Tedarik Zinciri Maliyetleri

Tedarik zinciri yönetimindeki tüm faaliyetlerin altında yatan temel amaç toplam maliyetlerin azaltılmasıdır. Çünkü toplam tedarik zinciri maliyetleri düşük olduğu sürece, rakip zincirler karşısındaki rekabet avantajı sürdürülmüş olacaktır.

Tedarik zinciri içerisinde faaliyet gösteren işletmeler için maliyetler yalnızca işletme içerisinde bireysel olarak ortaya çıkan maliyetlerle sınırlı değildir (Christopher, 2005: 36). Toplam maliyetler, üretim maliyetleri ile tedarik zinciri maliyetlerinin toplamından oluşacaktır. Tedarik zinciri maliyetleri üç başlık altında genellenebilir (Büyükozan ve Akköse, 2006: 457): Dağıtım maliyetleri, stok maliyetler ve yönetim maliyetleri. Bu üç maliyet kalemini oluşturan bileşenler Tablo 4‘te gösterilmiştir.

Tedarik zinciri içerisindeki dağıtım maliyetleri; hammadde, yarı mamul ve son ürünlerin zincirdeki işletmeler arasında taşınması faaliyetleri nedeniyle oluşmaktadır. Bu maliyetler içerisinde işçi maliyetleri, taşınmazların ve dağıtım araçlarının yatırım ve bakım maliyetleri, altyapı maliyetleri ve ürünlerin taşınması ile ilgili doğrudan maliyetler gibi açık maliyetlerin yanı sıra, bazı gizli maliyetler de söz konusudur. Ürünün dağıtımı sırasında gecikme yaşanırsa üretim hatlarındaki aksamalar, taşıma araçlarına yapılacak fazladan giderler ve müşteri kaybından doğacak maliyetler bu maliyet kalemi altında değerlendirilmelidir. Ayrıca müşterinin gereksinimine uygun olmayan ve/veya hatalı sevk edilmiş ürünlerin geri çağırılması ve müşteriye yeniden ürün gönderimi yapılması gibi maliyetler de söz konusudur.

Tablo 4 Tedarik Zinciri Maliyetleri

Bilinen Maliyetler Gizli Maliyetler

Da ğ ıt ım Maliyetleri • İşçi maliyetleri

• Kamyon, konteynır gibi araçların satın alma/kiralama maliyeti • Depo, dağıtım merkezi yatırım

maliyeti

• Bakım maliyetleri

• Teknolojik altyapı maliyetleri • Ürün taşıma maliyeti

• Ürün gecikmesinden doğan maliyetler

• Ürünün müşteri gereksinimine uygun olmamasından kaynaklanan maliyetler

• Hatalı sevkiyattan kaynaklanan maliyetler Stok Maliyetleri • İşçi maliyetleri • Ürün stoklama maliyeti • Bakım maliyetleri

• Teknolojik altyapı maliyetleri

• Ürünün rafta bulunmamasından kaynaklanan maliyetler

• Stokta uzun süre kalarak bozulan ürünlerin maliyetleri

Yönetim _Maliyetleri

• İşçi maliyetleri • Reklam maliyetleri

• Ürün satın alma maliyetleri • Mağaza açma maliyeti • Teknolojik altyapı maliyetleri

• Tedarikçi seçimi, değerlendirilmesi, sözleşme yönetimi maliyetleri • Mağaza düzenleme maliyeti • Yeni ürün geliştirme maliyetleri

Kaynak: Büyükozan ve Akköse, 2006: 458

Yalın üretim uygulamaları, üretim faaliyetleri içerisindeki ürün taşımalarını en büyük israf kaynaklarından biri olarak görmektedir. Yalın üretim tekniklerinin tedarik zinciri yönetimine uygulanmasıyla dağıtım maliyetlerinin azaltılması mümkün olabilecektir.

Stok maliyetleri, tedarik zinciri maliyetlerinde önemli yer tutmaktadır ve bu nedenle fazla stok bulunmaktan kaçınılması gerekmektedir. Buna karşılık zincirdeki işletmeler çeşitli nedenlerle stok bulundurmayı tercih edebilmektedir. Tablo 5’te işletmelerin bulundurduğu stok türleri, bu stokların tedarik zincirindeki rolleri ve işletmelere sağladıkları yararlar gösterilmektedir.

Tedarik zinciri içerisinde bulundurulan stoklar aynı zamanda bazı sorunların da su yüzüne çıkmasını önlemektedir. Bu sorunlar aşağıdaki gibi özetlenebilir (Christopher, 2005: 129):

• İstikrarsız talep. • İsabetsiz tahminler.

Tablo 5 Tedarik Zinciri İçerisindeki Stok Türleri, Rolleri ve Yararları Stok Tipi Tedarik Zincirindeki Rolü Yararı

Parti büyüklüğü/döngü stoku

Üretime başlama (setup), satın alma, taşıma vb. faaliyetlerde ölçek ekonomilerinden yararlanabilme amaçlı

• Satın almada indirimler • Daha az sayıda üretime

başlama (setup) • Daha az yükleme,

taşıma ve yönetim maliyeti

Güvenlik stoku (talep dalgalanmasına karşı)

Beklenmedik derecede yüksek/düşük talep ve yüksek/düşük termin

zamanları karşısında güvence sağlama amaçlı

• Daha az kayıp satış veya birikmiş sipariş • Daha iyi müşteri hizmeti • Daha az nakliye • Daha düşük müşteri yanıt maliyeti Beklenmedik durum stoku (arz dalgalanmasına karşı)

Arzın kesilme riskine karşı güvence amaçlı (grev, doğal afet vb. nedenlerle)

• Daha az kayıp zaman ve fazla mesai

• Daha az satış kaybı Beklenen durum stoku Üretimi dengeleme amaçlı

(mevsimsel dalgalanmalara karşı, promosyonlar için vs.)

• Daha az fazla mesai ve fason üretim

• Daha yüksek üretim kapasitesi kullanımı Taşıma stoku Tesisler arası

hareket/bekleme • Hareketli depolama Riskten kaçınma/fırsat

stoku

Fiyat artışlarına karşı güvence

sağlama amaçlı • Daha düşük hammadde _maliyeti Kaynak: Frazelle, 2002: 94

• Güvenilirliği düşük tedarikçiler. • Kalite sorunları.

• Süreçlerdeki darboğazlar.

Tablo 5’te ve yukarıda verilen nedenlerle, stok bulundurma maliyetleri arttırsa da bir yandan tedarik zincirinde yer alan işletmelere yarar da sağlamaktadır. Bu nedenle stok kaynaklı maliyet yapılarına yönelik bir fayda/maliyet analizi yapılmalı ve stok politikaları buna göre oluşturulmalıdır.

Üçüncü tedarik zinciri maliyeti kalemi ise yönetim maliyetleridir. Bu maliyet kalemi altında tedarik zincirindeki ilişki ve faaliyetlerin yönetilmesi için gerekli çeşitli görünür maliyet kalemlerinin yanı sıra; işletmelerin tedarikçi değerlendirmesi ve seçimiyle, ortaklaşa yeni ürün geliştirme faaliyetleriyle ve satış noktalarıyla ilgili

maliyetler gibi bazı gizli maliyetler de söz konusudur. Bu gizli maliyetlerin azaltılması ve paylaşılması; tedarik zinciri içerisinde uzun süreli ilişkiler kurulması, ortaklaşa gerçekleştirilen faaliyetlerin ve bilgi paylaşımının arttırılması ile mümkün olabilecektir.

Bir tedarik zincirinde ürün maliyeti ile ilgili çalışma yapılırken, bu ürünün maliyetine etki eden tüm kalemlerin tek bir çalışma grubu tarafından ele alınabilmesi, çok fazla maliyet bileşeni olacağından dolayı mümkün olmayacaktır. Bu nedenle maliyetlerin bileşenlerine ayrılması ve gerekiyorsa her bir bileşen için ayrı bir iyileştirme takımı oluşturulması gerekecektir (Anklesaria, 2008: 44). Böyle bir takımda, tedarik zincirinde o maliyetin ortaya çıkmasında yer alan tüm tarafların temsil edilmesi ve ortaklaşa bir çözüm getirilmesi önemlidir. Maliyetler azaltılırken tüm yükün bir ya da birkaç tedarik zinciri üyesine yıkılmaması gerekmektedir.