Tekrar Stratejisi

Tekrar stratejileri, öğrencilerin bilgiyi seçmelerini ve edinmelerini sağlayan stratejilerdir. Bu stratejilerde temel etkinlik zihinsel yinelemedir. Olduğu gibi hatırlanması istenen bilgilerin öğrenilmesinde bu stratejiler etkilidir (Özer,1998:154).

Kısa süreli belleğin süre ve depolama yetikliği açısından sınırlılığı, tekrar ve gruplama stratejileri ile artırılabilir. Tekrar stratejileri bir listeyi yinelemek ya da bir metni aynen tekrar etmek gibi bilginin uzun süreli belleğe daha uygun işlenmesine yardım eder. Ayrıca tekrar stratejileri ezberleme için de kullanılır (Gagne ve Driscoll,1988:135).

Bilginin kısa süreli bellekte tutulma süresini artıran ve daha uzun süre hatırlanmasını sağlayan önemli bir strateji “tekrar”dır. Yapılan çalışmalarda iki tür

tekrar stratejisi (basit tekrar ve anlamlandırıcı tekrar) belirlenmiş ve her bir stratejinin bilgi işleme sistemindeki etkileri incelenmiştir. Kısa süreli bellekte bilginin canlı tutulmasını sağlamak için kullanılan strateji “basit tekrar” (maintenance rehearsal) olarak adlandırılmaktadır. Bu stratejide bilgi basit olarak defalarca tekrar edilir (Hamachek 1990). Bu yolla bilginin zayıflaması ve müdahalelerin (interference) etkisi ile unutulması önlenir (Öztürk,1995:33).

Tekrar aynı zamanda bilgiyi uzun süreli bellekte depolama metodu olarak da kullanılmaktadır. Eğer tekrar; gruplama, imgeler ve biçimlendirme veya değişik şekillerde yeniden kodlama gibi işlemlerle yeni bilginin içsel bağlantılar kurmasını kolaylaştırıyorsa, uzun süreli bellekte depolamaya yol açıyor demektir (Naveh- Benjamin 1984:494). Bu “anlamlandırıcı tekrar” (elaborative rehearsal) olarak adlandırılmaktadır (Öztürk,1995:33).

Bu açıdan bakıldığında, basit tekrar (maintenance rehearsal) bilgiyi sadece kısa süreli bellekte tutmaya yeterli olup uzun süreli belleğe göndermede yetersizdir. Ormrod’ a (1990:245) göre bilginin daha iyi anlaşılmasına ve daha anlamlı kılınmasına yol açan anlamlandırıcı tekrar (elaborative rehearsal) uzun süreli bellekte depolamayı kolaylaştırır (Öztürk,1995:33).

Bilginin olduğu gibi tekrarlandığı basit tekrar (maintenance rehearsal) bilginin kısa süreli bellekte daha uzun süre kalmasını sağlar. Basit tekrarın bu işlevi dışında kullanılması yararlı değildir. Bazen, bir şiiri ezberlemek gibi, kullanılabilir. Bilginin uzun süreli bellekte depolanmasını sağlamak için, bilginin anlamlı kılınması, eklemlemeli tekrar (elaborative rehearsal) ile olanaklıdır. Tekrar stratejisini kullanırken öğrenen kişi, olguları zihinsel ya da sesli yineler, bir metini aynen kopya eder ya da önemli tümceleri tekrarlar (Subaşı,2000:2).

Araştırma sonuçlarına göre, çocuklar anaokulundan beşinci ya da altıncı sınıfa ulaşırken tekrar stratejilerini öğrenirler. 6-7 yaşındaki çocuklar öğretildiğinde,

tekrar stratejilerini kullanabilmekte, kendilerine uygun stratejiler üretememek- tedirler. 11-12 yaşındaki çocuklar ise, öğrenme sırasında kendiliğinden tekrar yapmakta, tekrarla ilgilenmekte ve eğitim durumunun hedefleri doğrultusunda tekrar davranışlarında değişiklik yapmaktadırlar (Subaşı,2000:2).

Tekrarlama stratejisinde amaç, öncelikle, bilginin seçilmesi ve kazanılmasıdır. Tekrarlama stratejisi; materyalin sesli yada sessiz okuması, metindeki bilgilerin aynen not alınması, metnin önemli noktalarının kopyalanması ya da altının çizilmesi, metindeki ya da anlatımdaki belirli ifadeleri tekrar etme, yazılı bir metinde konu cümlelerini ve ayrıntılı detayları tanımlama, okuma, sözel yada içten bir cümleyle başka bir cümleyi bir araya getirme gibi süreçleri içerir (Weinstein ve Mayer, 1986:316-319).

Tekrar stratejisinin kapsadığı taktikler; önemli olguları defalarca sözlü olarak tekrar etme yazılı bir metnin tümünü veya önemli cümlelerini aynen kopya etme, okurken düzenli aralıklarla durup zihinde cümleleri tekrar etme ve bir fikri değişik şekillerde çalışmadır. Tekrar stratejisi içindeki bir başka önemli taktik de “altını çizme” dir. Altını çizme, öğrencinin önemli noktaları seçmesine ve onları tekrar etmesine imkan tanımaktadır.

Karmaşık öğrenmeler için farklı tekrar stratejileri kullanılır. Öğrenilecek gerecin bir metin olması durumunda, öğrenciler başlıca şu yineleme stratejilerinden yararlanabilirler (Özer,1998:155).

• Sesli okuma: Metni sesli olarak birkaç kez yineleme.

• Değiştirmeden yazma: Metni okuduktan sonra gerek duyulan bölümleri bir-kaç kez olduğu gibi yazma.

• Aynı sözcüklerle not alma: Metnin kimi yerlerini aynı sözcükleri kullanarak kısa kısa yazma.

• Metinde yazıların altını çizme: Metindeki önemli sözcük, sözcük öbeği ve cümlelerin altlarını çizme.

Tekrar stratejileri içinde sözü edilen altını çizme öğrenciler tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır (Senemoğlu,2002). Altını çizme araştırmalarının birçoğunun merkezinde, bir maddenin farklı olmasının maddelerin birbirine benzediği bir yapı içerisinde o maddenin hatırlanmasını artırdığını söyleyen “Von Restorff” etkisi vardır. Örneğin eğer bir kelime listesinin ortasında bir kelime farklı renkte basılmışsa ve eğer o kelimenin hatırlanması diğer kelimelerden daha yüksekse Von Restorff etkisinin olduğu söylenebilir. Von Restorff etkisinin araştırıldığı iki çalışmada (Harris 1991;Peterson 1992) altını çizmenin hatırlamayı ve test performansını önemli derecede etkilediği bulunmuştur. Özellikle kapsayıcı (superordinate) ve ana fikri belirten cümlelerin altının çizilmesinin bu etkiyi artırdığı ve detayların ve önemli olmayan fikirlerin altının çizilmesinin de aksine test performansını düşürdüğü ortaya çıkmıştır (Aktaran:Öztürk,1995:34).

Altını çizme anahtar noktalara, temel düşüncelere okuyanın dikkatini odaklayacağı stratejilerden biri olmasına karşın, küçük sınıflardaki öğrenciler için uygun değildir. Brown ve Smiley (1977) altıncı sınıfın altındaki öğrencilerin önemli bilgiyi belirlemede yeterli olmadıklarını, bu nedenle altını çizme stratejisinden yararlanamadıklarını bulmuşlardır (Aktaran:Gagne ve Driscoll,1988:133).

Alt çizme işleminin verimli olabilmesi için bir takım önemli noktalara dikkat etmek gerekmektedir. Usova, Bu eylemi şu biçimde belirler:

▪ İşaretleme ya da alt çizme yapılırken değişik renkte kalemler kullanılabilir. ▪ Okunan metinlerde aynı tür işaretleme ya da alt çizme işlemi kullanılmalıdır.

▪ Aşırı işaretleme ya da alt çizmeden kaçınılmalıdır.

▪ Alt çizme işine yalnız bir işaret koyma olarak bakılmamalıdır. Aslında bu işlem önemli yerlerin daha sonraki tekrarlar için belirlenmesi işidir. İşaretler ya da altı çizilen yerler de daha sonra gözden geçirilmelidir (Aktaran:Candan,2003:26).

Blanchard ve Mikelson’a (1978) göre altını çizmenin çok kullanılmasının mantıksal nedenleri şunlardır:

▪ Kullanımı kolaydır.

▪ Eğitim gerektirmemektedir.

▪ Herkes tarafından kullanılabilmektedir.

▪ Çalışmak ve tekrar için metni küçültmektedir (Aktaran:Arslan,1996:24)

Tekrar stratejisi, özellikle kısa süreli hatırlamayı artırmada ve bir metnin aynen (literally) kazanılmasında en etkili yollardan biri olarak kabul edilmektedir. Wittrock (1990) bu tür öğrenme etkinliklerinin öğrencileri transfer, yeniden organize etme ve anlamlandırma gibi zihinsel süreçlere temel teşkil ettiğini ifade etmiştir. Bu stratejinin başarısı önemli ve önemsiz bilginin ayırt edilmesine bağlı olmaktadır. Öğrencilerin not alırken ve bilgilerin altını çizerken önemli bilgiyi seçtiklerinde ve bunları gözden geçirdiklerinde başarılı oldukları belirtilmektedir (Erden ve Akman 1995:155-156). Ancak, tekrarlamada, bilgiler yüzeysel olarak işlendiğinden geri getirilmesi güç olmaktadır. Bu nedenle bilgilerin anlamlandırılarak uzun süreli belleğe yerleştirilmesi gerekir (Senemoğlu 1997: 301).

Bu kategoride Weinstein and Mayer (1986) temel ve karmaşık olmak üzere iki çeşit tekrar stratejisinden bahsetmiştir. Temel tekrar stratejisini kullanan öğrenciler karşılaştıkları metin ya da öğrenme durumunu basitçe yinelemekte ya da adlandırmaktadır. Araştırmalara göre özellikle kısa süreli ve çalışan bellekteki tekrarların büyük çoğunluğu bu türdedir. Karmaşık tekrar stratejisinde bilgilere belirli ölçüde bireyin kendisinin de anlamlar katarak zihne yerleştirme işlevi vardır. Özellikle bilgi ve uyarıcıların kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarılmasında etkin olarak kullanılmaktadır. Bu tekrarda sözel yinelemeler ön plana

çıkmaktadır. Tekrar stratejisine dayalı olarak; metni ya da öğrenme görevini sesli olarak tekrar etme, kopyalama, metinde geçen ifadeleriyle seçilmiş notlar alma ve önemli bölümlerin altını çizme etkinlik ve taktikleri gerçekleştirmektedir (Sünbül,1998:29).

Weinstein ve Mayer (1986:317-318)’e göre bu taktiğin iki temel bilişsel amacı vardır. Bunlar; 1)metnin önemli bölümlerini öğrencinin dikkat etmesiyle yardım eden“seçme”, 2) daha ileri bir düzeyde bir çalışma için materyalin çalışan belleğe transfer edilmesini sağlayan“kazanma”(edinme) dır. Seçme özelliği ile öğrenciler öğrenme gerecindeki önemli öğeleri dikkat ederek seçebilirler. Kazanma özelliği ile de, öğrenciler yeterince yineleme yaparak o öğeleri ezberleyebilirler, kazanabilirler. Ancak, bu tür öğrenmelerde yeni bilgilerle önceden öğrenilmiş bilgiler arasında ilişki kurma söz konusu olmadığından, bu stratejilerle kalıcı öğrenmeler sağlamak güçtür. Tekrar stratejileri, en çok, öğrenilecek gerecin daha ileri çalışmalar için kısa süreli belleğe geçmesini sağlar (Özer,1998:155).Tekrarın etkili olmasındaki seçme ve kazanma faktörleri önemlidir. Öğrencinin etkileşime girdiği materyalin önemli noktalarını tespit etmesi ve bunlara kendinden anlamlar katması bu stratejinin etkili olmasını sağlamaktadır.

Tekrar stratejisi uygulama aşamasında kalıpçı ve basit bir zihinsel süreç durumu sergilese de Harris’e (1991) göre özellikle hatırlama ve kavramaya yönelik bir öğrenme görevi gerçekleştirmek için kısa notlar tutarak ve pasaj paragrafların kenarlarına açıklamalar yapılarak gerçekleştirilen tekrarın kısa süreli bellekten bilgi aktarımında etkili olmakta; uzun süreli bellekte ise bilginin hatırlanması ve geriye getirilmesini kolaylaştırmaktadır (Aktaran:Sünbül,1998:30).

Hatırlama ve sözel tekrarlarla ilgili birkaç çalışma şu sonuçları ortaya çıkarmıştır. Sözel tekrarlar;

• Materyalin zihinde tutulmasına katkıda bulunabilir. • Yaşla birlikte gelişen bir beceridir.

• Etkili olması için görev (öğrenme) kriterlerine uygun olmalıdır (Simpson ve diğerleri,1994: 267-278).

Öğrenciler ilköğretim okullarında temel öğrenmelere dönük yineleme stratejilerini ana sınıfında öğrenmeye başlarlar. Öğrenciler bu stratejileri 6-7 yaşlarında ancak kendilerine açık olarak öğretildiğinde ve söylendiğinde kullanırlar. 11-12 yaşlarından itibaren ise, öğrenciler bu stratejileri kendiliklerinden kullanma eğilimi gösterirler (Özer,1998:154).

Öğrencilerin bu stratejiyi kullanımlarına bakıldığında karşımızda yetersiz ve ezbere dayalı bir durum çıkmaktadır. Anlamlı tekrardan çok kavram ezberleme, konu listeleme ve olguları hatırda tutma gibi zihinsel davranışlar ortaya çıkmaktadır. Simson’a (1994) göre yaşla birlikte gelişen bir öğrenme stratejisi olmakla birlikte, öğrenciye bu konuda örnekler verilmesi, not tutma ve dinleme anında yönergeler sunulması ve öğrenme amacına uygun olarak kılavuzluk olunması halinde tekrar stratejisiyle istenen öğrenme performansına ulaşılabilir. Carrier’ a (1983) göre bu alandaki stratejilerden bazıları, özellikle not tutma, öğrencinin yeni bilgiyi

yapılandırmasına olanak tanıdığı ölçüde başarıyı artırmaktadır (Sünbül,1998:30).

Öğrenilecek metin düz yazı türünde ise- tarih dersi konuları genelde böyledir- tekrar stratejileri konuyu sesli olarak yineleme, yazıya aktarma, bazı bölümleri aynen alıntılanma ve yazının önemli kısımlarının altını çizmeyi kapsamaktadır (Subaşı,2000).

Teker’de (2002) öğrencilerin verimli ders çalışma tekniklerini belirlemeye çalıştığı araştırmasında öğrencilerin tekrar stratejileri bünyesinde var olan teknikleri kullandığını belirtmiştir. Araştırmada genel olarak öğrencilerin bağımsız olarak kendi kendilerine çalıştıkları, nasıl çalışacağını düşünme, karmaşık konuları kendi sözcükleriyle ifade etme, öğrendiklerini gerçek yaşamla bağdaştırma çabalarının

yanında önemli ölçüde asıl noktaların altını çizme gözden geçirme ve not çıkarma gibi stratejileri kullandıkları görülmüştür (Aktaran: Sarıbayrakdar,2006).