Ağ Odağının Etkilerinin Sistematik İncelenmesi

Bu başlık altında, Giddens (1984)’in yapı ve sistem üzerine kurulu modelinden faydalanarak, Feld’in odak aktivite yaklaşımı bağlamında, ağ ve davranış dinamiklerinin birlikte değerlendirilmesine olanak tanıyan stokastik aktör bazlı model farklı bir bakış açısıyla yeniden değerlendirilecektir.

Giddens (1984)’in yapılanma teorisi, sosyal eylemleri kurallar ve kaynaklar çevresinde yorumsayan yapıları ve yapıların sürekliliğini gerektiren sistemleri içeren unsurları ele almaktadır. Feld’in odak modeli ise ağ içerisindeki sık gözlemlenen küme desenlerinin yanı sıra, desenlerin ortaya çıkış süreci ve sürdürülebilirliği üzerine odaklanmaktadır. Stokastik aktör bazlı modelde, ağ ve davranış değişiminin kapsamı seçim süreci ve etki süreci ile açıklanmaktadır.

Stokastik aktör bazlı modelde, bireyin arkadaşlık seçiminin temelinde benzerliğin yattığı kabul edilmektedir. Arkadaşlık seçim süreci olarak ele alınan ağ değişim sürecinde, ağdaki bağ desenleri değişir; fakat davranış değişkeninde bir değişim yaşanmaz. Ağda zaman içerisinde bireylerin davranış ve tutumları arasındaki uyumdan doğan etkileşim söz konusudur. Etki sürecinin sonucunda ise, uyumlu olmanın doğası gereği, ilişkiler stabil olup davranışlar değişir. Dolayısıyla, seçim ve etki sürecinin birlikte değerlendirilmesine odaklanan stokastik aktör bazlı modelde, ağın oluşumu için temel şart benzerliktir.

Feld’in yaklaşımına göre, benzerlik, odaklanılmış etkileşime yol açmaz. Benzer bireyler arasında etkileşimin yaşanması ya da bağ oluşması her zaman için söz konusu değildir. Dünyanın herhangi bir yerinden rasgele çağrılan bireyler, dili, ırkı, dini farklı olsa dahi ortak bir odak/amaç etrafında farklılıklarına rağmen toplanabilir, ortak bir eyleme katılım sağlayabilirler. Dolayısıyla, benzerlik bir ağın oluşumunu sağlayan temel unsur olamaz; ancak, benzerlik bireylerin birbirine yakınlaşmasını kolaylaştırır ve aralarındaki etkileşimin sonucu olarak kuvvetli bağlar doğurur. Milgram’ın küçük dünya deneyinde olduğu gibi, birbirini tanımayan, aralarında hiçbir bağ ve ortaklık söz konusu olmayan bireyler, iletiyi son alıcıya ulaştırma amacı etrafında toplanarak, ortak bir

87

aktivitenin/eylemin parçası olmuş ve aralarında bağ oluşmuştur. Feld (1981)’in odak aktivite yaklaşımı ışığında, stokastik aktör bazlı modeli yeniden ele alacak olursak, aşağıdaki gösterim sistematik bir bakış açısı sunmaktadır.

Şekil 7: Odak Teori Yaklaşımıyla Seçim ve Etki Sürecinin Değerlendirilmesi

Şekil 7’den de görüleceği üzere, ağ ve davranış değişimi sistemi, ilişki alanı ve etkileşim alanı olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Stokastik aktör bazlı model ile bir ağda meydana gelen etkileşim seçim ve etki arasındaki ikiliğin bir ürünü olarak ifade edilebilir. Bu durum yapılanma teorisi ile açıklanan yapı ve sistem arasındaki yapı ikililiği ile benzerlik arz etmektedir. Snijders, sosyal ağlardaki değişimi, ağ yapısı ve davranış yapısı arasındaki etkileşimin sistematik bir sonucu olarak açıklamaktadır. Giddens(1984)’in modelinde, sürekli yeniden üretilen sosyal sistemlerin yapılaşması, yapı ve sistem arasında kurulu olan düzenin sistematik bir sonucudur. Stokastik aktör bazlı modelde, sistem seviyesindeki (makro seviye) karakteristikler, birbirine bağımlı aktör seviyesindeki (mikro seviye) işlemlerin ortaya çıkan sonuçları olarak açıklanır. Başka bir deyişle, makro seviyedeki değişimler, mikro seviyedeki değişimler yardımıyla açıklanır. Bu etkileşim, yapı ve sistem arasındaki birbirini destekleyen kurguyla örtüşmektedir. Dolayısıyla, bahse konu iki yaklaşım, birey ile ağ/birey ile toplum arasındaki ilişkiyi açıklamada kullandıkları mekanizmalar açısından oldukça benzerdir. Şekil 7’ye geri dönecek olursak, sosyal bilişsel süreci başlatan unsur, odak bir aktivite etrafında bir araya gelmektir. Feld’in odak teori yaklaşımında ele aldığı, odak tanımlarından da hatırlanacağı üzere odak; bireyleri ortak katılımın gerçekleştirildiği bir

88

aktivite çevresinde toplayan, sosyal, psikolojik ya da fiziksel bir varlıktır. Yani odak; birey, yer, sosyal pozisyon, aktivite ve grup gibi birçok yapı olabilir. Feld’in diğer odak tanımları ise şu şekilde özetlenebilir (Feld, 1981:1025):

1. Odak, ortak katılım gerçekleştirilen aktiviteye ilişkin her bir aktör ikilisini zaman ve enerji harcamaya iten kısıtlar içerir.

2. Odak, benzerlik içeren aktivite ve etkileşim türleri kapsamında diğer bir odak ile uyumludur.

3. Odak, daha az sayıda birey katılımı sağlandığında daha küçük, daha büyük kitlelere hitap ettiğinde ise daha büyük olma özelliğine sahiptir.

Bu tanımlamalardan yola çıkarak, ağın oluşumunun altında yatan temel mekanizmanın bir odak olduğunu söyleyebiliriz. Aynı zamanda, odak, bireyleri ortak bir aktivite etrafında bir araya getirerek (Whitbred ve diğerleri, 2011:410), bireyler arasında benzerliklerin kurulmasına ve etkileşimin kalitesinin artmasına zemin hazırlayan ana unsurdur. Feld, ağdaki değişimi odak bağlamında anlamamıza olanak tanıyan bazı temel önermelerde bulunmuştur (Feld, 1981:1026). Bunlar:

1. Aynı odak ile ilgili iki bireyin arasında bağ oluşumu şansı, aynı odak ile ilgileri olmayan iki bireye göre daha fazladır.

2. Eğer iki birey daha fazla kısıt içeren aynı odak ile ilgili ise büyük olasılıkla bu iki birey arasında bir bağ oluşur.

3. İki birey arasında birden fazla farklı odak paylaşımı, iki birey arasında kurulacak bağın olasılığını artırır.

4. İki birey arasında, farklı ancak başlangıç odağıyla uyumlu bir başka odak ile ilgili bir üçüncü bağlantı bulunduğunda, büyük olasılıkla bu iki birey, diğer bireyle bir bağ kuracaktır.

5. İki birey arasında, daha fazla zaman, enerji alan, heyecan uyandıran bir başka odak ile ilgili bir başka birey bulunduğunda, büyük olasılıkla bu iki birey, diğer bireyle bir bağ kuracaktır.

89

Feld (1981)’in ele aldığı önermeler ışığında, iki birey arasındaki etkileşim odak bağlamında açıklanabilmektedir. Bireyler arasında yaşanan etkileşim neticesinde ortaya çıkan uyum, pozitif etkinin bir sonucudur ve yeni odakların kurulmasına zemin hazırlamaktadır. Şekil 7’de, sosyal aktivasyon süreci, etkileşimin değerlendirildiği bir süreç olarak tanımlanmıştır ve bu süreç sonucunda davranış değişimi meydana gelmektedir.

Etki sürecinin, davranış değişim süreci ile eşleştirildiği stokastik aktör bazlı modelde, davranış değişimi, bireyin davranış veya tutumunun arkadaşının davranışı ya da tutumu üzerinde meydana getirebileceği değişim olarak tanımlanmıştır. Bu yaklaşımda da, değişim, etkileşimin değerlendirildiği bir aktivasyon süreci sonucunda gerçekleşmektedir. Bir odakla ilgili iki birey, odaklanılmış etkileşim sonucunda, birbirine benzer davranışlar sergilerler. Odaklanılmış etkileşim sonucunda, bireyler arasında güçlü bağlar oluşur ve bağların sürdürülebilirliği açısından, bireyler arasında, benzerlik içeren aktivite ve etkileşim kapsamında, uyumlu yeni odakların oluşması beklenir. Stokastik aktör bazlı modelle ağdaki etkileşim benzerlik temelinde ele alınmasına rağmen, odak teori yaklaşımında da görüleceği üzere, odak aktivite bireylerin etkileşiminin temelindeki ana unsurdur.

Sonuç olarak, benzerlik, bireyleri bir araya getirip, bir ağ oluşumuna zemin hazırlayan mekanizma rolü üstlenmemektedir. Ancak bir odak aktivite etrafında bireylerin bir araya gelmesi sonucu oluşan ağda, bireyler arasında kurulan bağlar sonucunda yaşanılan etkileşimin ürünü olan davranış ve ağ değişimleri benzerlik barındırmaktadır. Dolayısıyla, bireyler arasındaki, aktör kovaryantlarında ya da ikili kovaryantlarda yaşanan benzerlikler, etkileşimi açıklamada yetersiz kalmaktadır. Her ağ odağı kendine has özellikler barındırır ve her ağ aktörün ilgili niteliği üzerinde bir etkiye sahiptir. Bir ağ odağı için, yaş ya da cinsiyet benzerliği etkileşimde etkili bir unsur iken, başka bir ağ odağı için ırk ya da inanç benzerliği etkileşimde etkili bir unsur olabilir. Aynı bireylerden oluşan iki farklı odak üzerine kurulu ağ için farklı benzerlik tanımlamaları gereklidir. Bu bağlamda, bir sosyal ağda yaşanan değişimin açıklanmasında ilk belirlenmesi gereken temel etkileşim mekanizması ağ odağıdır.

Seçim ve etki sürecinin odak teori bağlamında incelendiği bu çalışmada, odağın birey üzerindeki etkisinin birincil unsur olduğu iddia edilmektedir. Ağ odağının aktörün ağ ve

90

davranışı üzerindeki etkisi yakınlık kısıtı kapsamında ele alınacak olup, nihai olarak bu etkinin matematiksel olarak modellenmesi hedeflenmektedir. Bu amaç dahilinde, ağ odağı kapsamında yakınlığın matematiksel modellenmesi bir alt başlık altında detaylandırılacaktır.