Tekstil Yüzeyleri

Tekstil yüzeyler ipliklerden, liflerden veya ipliklerle liflerin birleşiminden elde edilmektedir. Yapılarına göre sınıflandırılan tekstil yüzeyler 5 grupta incelenmektedir;

- Dokumalar - Örgü Yüzeyler - Kolon Dokumalar - İplik Bağlantılı Yüzeyler - Lif Bağlantılı Yüzeyler

Havlu kumaş üretiminde genellikle dokuma yöntemi tercih edilmektedir (Zervent Ünal; 2007, s.30). Bu nedenle çalışmada dokuma kumaşlar ele alınmıştır.

2.1.3.1.Dokuma Kumaşlar:

Dokuma kumaşlar atkı ve çözgü ipliklerinin birbirine dik açıyla bağlanmasıyla oluşan tekstil yüzeyleridir. Dokuma yüzeyler 3 grupta ele alınmaktadır;

- İki İplik Sistemli Dokumalar - Çok İplik Sistemli Dokumalar - Delikli Dokumalar

Dokuma işlemi ise atkı ve çözgü ipliklerinin dik açıyla bağlanmasıdır. Dokumayı içeren terimler aşağıda verilmiştir.

Atkı İplikleri: Bir dokumanın boyuna olan ipliklerin tümünü ifade etmektedir. Çözgü İplikleri: Bir dokumanın enine olan ipliklerin tümüdür.

Patron: Dokuma bağlantısının şematik olarak çizimidir.

Bağlantı: Çözgü ve Atkıların birbirine dik olarak geçiş biçimidir. Bağlantı noktaları: Çözgü ile atkıların kesiştiği noktalardır.

Rapor: Kumaşta tekrar edilen en küçük örgü, renk veya desen birimine rapor adı verilmektedir. Bir örgü raporunun sol tarafındaki ilk çözgü ipliği 1. çözgü ipliği, en alttaki

atkı ipliği ise 1. atkı ipliği olarak kabul edilmektedir. Raporda tekrarlanan en küçük desen gösterilmektedir.

Dokuma Yoğunluğu: Santimetrekareye düşen çözgü ve atkı ipliğinin yoğunluğuna dokuma yoğunluğu adı verilmektedir.

Tarak: Dikey ve uçları demir çubuklarla sabitlenmiş, çelik tellerden dişlere sahip dokuma makinesi elemanıdır. İki telin arasındaki boşluğa bir tarak adı verilmektedir. Tarak telleri arasındaki mesafe değişken olabilmektedir. 10 cm’de bulunan tarak dişi tarak numarasını belirlemektedir. Tarak kumaş enini ve çözgü sıklığını belirleyen önemli bir dokuma elemanıdır. Çözgü ipliklerinin tarak dişlerinden geçirilmesi işlemine tarak atma işlemi adı verilmektedir (Banazılı; 2006, s.70-78).

Tahar: Çözgü ipliklerinin aynı hareketi yapmak üzere ve kumaşa düzenli dağılmalarını sağlamak amacıyla gerekli çerçeveler üzerindeki gücülerden ve tarak dişleri arasından geçirilmesi işlemidir (http://www.tekstilmuhendisi.net/kategori/dokuma/; 2011). Taharda amaç örgüde aynı hareketi yapan çözgü ipliklerinin aynı çerçevelerden geçirilmesi işlemidir. Kumaşın herhangi bir yerinde değişiklik yapılması gerekiyorsa raporlu Tahar kullanılmalıdır (Banazılı; 2006, s.81).

Armür: Bir dokumayı oluşturan atkı ve çözgü ipliklerini çapraza alma biçimidir. Armür mekanizması, bir dokuma tezgâhının gücü çerçevelerine kumanda etmeye yarayan mekanizmadır. Her bir atkı atımında kalkması gereken gücü çerçevelerinin seçimini yapmaktadır (http://www.nuveforum.net/1183-terimler-sozlugu-a/227622-armur/;2011)

Dokuma işleminde kumaş meydana gelirken çözgü ve atkı ipliklerinin çeşitli şekillerde birbirlerinin altından ve üstünden geçerek bağlantı oluşturma sürecine dokuma kumaşların örgüsü(bağlantısı) adı verilmektedir. Dokumanın her yerinde aynı olabildiği gibi bölgesel olarak kalınlık farklılıkları da oluşturulabilmektedir. Bu durum tamamen tahar ve armür raporu ile ilgilidir. Tahar ve armür raporları oluşturulurken çözgü ipliğinin hareketi esas alınmaktadır.

Dokuma kumaşlarda bağlantı şekilleri direkt olarak kumaşın yapısını, özelliklerini ve kullanımını etkilemektedir.

2.1.3.2. Bornoz Üretiminde Kullanılan Dokumalar (Havlu):

Havlular, hav çözgüsü, zemin çözgüsü ve atkı olmak üzere üç iplik sistemi ile üretilmektedir.

Havlu kumaş, kumaşın bir yüzünün ya da her iki yüzünün ilmekli olduğu yapıdır. Su emiciliği, yaş mukavemeti, boya alabilirliği, yıkanabilirlik ve yumuşaklık özellikleri havlu kumaşlarda istenilen en belirgin özelliklerdir. Bu özelliklere ulaşmada doğal lifler tercih edilse de otel vb. kurumlarda sık yıkanan ürünlerde polyester karışımlar da tercih edilmektedir. Pamuk havlu dokumalarda en sık kullanılan liftir. Ucuz olması ve benzer özellik taşıması bakımından rejenere selüloz lifler de ön plana çıkmaktadır. Şişme özelliğinden dolayı viskoz rayonundan yapılmış havlular daha kaba olma eğilimindedir. Ancak yaş mukavemetleri düşük olanlar pek tercih edilmemektedir. Havlu dokumacılığında karşılaşılan sorunların başında zemin ve hav gerginliğinin eşit dağılım göstermemesidir. Bu durum elektronik kontrollü çözgü sistemlerinin yaygınlaşması ile aşılmıştır (Özgürel; 2008, s.6).

2.1.3.2.1.Zemin Çözgü İplikleri:

Zemin çözgü iplikleri dokuma sırasında daha fazla gerilime maruz kaldıklarından, yüksek mukavemet ve esneklik özelliğine sahip olmalıdırlar. Bu nedenle katlanmış yüksek bükümlü iplikler kullanılmaktadır. Haşıl bükülmüş zemin ipliklerine çok fazla uygulandığı için, ev yıkamalarında bu ürünler çekme eğilimi göstermektedirler. Dinklenmiş havlularda terbiye öncesi toplu yıkamalarda çekme meydana gelir ve bu ürünün sıklaşıp daha iyi kalitede olmasını sağlar. Havlu dokumacılığında genellikle 20/1 ve 20/2 karde ring pamuk iplikleri kullanılmaktadır. Ancak maliyetlerin düşük olması nedeniyle Open End iplikler de kullanılmaktadır. Zemin çözgüsü olarak genellikle %100 pamuk iplikler tercih edilmektedir (Zervent Ünal; 2007, s. 27).

2.1.3.2.2.Hav Çözgü İplikleri:

Hav çözgü iplikleri bitmiş havlu ürünlerinin özelliklerinin belirlenmesinde ciddi bir öneme sahiptir. Havlunun gramajı, kadife ya da bukle olacağı gibi kriterler bu ipliklerin

seçimine göre şekillenmektedir. Hav ipliği özellikle karde ring Ne16/1, 20/1 ve 20/2 iplikler, nadiren de olsa aynı numaralarda Open End iplikler kullanılmaktadır. Open End kullannılan ürünlerde ise tuşe daha sert ve emicilik daha zayıf olmaktadır.

Büküm sayısı arttıkça dokuma esnasındaki randıman artmaktadır. Ayrıca havların dizilimi düzgün olmakta, kadifelendirme kolaylaşmakta ve kadife firesi azalmaktadır. Yüksek bükümlü ipliklerde hav yatma problemi de ortadan kalmaktadır (Zervent Ünal; 2007, s.28).

2.1.3.2.3.Atkı İplikleri:

Atkı iplikleri havlu kalitesinin yanında, dokuma randımanı açısından da önem taşımaktadır. Havlunun gramaj ve sıklığını dikkate alarak iplik seçilmesi gerekmektedir. Ring Ne16/1, 20/1 ve 20/2 iplikler atkı ipliği; atkı sıklığı ise genellikle 16 – 18 tel/cm olarak kullanılmaktadır (Özgürel; 2008, s.8).

2.1.3.2.4.Hav Oluşumu:

Hav ipliği olarak yumuşak ipliklşer tercih edilmektedir. Open end rotor iplikleri daha hacimli olmaları nedeniyle Ring ipliklere tercih edilmektedirler. İplik numarası, atkı sıklığını dolayısıyle ilmek sayısını belirlemektedir

Dokumaya ilk olarak “tefeleme” hareketi ile başlanmaktadır. Tefeleme, atılan her atkıda tefenin kumaş çizgisine doğru salınım hareketidir. Kumaş, daha önce atılan atkı ile bağlantı oluşturarak oluşmaktadır. Havlu dokumada hav ilmeklerinin oluşumu, kumaş çizgisi ile atkısının arasında bir boşluğun arasında oluşmasına bağlıdır. Bu boşluk istenilen hav yüksekliğine göre değişmektedir. Bu boşluğun oluşması için, arka arkaya atılan iki atkı, gerçek kumaş çizgisine kısa olarak tefelenerek oluşturulur. Bu seri mekanizma ile gerçekleştirilmektedir. En sık kullanılan mekanizmada ise tefe, gerçek kumaş çizgisine ulaşmadan önce, oluşan boşluğun uzunluğuna eşit mesafede iki atkı üzerinden hareket ettirilmektedir ( Özgürel; 2008, s.8).

3 atkılı havluda 3. atkıdan sonra 3 atkının oluşturduğu toplam atkı grubu, gerçek kumaş çizgisine doğru öne itilir. Bu işlem sırasında atılan 3. atkı gergin tutulan zemin çözgü iplikleri

arasından kayabilirken, hav çözgü iplikleri arasından kayamaz ve hav çözgü iplikleriyle kenetlenirler. Bu aşamada hav çözgü iplikleri çok gevşektir. 3. atkının atılmasından sonra 3’lü atkı grubu öne doğru hareket ettirilirken, hav levendinden bir hav uzunluğu kadar iplik çeker ve hav çözgü ipliklerini ilmek haline getirirler (Özgürel; 2008, s.8).