Tedarikçi Seçim Kriterleri

Tedarikçi seçimi literatürü ürün kalitesi, dağıtım, fiyat ve hizmet gibi kriterlerin tedarikçi performansının değerlendirilmesinde anahtar kriterler olduğunu kabul etmektedir (Dickson, 1966; Dempsey, 1978; Lehmann ve O’Shaughnessy; 1974, 1982; Wilson, 1994). Tedarikçi seçim kriterleri konusundaki en önemli ve ilk çalışma Dickson (1966) tarafından yapılan çalışma olarak kabul görmektedir. Dickson (1966), farklı tedarikçi seçim projelerindeki satınalma yöneticileri tarafından göz önüne alınan 23 kriter tanımlamaktadır. Bu çalışmada önemli kriterleri belirlemek için geliştirilen bir anket, Amerika ve Kanada’daki satınalma yöneticileri tarafından cevaplanmıştır. İki yıl sonra Wind ve Robinson (1968) çalışmalarında, birçok tedarikçi seçimi kararının birden fazla kriter kullanılarak alındığını savunmaktadır. Weber vd. (1991) tarafından gerçekleştirilen literatür taramasında da, yazarlar incelenen 74 makaleden 47’sinde birden fazla seçim kriteri kullanıldığını kanıtlamaktadır. Bu çalışmada tedarikçi seçimi konusundaki makaleler sınıflandırılmakta ve tam zamanında üretim stratejisinin tedarikçi seçimi üzerindeki etkileri tartışılmaktadır. Weber vd. (1991) çalışmalarında Dickson’un 23 kriterini kullanmakta ve 74 makalenin %80’inde fiyat, %59’unda dağıtım, %54’ünde de kalite kriterinin ele alındığını göstermektedir.

Dickson (1966) tarafından yapılan çalışma temel kabul edilerek, günümüze kadar sektörlere ve satın alma durumlarına bağlı olarak değişen çok sayıda kriter seti tanımlanmıştır. Bunlar arasında Chaudhry vd. (1993), Min (1994), Vokurka vd. (1996), Humphreys vd. (1998), Ghodsypour ve O’Brien (1998), Motwani vd. (1999), Tam ve Tummala (2001), Bharadwaj (2004), Liu ve Hai (2005) sayılabilir. Ayrıca kullanılacak kriterlerin ürün kategorilerine göre de farklılaştığı düşünülmektedir. Bu noktada bazı araştırmacılar her bir farklı ürün kategorisi için bir teori geliştirilmesini önermektedir (Choffray ve Lilien, 1978). Bu öneriye cevap olarak, Bharadwaj (2004) tüm ürünlere karşılık gelen tüm seçim kriterlerini incelemek yerine, elektronik parça tedarikinde kullanılan kriterleri belirlemeye yönelik bir model geliştirmiştir. Önceki çalışmalar seçim kriterlerinin farklı ürünlere göre değişeceğini savunurken, Bharadwaj’ın (2004) çalışmasının literatüre teorik katkısı, elektronik parça alımında

kullanılacak seçim kriterleri ile mevcut seçim kriterleri arasında fark olmadığını göstermektir.

Bu tez çalışmasında yapılan kapsamlı bir literatür araştırması doğrultusunda, Dickson’un kriterleri ve bu kriterlere eklenenlerle birlikte, tedarikçi seçim sürecinde dikkate alınması önemli olan 49 adet tedarikçi seçim kriteri tanımlanmış ve Çizelge 4.2’de referanslarıyla listelenmiştir. Bu kriterler hem net fiyat, işleme maliyeti, ürün hata ölçümleri gibi ürün bazlı kriterlerden; hem de dağıtım, tedarikçinin uzmanlığı ve destek hizmetleri gibi tedarikçi bazlı kriterlerden oluşmaktadır. Ürün bazlı kriterlerin ele alınması doğru kalitedeki ürünü, doğru zamanda ve doğru miktarda tedarik etmek açısından önemlidir. Diğer taraftan tedarikçi kalitesinin değerlendirilmesi de alınacak hizmetlerin belirlenen spesifikasyonlarda olmasını sağlamak ve müşteri tatminini arttırmak için önemlidir (Tam ve Tummala, 2001). Dolayısıyla bir tedarikçi seçim modelinde her iki kategorideki kriterlerin de ele alınması gerekmektedir. Bu tez çalışmasında da bu faktörlerin her ikisi birden ele alınmıştır.

Önceki çalışmalardaki tedarikçi seçim kriterleri listelendikten sonra, Çizelge 4.2’de görülen tüm kriterler altı ana kriter altında gruplandırılmıştır. Bu ana kriterler, xi, (i=1,2,...,6) maliyet, kalite, hizmet, güvenilirlik, yönetim ve organizasyon ve teknoloji olarak belirlenmiştir. Daha sonra ikinci düzeyde, bu ana kriterler xij (j= 1,2…,n(i)) alt kriterlerine ve üçüncü düzeyde de xijk (k=1,2,…,n(j)) alt kriterlerine gruplandırılmıştır. Tedarikçi seçim kriterleri bu şekilde gruplandırıldıktan sonra Şekil 4.2’deki kriter ağacı şablonu oluşturulmuştur.

Listelenen ve gruplanan bu kriterler, tez çalışmasında sunulan tedarikçi seçim modelinde bir şablon olarak kullanılmaktadır. Farklı firmalar, farklı koşullar altında farklı satınalma davranışları sergilemektedir. Bu farklılıklar, firmaların tedarikçi yönetimini ve dolayısıyla kullanacakları seçim kriterlerini de etkilemektedir. Bu nedenle, bu çalışmadaki metodoloji, tanımlanan bu kriterler arasından firmanın satınalma kararı için önemli olanlarını seçtirmeyi amaçlamaktadır. Eğer firmaların değişen ihtiyaçları doğrultusunda yeni değerlendirme kriterleri doğarsa, bu durumda bu kriterler sunulan şablona eklenebilir.

Çizelge 4.2 Literatürdeki tedarikçi seçim kriterleri

Kriterler Referans

Net fiyat Dağıtım Kalite

Üretim yetenekleri ve kapasiteleri Tedarikçi lokasyonu

Teknik kapasite

Tedarikçi firma yönetim ve organizasyonu Tedarikçi firmanın sektördeki ünü ve pozisyonu Tedarikçinin finansal pozisyonu

Tedarikçinin performans geçmişi Tedarikçinin bakım desteği Tedarikçinin davranışı Ürün ambalajlama kalitesi Operasyonel kontroller Eğitim destekleri

Satın alma fiyat artırımı

Tedarikçi firmanın iş süreçleri kayıtları Tedarikçi iletişimi

İki taraflı anlaşmalar Tedarikçi firmanın izlenimi Tedarikçinin istekliliği

Tedarikçinin ürünle ilgili tecrübesi Ürün garanti süresi

Dickson, 1966

Satın alma fiyat iskontosu Chaudhry vd., 1993

Tedarikçi firma kalite takımı ziyaretleri Tedarikçi firmanın yabancı para birimi kuru Tedarikçi vizyonunun firma vizyonuna uyumu

Min, 1994 Tedarikçi firmanın güvenilirliği

Teknoloji

Gelecekteki üretim yetenekleri Tedarikçi firmanın gelişime açıklığı

Vokurka vd., 1996

Tasarım/süreç geliştirme Humphreys vd., 1998

Maliyet Hizmet

Ürün hata ölçümleri Tedarikçi süreç yetenekleri

Tedarikçinin değişimlere cevap verebilme yeteneği Tedarikçi süreç esnekliği

Ghodsypour ve O’ Brien, 1998

Tedarikçi firmaya yapılan ödemelerdeki vergi miktarları Motwani vd., 1999 Teknoloji yatırımları

Destek hizmetlerinin kalitesi Tedarikçinin uzmanlığı

Tedarikçinin üretim teknolojisi

Tedarikçi tarafından kullanılan kalite sistemi İşleme maliyeti

Bakım maliyeti

Tam ve Tummala, 2001

Tedarikçi ödeme vadesi

Tedarikçinin serbest bölgede deposunun olması Bharadwaj, 2004

x11Net fiyat x12 İşleme maliyeti x13. Bakım maliyeti x14 Ödeme vadesi

x16 Vergi miktarları x15 Yabancı para birimi kuru

x112Satınalma fiyat arttrımları x121Tedarikçi lokasyonu

x21 Ürün hata ölçümleri x22 Destek hizmetleri kalitesi x23 Ambalajlama kalitesi x24 Kullanılan kalite sistemi

x242 Operasyonel kontroller

x3Hizmet

x31Dağıtım

x32 Değişimlere cevap verebilme yeteneği x33 Bakım desteği

x34 Eğitim destekleri

x36 Ürün garanti süresi

x35 Serbest bölgede deposunun olması

x311 Üretim yetenekleri ve kapasiteleri

x6 Teknoloji

x61 Tedarikçinin üretim teknolojisi x62 Teknik kapasite

x63 Teknoloji yatırımları

x631 Tasarım/süreç geliştirme x632 Gelecekteki üretim yetenekleri

x2Kalite 2. DÜZEY ALT KRİTERLER 3. DÜZEY ALT KRİTERLER 1. DÜZEY ANA KRİTERLER AMAÇ x4Güvenilirlik

x43 Tedarikçilerin ürünle ilgili tecrübesi x44 Yapılan ticaretin miktarı

x45 Tedarikçinin uzmanlığı x46 Tedarikçinin performans geçmişi x47 Tedarikçinin finansal pozisyonu

x5Yönetim ve

organizasyon

x51 Tedarikçi vizyonunun uyumu x52 Tedarikçi iletişimi x53 Sektördeki ünü ve pozisyonu x41 Süreç yetenekleri x42 Süreç esnekliği x54 Gelişime açıklığı x1Maliyet

x241 Kalite takımı ziyaretleri x111Satınalma fiyat iskontoları

x55 Tedarikçinin istekliliği x56İki taraflı anlaşmalar x37 Tedarikçinin davranışı

x48 Tedarikçi firmanın izlenimi x49 İş süreç kayıtları