Tedarik Zinciri Yönetimi Performans Ölçütleri

Tedarik zinciri yönetiminin başarı düzeyini belirlemek, ancak bu düzeyi ölçecek göstergeler mevcut olduğunda söz konusu olabilecektir. Bu göstergeler, tedarik zinciri yönetimi performans ölçütleri olarak adlandırılmaktadır.

Performans ölçütleri belirlenirken önemli olan nokta, ölçülecek değişkene yönelik doğru ölçütlerin belirlenebilmesidir. Performans göstergeleri de olarak adlandırılabilecek bu ölçütler, üç özellik taşımalıdır: Bilgilendirme, yönlendirme ve kontrol. Yani bu göstergelerin izlenmesi; ait oldukları süreçler hakkında bilgi sağlamalı, süreçten sorumlu olanları belirlenen hedeflere doğru yöneltmeli ve süreç üzerinde kontrol imkanı vermelidir (Sürie ve Wagner, 2008: 49).

Tedarik zinciri süreçlerine yönelik performans ölçütleri belirlenirken, zincirin fonksiyonlar arası ve süreç odaklı yapısı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle yalnızca fonksiyonların faaliyetlerine yönelik dar bakış açılı ölçütler belirlemek yerine, zincir katılımcıları arasında paylaşılan amaçlar doğrultusunda fonksiyonlar arası ölçütler belirlemek doğru olacaktır (Sürie ve Wagner, 2008: 50).

Tedarik zincirinde performans ölçümü, çeşitli açılardan ele alınabilir. Örneğin, dört temel alanı göz önüne alan bir performans ölçüm modeli aşağıdaki ölçütleri içerebilir:

1. Verimlilik ölçütleri: Bu alanda yer alan ölçütler, tedarik zinciri içerisindeki üretim ve teslimat sürelerini, kapasite ve kaynak kullanım oranlarını, hata oranlarını ve planlanan faaliyetlerin başarım oranlarını içeren ölçütlerdir. 2. Finansal ölçütler: Yatırım geri dönüş oranları, maliyetler ve bütçe ile ilgili

ölçütler finansal tedarik zinciri performans ölçütleri altında yer alır.

3. İlişkisel ölçütler: Bu bölümde, tedarikçi ve müşterilerle olan ilişki düzeylerine, kullanılan bilgi ve iletişim teknolojilerinin etkinliğine, tedarik zinciri sözleşmelerinin yerine getirilme düzeyine yönelik ölçütler yer almaktadır.

4. Hizmet ölçütleri: Kalite, ürün hizmeti ile ilgili konular, yanıt süreleri, müşteri gereksinimlerinin karşılanma düzeyleri, müşteri memnuniyeti konuları gibi alanlara yönelik ölçütler, tedarik zinciri yönetimi hizmet performansı ölçütleri olarak değerlendirilir.

Tedarik zinciri performans ölçütlerine yönelik bir başka sınıflandırma ise şu şekildedir (Gunasekaran vd., 2001: 73-81):

• Planlanmış sipariş prosedürlerinin performansının değerlendirilmesi ⎯ Sipariş girme yöntemi

⎯ Siparişe başlama zamanı

⎯ Müşterinin sipariş verme yöntemi • Tedarik zinciri ortaklığı ile ilişkili ölçütler

⎯ Bilgi paylaşım düzeyi

⎯ Alıcı ile tedarikçi arasındaki maliyet tasarrufu girişimleri ⎯ Karşılıklı işbirliği düzeyi

⎯ Tedarikçinin katılım hacmi ve düzeyi

⎯ Sorun çözme girişimlerindeki yardımcı olma düzeyi • Üretim düzeyi ölçütleri

⎯ Ürün ve hizmet yelpazesi ⎯ Kapasite kullanımı

• Teslimat bağlantısının performans ölçütleri ⎯ Teslimat performansı değerlendirme ölçütleri ⎯ Toplam dağıtım maliyetleri

• Müşteri hizmet ve tatmin düzeyi ölçütleri ⎯ Esneklik

⎯ Müşterinin ürün sorgulama zamanı ⎯ İşlem sonrası müşteri hizmet ölçütleri • Tedarik zincirindeki finansal ve lojistik maliyetler

⎯ Varlıklarla ve yatırım geri dönüş oranları ile ilgili maliyetler ⎯ Toplam stok maliyetleri

Bunun dışında, tedarik zinciri yönetiminin düzeylerine göre de performans ölçümü söz konusu olabilir. Tablo 6’da, tedarik zinciri yönetimini stratejik, taktik ve operasyonel olmak üzere üç düzeyde değerlendirmekte kullanılabilecek performans ölçütleri gösterilmektedir.

1996 yılında kurulmuş olan Tedarik Zinciri Konseyi (The Supply Chain Counsil); tedarik zincirlerini betimlemek, analiz etmek ve düzenlemek amacıyla Tedarik Zinciri İşlemleri Referans Modeli’nde (Supply Chain Operations Reference Model-SCOR) geliştirmiştir. SCOR modelinde tedarik zincirlerinin rekabet performansına yönelik ölçütlerin belirlendiği birinci düzeyde yer alan performans ölçütleri dört ana grupta toplanabilir (Agahanov ve Özyörük, 2006: 432; Bolstorff ve Rosenbaum, 2007: 1-2; Gulledge ve Chavusholu, 2008: 754; Sürie ve Wagner, 2008: 41):

• Dağıtım performansı.

• Esneklik ve hızlı cevap verebilme. • Tedarik zinciri maliyeti.

Tablo 6 Düzeylere Göre Tedarik Zinciri Yönetimi Performans Ölçütleri Stratejik Düzey

• Tedarik zinciri toplam çevrim süresi • Nakit akışı çevrim süresi

• Müşteri bekleme süresi

• Müşterinin ürünü algılama düzeyi • Net kar/verimlilik oranı

• Yatırım geri dönüş oranı • Bütçeden sapmalar • Sipariş temin süresi

• Farklı müşteri isteklerine yanıt verebilme düzeyi • Satıcı-tedarikçi ilişkisinin düzeyi

• Tedarikçi işletmenin diğer tedarikçilerle karşılaştırıldığında teslimat süresi düzeyi • Tedarikçi işletmenin yaptığı hatasız teslimat oranı

• Teslimat süresi • Teslimat performansı • Her ürünün satış düzeyi • Risk yönetiminin etkinlik düzeyi

Taktik Düzey Operasyonel Düzey

• Talep tahminlerinin doğruluk oranı • Ürün geliştirme süresi

• Sipariş girme yöntemleri

• Mal kabul tekniklerinin yeterlilik düzeyi • Satın alma çevrim süresi

• Planlanan işin çevrim süresi • Ana üretim planının etkinliği

• Teknik sorunlarda tedarikçi yardımının etkinliği

• Kalitede yaşanan sorunlarda tedarikçinin yanıt verebilme oranı

• Teslimat güvenilirliği • Dağıtım planının etkinliği

• Kullanılan bilgi işlem altyapısının yeterlilik düzeyi

• Tedarikçi işletmenin işletme maliyetlerini azaltmadaki katkısı

• Adam saat maliyeti • Bilgi taşıma maliyeti • Kapasite kullanım oranı

• Tüm tedarik zincirinde yer alan stok düzeyleri

• Tedarikçinin geri çevirme oranı • Teslimat dokümantasyonunun kalitesi • Satın alma emri çevrim sürelerinin etkinliği • Teslimat sıklığı

• Araç sürücülerinin güvenilirliği • Teslim edilen ürünlerin kalitesi • Hatasız yapılan teslimat oranı • Barkod hatalarının oranı • Kaynak kullanım oranı

• Aynı işlemin ikinci defa tekrarlanma oranı • Son kullanma tarihi geçerek bozulan ve

atılan ürün oranı

Kaynak: Gunasekaran vd., 2001: 83; Büyükozan ve Akköse, 2006: 459-460

2008 yılında yayınlanmış ve halihazırda geçerliliğini sürdürmekte olan SCOR 9.0 sürümünde (Supply-Chain Council, 2008: 1), bu dört başlık altındaki performans ölçütleri detaylandırılmış olup, bunlar Tablo 7’de görülmektedir.

Tablo 7 Performans Özellikleri ve SCOR 9.0 Düzey 1 Stratejik Ölçütleri

Düzey 1 Ölçütleri

Performans Özellikleri

Müşteriye Yönelik İçe Yönelik

Güvenilirlik Yanıt verebilme Çeviklik Maliyet Varlıklar

Sipariş yerine

getirmede mükemmellik √ Sipariş yerine getirme

döngü zamanları √

Üst akış tedarik zinciri

esnekliği √

Üst akış tedarik zinciri

uyum yeteneği √

Alt akış tedarik zinciri

uyum yeteneği √

Tedarik zinciri yönetimi

maliyetleri √ Satılan ürünlerin maliyetleri √ Nakitten nakde döngü zamanları √ Tedarik zincirlerinin sabit varlıklarının geri

dönüş oranı √

Çalışma sermayesinin

geri dönüş oranı √

Kaynak: Supply-Chain Council, 2008: 14

Bunlardan esneklik ve hızlı yanıt verebilme, dış performans ölçütleri olarak değerlendirilmektedir. Tedarik zincirinin ölçülmesinde talep karşılamadaki tedarik süresi, tedarik zinciri esnekliğinin ölçülmesinde ise tedarik zinciri yanıt süresi ve üretim esnekliği ölçütlerinden yararlanılmaktadır (Agahanov ve Özyörük, 2006: 432).

SCOR modeli, herhangi bir optimizasyon yöntemi önermeyen bir referans modeldir. Bu model, tedarik zincirlerinin tanımlanması ve performanslarının belirlenmesi için standart bir terminoloji sunmaktadır. Böylece süreçlerin kıyaslanabilmesi, iyi uygulamaların seçilebilmesi mümkün olmaktadır (Sürie ve Wagner, 2008: 41). SCOR modeli, standart süreçleri dört hiyerarşik düzeye bölmektedir: Süreç tipleri, süreç kategorileri, süreç bileşenleri ve uygulama. Bu düzeylerden ilk üçü modelde yer almakta ve açıklanmaktadır. Dördüncü düzey olan uygulama düzeyi ise, her tedarik zinciri için kendine özgü bir yapıda olduğundan hariç tutulmuştur. Bu düzeyler kısaca şu şekilde açıklanabilir (Supply-Chain Council, 2008: 3-13; Sürie ve Wagner, 2008: 42-45):

• Düzey 1 – Süreç Tipleri: Birinci düzeyde, hem operasyonel hem de stratejik faaliyetleri kapsayan beş temel süreç tipi söz konusudur: Planlama, kaynak bulma, üretme, teslimat ve geri çağırma.

• Düzey 2 – Süreç Kategorileri: Bu düzeyde beş temel süreç daha detaylı süreç kategorilerine ayrıştırılır. Burada otuz bir süreç kategorisi söz konusudur. Bu kategoriler planlama, işletim ve çalışır kılma olmak üzere üç gruptan birine dahil edilir.

• Düzey 3 – Süreç Bileşenleri: Süreç kategorileri daha ayrıntılı süreç bileşenlerine ayrıştırılır. Detaylı ölçütler ve iyi uygulamalar bu düzeyde modele dahil olmaktadır. Bu detaylı ölçütlerin her biri, Tablo 7’de yer alan beş performans kategorisinden birine girmektedir.

• Düzey 4 – Uygulama: Bu düzey, süreç bileşenlerinin uygulanması ile ilgili olup, buradaki uygulamalar işletmeden işletmeye çok fazla değişkenlik gösterebildiğinden modele dahil değildir.

SCOR modeli her ne kadar tedarik zincirlerinin tanımlanması ve düzenlenmesi için geliştirilmiş bir model olup performans ölçütlerini içerse de, model içerisinde satış ve pazarlama (talep yaratma), Ar-Ge ve ürün geliştirme, bazı satış sonrası müşteri hizmetleri gibi süreç bileşenleri yer almamaktadır (Supply-Chain Council, 2008: 3; Sürie ve Wagner, 2008: 42).