Öğrenme Stratejilerinin Öğrenme-Öğretme Sürecindeki Rolü

Öğrenme stratejileri, öğrencilerin duyu organlarına gelen uyarımları belleğine transfer ederek, özellikle kalıcı olması için uzun süreli belleğine işlemesine olanak sağlayan tekniklerdir. Bu tekniklerin öğrencilere uygulanması işlemi de öğretme stratejilerini oluşturacaktır. Bu stratejiler çoğunlukla bilişsel alan davranışlarına ilişkin olarak geliştirilmiştir. Bununla birlikte, kimi zaman duyuşsal ve devinimsel alanlara yönelik olarak da kullanılabilir. Öğrenme-öğretme sürecinde gerçekleştirilen eğitim-öğretim etkinliklerinde, öğrencilerin öğrenme konusunda neler yaptıkları oldukça önemlidir. Aslında bütün öğrencilerin kendilerine göre, ayrı ayrı, yeni bilgileri öğrenmeleri için izledikleri birer stratejileri vardır. Bu nedenle, öğrenme stratejileri, öğrencilerin öğrenme etkinliğine etkin katılımlarıyla, çoğu zaman, yine kendileri tarafından geliştirilmiştir. Öğrenciler bu stratejileri ya kendi yaşantıları sonucu, ya deneme-yanılma yoluyla, ya da daha çok başkasının (çoğu zaman öğretmenin) katkısıyla kazanırlar. Yapılan birçok araştırma, öğrencilerin öğrenme stratejilerini genellikle bildiklerini, ama ne zaman ve nasıl kullanılacağını ise pek bilmediklerini göstermektedir. Öğrenme stratejileri, öğrenci başarısını önemli ölçüde etkileyen etmenler olduğuna göre, bunların öğrencilere öğretilmesi büyük yararlar sağlar. İlköğretimin ilk yıllarından başlayarak, öğrencilerde birtakım öğrenme stratejilerinin geliştirilmesine çalışmak son derece uygundur. Bunda başarıya ulaşabilmek için, öğretmenlerin de kuşkusuz bu öğrenme-öğretme stratejileri konusunda aydınlatılması önemli bir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır. Öğrenmede temel olan öğrencinin etkin olmasıdır. Öğrenmenin etkili biçimde gerçekleşebilmesi için öğrencilerin yalnızca öğretmenin anlattıklarını dinlemeleri, yaptıklarını gözlemeleri, sunduğu sınırlı bilgileri tekrar etmeleri ya da tümüyle onun yönergeleriyle hareket etmeleri yeterli değildir. Başka bir deyişle, öğrenciler, öğretme-öğrenme sürecinde yalnız öğretmenin etkin olmasıyla etkili öğrenmeyi gerçekleştiremezler (Özer,1998:149).

Etkili öğrenme için öğrencilerin öğretme-öğrenme sürecinde şu temel etkinliklerde bulunmalarına gerek vardır:

• Öğretmeni dinlerken dikkatlerini toplama • Dinledikleri ya da okudukları üzerinde düşünme • Anlamadıklarını sorma

• Tekrar etme

• Yeni bilgilerle önceden öğrendikleri bilgileri ilişkilendirme

Öğrencilerin, bunların dışında, doğru bilgi kaynaklarına ulaşmaları, edindikleri bilgileri kullanmaları ve yaptıkları öğrenme etkinliklerinden tat almaları öğrenme açısından önem taşır. Kısacası, öğrenme sırasında öğrencilerin edilgin değil, etkin olmaları gereklidir. Öğrenciler, saydığımız bu etkinlikleri gerçekte öğrenerek yapabilirler. Bu konuda da öğrencilere en iyi yardımı, en etkili kılavuzluğu öğretmen sağlayabilir. Buna göre, öğrenim görmek üzere okula gelen öğrencilerin iki temel gereksinmeleri vardır. Bu gereksinmelerden birisi, öğrenme ürünleriyle, yani kazanmaları gereken bilgiler, beceriler ve tutumlarla ilgilidir. Ötekisi ise, öğrenme süreciyle, yani nasıl öğrenebilecekleriyle ilgilidir. İkinci gereksinme birincisini etkileme gücüne sahiptir. Bu bakımdan, okullarda, öğretmenlerin derslerde öğrencilerin her iki temel gereksinmesini de karşılayacak nitelikte bir öğretime yer vermeleri gereklidir. Daha açık bir deyişle, öğretmenler derslerinde öğrencilere hem ders konularını hem de nasıl öğreneceklerini öğrenmelerini sağlayacak bir öğretim uygulamalıdırlar (Özer,1998:150).

Okullardaki öğrencilerin yukarıda belirttiğimiz iki temel gereksinmesinden ikincisi olan "öğrenmeyi öğrenme", büyük ölçüde öğretmenin “öğrenmeyi öğretme” etkinliklerinin sonunda sağlanabilir. Öğrencilerin öğrenmeyi öğrenebilmeleri için öncelikle kendilerini öğrenme özellikleri bakımından tanımaları gereklidir. Örneğin, serin mi yoksa sıcak bir ortamda mı daha iyi öğrenebiliyorlar? Kendi başlarına mı yoksa birisiyle çalışarak mı öğrenmeyi tercih ediyorlar? Bunların yanı sıra, öğrencilerin öğrenmede yararlanabilecekleri çeşitli teknikleri de bilmeleri ve kullanabilmeleri gereklidir. Örneğin, öğrenmeyi sağlayıcı hangi teknikler vardır? Bunları ne tür öğrenmelerde ve nasıl kullanabilirler? Kısacası, öğrenciler hem kendi

öğrenme özelliklerini tanıyarak hem de öğrenmede yararlanılan teknikleri bilip kullanarak öğrenmeyi öğrenebilirler ve etkili öğrenmeyi gerçekleştirebilirler. Buradan öğrencilerin öğrenme özelliklerine “öğrenme stilleri”, öğrenmede yararlanılan tekniklere de “öğrenme stratejileri” adlarını veriyoruz. İşte, “öğrenmeyi öğretme” bu iki ana konuyla ilgili bilgi ve becerileri kapsar (Özer,1998:150).

Son yıllarda, öğrenenin öğretme sürecine etkin katılımı üzerine yapılan araştırmaların sayısı hızla artmaktadır. Bu araştırmalara göre öğretimin etkisi belli bir ölçüde öğrenenin ön bilgilerine ve öğrenme anında yaptığı etkinliklere bağlıdır. Öğrencilerin öğrenme esnasında kullanması için öğretilebilecek bazı teknikler ortaya konmuştur. Öğrenme stratejileri olarak adlandırılan bu teknikler, öğrenenin öğrenme esnasında meşgul olduğu düşünce ve davranışlar olarak tanımlanabilir ve bunlar öğrenenin kodlama sürecini etkilemek üzere tasarlanmıştır. Böylece her öğrenme stratejisinin amacı, öğrenenin güdüsel ve duyuşsal durumunu veya yeni bilgiyi seçme, kazanma, organize etme veya bütünleştirme yolunu etkilemek olabilir (Demirel, 1993: 52).

Öğrenme stratejisi, bireyin kendi kendine öğrenmesini kolaylaştıran tekniklerin her biridir. Bu teknikler, öğrenen birey tarafından öğrenme sırasında bilgi işleme sürecini etkilemesi için kullanılan davranış ve düşünceleri kapsar. Öğrenme stratejileri ile öğrencinin kendini güdülemesi, yani bilgilerini seçmede, edinmede, düzenlemede ya da bütünleştirmede etkili yollar izlemesini sağlamak amaçlanır. Bu stratejiler, basılı gereçte önemli düşüncelerin altını çizmeden bir metnin ana çizgilerini çıkarmaya dek çeşitlilik gösterir (Özer,1998:153).

Öğrenme stratejilerinin amacı, öğrencinin duyuşsal durumunu etkilemek ve onun yeni bilgiyi seçmesini, örgütlemesini ve bütünleştirmesini kolaylaştırmaktır. Öğrenme stratejileri: öğrencilerin daha fazla öğrenme sürecinde etkin olmasını, bilgi ve aktarımdan çok öğrencilerde bir takım becerilerin olmasını gerektirir.” (Derry, 1989; Güven, 2004; Yılmaz & Sünbül, 2003). Stratejiler öğrencileri üst düzey öğrenme becerilerine-analiz, sentez, değerlendirme-gerektiren etkinliklere

yöneltir(Sarıbayrakdar,2006). Harmanlı (2000)’ya göre öğrenme stratejisinin amacı, öğrencinin duyusal durumunu etkileme ve onun yeni bilgiyi seçmesini, örgütlemesini ve bütünleştirmesini kolaylaştırmaktır.

Öğrenme stratejileri, bilginin edinilmesine ve kullanılmasına dönük zihinsel etkinliklerin bilişsel stratejilerle gerçekleştirilmesi nedeniyle, hem “bilişsel stratejiler” içinde hem de bilişsel stratejilerle eş anlamlı olarak kullanılır. Bunun yanı sıra, öğrenme stratejileri öğrencilerin kendi kendine öğrenmelerini sağlamaya dönük etkinlikleri kapsamasından dolayı da “öğrenci stratejileri” olarak adlandırılır. Ne ad alırlarsa alsınlar, öğrenme stratejileri öğrencilerin öğrenmelerini yalnız bilişsel yönden değil, duyuşsal yönden de etkileme amacını taşır. Öğrenme stratejilerinin temel işlevi, öğrencilerin öğrenmelerini denetlemelerini ve yönlendirmelerini sağlamaktır. Öğrenciler, her öğrenme konusu ya da durumu için farklı öğrenme stratejileri kullanabilirler. Bu da öğrenme stratejilerinin, çeşitlendirilebilir ve gerektiğinde değiştirilebilir nitelikte olduklarını gösterir. Değişik öğrenme stratejilerini kullanabilen ve yeni öğrenme stratejileri geliştirebilen öğrencilerin, kendi kendilerine ve etkili öğrenmeyi gerçekleştirebildiklerini söyleyebiliriz (Özer,1998:154).

Gagne ve Glasser’e göre (1987:66) iyi bir öğretim öğrencilere nasıl öğreneceklerini, nasıl hatırlayacaklarını, nasıl düşüneceklerini ve kendilerini nasıl güdüleyeceklerini öğretmeyi içerir. Öğretmenler sınıfa birbirinden farklı iki amaçla girerler. Bunlar; öğrenme ürünüyle ilgili amaçlar ve öğrenme süreci ile ilgili amaçlardır. Öğrenme ürünü ile ilgili amaçlarla ilgili; burada üzerinde durulan nokta öğrencilerin öğrenme sonunda neyi bilmeleri veya yapmaları gerektiğidir. Yani ne öğrenilecek ise onun öğretimi söz konusudur. Öğrenme süreciyle ilgili amaçlarda üzerinde durulan nokta ise; öğrencilerin öğrenmeyi gerçekleştirmek için kullanabilecekleri strateji ve teknikler ile öğrenciye nasıl öğreneceğini öğretmektir. Öğrencilerin, öğrenme stratejilerini kazandığı zaman onları öğrenme sürecinde etkili olarak kullanacağı söylenebilir. Başarılı bir öğrenme- öğretme süreci, her iki tür öğretim amacına duyarlılığı ve her iki tür öğretim amacını gerçekleştirmede beceriyi

gerektirir. Bu stratejiler uzun süreli bellek yetenekleri olarak kazanıldığı ve hatırlandığı ölçüde öğrencinin zihinsel performansına önemli katkılar sağlamaktadır (Aktaran: Görgen,1997:16-17)

Bilgiyi işleme kuramı öğrenme - öğretme sürecine ilişkin görüşleri de birçok yönden değiştirmiştir. Öğrencilerin, öğretmenin sunduğu uyarıcıyı pasif olarak kaydeden bireyler olarak görmesi yerine, öğrenme, öğrencinin içinde meydana gelen ve öğrenci tarafından etkilenebilen aktif bir süreç olarak görülmüştür. “Öğrenme çıktısı esasta öğretmenin ne sunduğuna bağlıdır.” şeklindeki görüş değişmiş, bunun yerine “öğretme çıktısı öğrencinin bilgiyi nasıl bir süreçten geçirdiğine bağlıdır” görüşü ağırlık kazanmıştır. Öğrencilerin kodlama sürecini etkileyen iki ayrı etkinlik bulunmaktadır. Bunlar;

(1) Öğretim stratejileri: Öğretmenin belirli bir materyali, belirli bir zamanda ve belirli bir şekilde sunmasıdır.

(2) Öğrenme stratejileri: öğrenenin sunulan materyali örgütlemesi anlamlandırmasıdır. Öğretim yoluyla özel teknik ve stratejiler sağlanması (Nasıl öğrenileceğinin örgütlenmesi) öğrenci özelliklerinin; bu stratejilerin öğrenme esnasında kullanılması kodlama sürecini; bu da öğrenme çıktısı ile performansı etkilemektedir (Görgen, 1997:17) .

Bilgiyi işleme kuramının eğitim alanına getirdiği en önemli katkılardan biri öğrenme stratejileridir. Öğrenme stratejileri öğrenci başarısını etkileyen önemli bir etmendir. Özellikle kavram, ilke, olgu ve problemler çözme öğretiminde öğretmenlerin bu stratejilerle ilgili bilgi sahibi olması gerekmektedir. Bu nedenle öğretmenlerin bu stratejilerin öğretimine ağırlık vermeleri gerekmektedir. Araştırmalar, bu stratejilerin öğrencilere öğretilebildiğini göstermektedir. (Presley ve diğerleri,1989). Etkili öğretim öğretmenin hem konu alanına hem de söz edilen stratejilere ilişkin bilgisini gerektirir (Aktaran: Görgen, 1997:18).

Çocuklar temel eğitim kurumlarında okuma- yazma becerisi kazandıktan sonra pek çok bilgiyi basılı materyaller sayesinde kazanmaktadır. Ancak; okuduğunu kavrama gücü öğrencilerimizde yeterince yükseltemediğimiz bir özelliktir (Tekin, 1980:66). Gerek okuma materyallerinin düzenlenmesi, gerekse öğrenme stratejilerinin öğretimindeki yetersizliklerin bu sonucu etkilediği söylenmektedir.