Temsil

Temsil, bir kimsenin temsilci (mümessil) sıfatıyla diğer bir kişinin adına ve/veya hesabına hukuki işlem yapmasıdır. Buna göre barter şirketi, satıcı firmanın alacağını borçlu firmadan barter sistemi ile tahsil ederken Türk Borçlar Kanunu’nda belirtilen “temsil” yetkisini kullanmaktadır263_.

Temsil bir gereksinimin sonucudur. Çünkü, gerek maddi engellerden (örneğin kişi iş yoğunluğu ya da hastalık nedeniyle seyahat edemeyecek durumdadır) gerekse hukuksal engellerden (örneğin kişinin o işlemde uzmanlığı yoktur, küçük, kısıtlı ya da tüzel kişidir) dolayı kişiler her zaman bir hukuksal işlemi bizzat yapamayabilirler264_.

Temsil ilişkisinde “temsil olunan”,“temsilci” ve “üçüncü kişi”olmak üzere üç kişi vardır. Temsilci, temsil yetkisine dayanarak 3’üncü kişiyle bir hukuksal işlemi başkası (temsil olunan) adına ve/veya hesabına kendi iradesini açıklayarak yapandır. Temsilcinin, ayırtım gücü sahibi olması, en azından sınırlı ehliyetsiz olması gerekli ve yeterlidir. Temsil olunan, kendi ad ve/veya hesabına bir hukuki işlem yapılandır. Temsil olunan, bir hukuksal işlemle temsil yetkisi vermeye ehil olmalı, yani hukuki işlem ehliyetine sahip olmalıdır. Üçüncü kişi ise, temsilci ile bir hukuksal işlemi yapandır265_.

263 _{ARZOVA,Barter İşlemleri-İşleyişi, Hukuki Yönü ve Muhasebeleştirilmesi, ss.29-30.}

264 _{Nuri ERİŞGİN, Medeni Hukuk-II, 1.Baskı, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No:2829, Açıköğretim Fakültesi} Yayını No:1787, Eskişehir, Ocak 2013, s.89.

110 5.1.3.1. Dolaylı Temsil ve DolaysızTemsil

Temsil, temsilci tarafından üçüncü şahısla yapılan işlemlerin hüküm ve sonuçlarının işlemin yapıldığı anda temsil olunanın hukuksal alanında doğup doğmamasına göre “dolaylı temsil” ve “doğrudan temsil” olmak üzere iki türe ayrılır266_.

Dolaylı temsil (vasıtalı temsil), temsilcinin, kendi adına, fakat temsil olunan hesabına hareket ederek üçüncü kişiyle hukuki işlem kurmasıdır(TBK m.40/2). Dolaylı temsilde temsilci, temsil yetkisi ile hareket ettiğini açıklamaz ve üçüncü kişi, kendisi ile sözleşme kuran kişinin temsilci olduğunu bilmez. Buna göre dolaylı temsilde, hukuksal işlemden doğan hak ve borçlar, önce temsilciye ait olup sonra alacağın devri ve borcun üstlenilmesine ilişkin hükümler uygulanarak temsil olunan üzerine aktarılır(TBK m.40/3)267_{. Temsilci ve temsil olunan arasındaki hukuki bağlantı}

uyarınca, temsilci bu hak ve borçları devretmeye, temsil olunan da devralmaya mecburdur268_.

Dolaysız temsil (vasıtasız temsil, doğrudan temsil), temsilcinin, başkası adına ve hesabına hareket ederek üçüncü kişiyle hukuki işlem yapması halinde söz konusudur(TBK m.40/1). Dolaysız temsilde, muhataba temsil olunanın adı açıklanır ve üçüncü kişi, karşısında bulunanın temsilci olduğunu, bu işlemden ötürü hak ve borçların ileri sürüleceği kişinin temsil olunan olduğunu bilir. Buna göre dolaysız temsilde, hukuksal işlemin hak ve borçları, başka herhangi bir usule gerek kalmaksızın doğrudan temsil olunanın hukuk alanında doğar(TBK m.40/1)269_{. Borçlar Kanunu}

dolaysız temsil hükümlerini esas alır, dolaylı temsil istisnai bir temsil türüdür270_. 5.1.3.1.1. Dolaysız Temsil’in Şartları

Doğrudan temsilde temsilin hükmünü doğurabilmesi, temsilcide temsil yetkisinin bulunmasına bağlıdır271_{. Bu yetki, bir hukuki işlemden (iradi temsil) ya da}

kanundan (yasal temsil) doğabilir. Eğer ki başkası adına işlem yapan kimsenin temsil

       266 _{Ibid., s.90.}

267 _Ibid.

268 _{ARZOVA,Barter İşlemleri-İşleyişi, Hukuki Yönü ve Muhasebeleştirilmesi, s.30.} 269 _{ERİŞGİN,a.g.e., s.90.}

270 _{BAYRAV, a.g.e., s.60.} 271 _{ERİŞGİN, a.g.e., s.90.}

111

yetkisi yoksa, temsil edilen, adına yapılan hukuki işlemle bağlı olmaz ve “yetkisiz temsil”e ilişkin kurallar uygulanır(TBK m.46 vd.). Ayrıca doğrudan temsilde temsilci, hukuki işlemi temsil edilen adına yapmak niyetiyle hareket etmeli, işlemi temsil edilen adına yaptığını karşı tarafa bildirmelidir272_.

Aşağıda yasal-iradi temsil ve yetkili-yetkisiz temsil kavramlarını açıklamak lüzumu görülmüştür.

5.1.3.2. Yasal Temsil ve İradi Temsil

Temsil yetkisi ya yasadan (yasal temsil, kanuni temsil) ya da temsil olunanın iradesinden (iradi temsil, rızai temsil) doğar273_.

Yasal temsil, temsil yetkisinin doğrudan doğruya yasadan doğduğu durumlarda söz konusu olur (örneğin, veli veya vasilerin temsil yetkisi). İradi temsil ise, temsilcinin temsil yetkisini temsil olunanın iradesinden aldığı durumdur, borçlar hukukunda asıl olan iradi temsildir274_.

5.1.3.3. Yetkili Temsil ve Yetkisiz Temsil

Temsil, temsilcinin, temsil olunanın nam ve hesabına hukuki işlemler yapmaya yetkili olup olmamasına göre, yetkili ve yetkisiz temsil olarak ikiye ayrılabilir275_.

Yetkili temsil, bir temsil olunan tarafından temsil yetkisi ile donatılarak üçüncü kişilerle işlem yapılması halinde ortaya çıkar. Temsil yetkisi verme, temsil olunan tarafından yapılan ve temsilciyeulaşmasıyla hüküm ve sonuç doğuran bir irade açıklamasıdır. Genel yetkili temsilde temsilci kural olarak, özel yetki gerektirmeyen her işlemi yapabilir, özel yetki gerektiren haller ise TBK m.504/3’de sıralanmıştır276_{. Temsil}

yetkisinin kapsamı süre, kişi, konu bakımından sınırlandırılabilir277_{. Temsil yetkisi;}       

272 _{ARZOVA,Barter İşlemleri-İşleyişi, Hukuki Yönü ve Muhasebeleştirilmesi, ss.30-31.}

273 _{http://www.yaklasimkariyer.com/icerikdetay~30_796_hesap-uzman-yardimciligi-eski-sinav-sorulari.html (30} Haziran 2013). 274 _{ERİŞGİN, a.g.e., s.89.} 275 _{http://www.yaklasimkariyer.com/icerikdetay~30_796_hesap-uzman-yardimciligi-eski-sinav-sorulari.html (30} Haziran 2013). 276 _{ERİŞGİN, a.g.e., ss.90-91.} 277 _{http://www.yaklasimkariyer.com/icerikdetay~30_796_hesap-uzman-yardimciligi-eski-sinav-sorulari.html (30} Haziran 2013).

112

temsil yetkisinin geri alınması, temsilcinin istifası, temsil olunanın ya da temsilcinin ölümü, gaipliğine karar verilmesi, iflası, fiil ehliyetini kaybetmesi, sürenin dolması, bir işlemlikse o işlemin yapılması gibi nedenlerle sona erer(TBK m.43). Yetkisiz temsil ise,

hiç ya da yeterli temsil yetkisi bulunmaksızın üçüncü kişi ile işlem yapılması halinde söz konusu olur278_.