır. Ayrıca çalışmada, SEM kullanılarak, gençler arasında sigara kullanım alışkanlığının belirlenmesine yönelik bir model önerilmiştir.
Johan H. Koskinen, Tom A.B. Snijders, 2007:
Bayesian Inference for Dynamic Socialmilgram
Boylamsal sosyal ağ verisi
için moment tahmin
edicisinin alternatif bir
tahmin süreci önerilmiştir.
Hollanda’daki bir üniversiteden
üniversite birinci sınıf öğrencisi 32 kişilik bir grup arasındaki arkadaşlık ilişkisi üç dalgadan oluşan panel veri yardımıyla gözlemlenmiştir.
Bu makalede, boylamsal sosyal ağ verileri için moment tahmin edicisi alternatif tahmin prosedürü kullanılmıştır. Model, Bayesian yaklaşımının bir varyasyonudur ve bu model kayıp veri ile zaman içerisinde değişen düğümler için doğal eklentilere izin vermektedir. Ancak, bazı başlangıç varsayımları olduğundan kompleks bir modeldir. Literatürde genellikle, ağın yapısal özellikleri;
davranışın ve performansın tanımlanması ya da ağın yetenek ve kapasitesinin tanımlanması bilgi ya da hastalık yollarının iletiminin belirlenmesinde kullanılmaktadır. Bu çalışmada bunu
göstermek için tahmine dayalı dağılımlar sunulmuştur. Tom A.B. Snijders, 2005:
Models for Longitudinal Network Data
Stokastik aktör bazlı model kullanılmıştır.
1994-1995 yılları arasında Hollanda’daki benzer disiplindeki üniversitelerden 32 öğrenci seçilerek, öğrencilerin; sigara
içme alışkanlıkları, bulundukları
programlar ve cinsiyetlerinden derlenen, 7 dalgadan oluşan panel veri seti kullanılmıştır.
Çalışmada değinilen çeşitli efektler yardımıyla, efektlerin model içerisindeki
etkilerinin yorumlanmasına yer
verilmiştir.
Kompleks ağ dinamikleri içerisinde her şey birbiri ile ilişkili gibi görünebilir. Çalışma, bu durumu açıklamak için geliştirilmiş ağ
efektlerini içermektedir. Çeşitli ağ yakınlık efekt tipleri; üçlü
geçişlilik, denge, jeodezik ikili uzaklık gibi örneklendirilebilir.
Aktör bazlı modellerde, aktör optimizasyonunun öngörüsüz olduğu varsayılmaktadır. Öngörüsüz modellerde gratification fonksiyon ile amaç fonksiyonunun efektleri kısa dönem içerisindeki aktörlerin başarı denemelerini sunmaktadır ki bu durum, uzun dönem içerisindeki amaçlarını direk olarak yansıtmaz.
74