Tedarik zinciri yönetimine ilgi, şirketlerin kendi organizasyonları içinde ve ötesinde işbirlikçi ilişkilerin faydalarını gördüğü 1980'lerden beri giderek artmaktadır. Bu bölümde tedarik zinciri yönetiminden bahsedilecektir.
2.3.1. Literatürde Tedarik Zinciri Yönetimi Tanımları
Tedarik zincirini etkin şekilde yönetebilmek için tüm tedarik zincirinin doğru bir şekilde anlaşılması gereklidir. Shukla vd. tedarik zinciri yönetimini müşteri memnuniyetini artırmak ve rakiplere üstünlük sağlamak amacıyla tedarik zinciri ağında malzeme, para, insan ve bilginin yönetilmesi şeklinde tanımlamışlardır [24].
Tedarik zincirinin maliyet yönüne vurgu yapan Christopher tedarik zinciri yönetimini daha düşük maliyet ile pazara değer yaratan tedarikçiler, firmalar ve müşteriler arasında aşağı ve yukarı yönlü ilişkileri bulunan sistemin yönetimi olarak tanımlamıştır [25].
Monczka ve Morgan, müşteri odaklı bakış açısı ile entegre tedarik zinciri yönetimini “dış müşteriden giderek daha sonra müşteriye değer sağlayan tüm süreçlerin yatay
bir şekilde yönetilmesi” olduğunu belirtmişler ve firmaların değil tedarik zincirlerinin rekabet ettiğine inanmışlardır [26].
Ross ise bu kavramı işletmeyi operasyonları içinde yatay olarak ve tedarik zinciri ağının dışında dikey olarak etkileyen problemler ile baş etmek amacıyla kullanılan bir iş felsefesi olarak ifade etmiştir [27].
Azadeh ve Alem, bireysel ihtiyaçlara vurgu yapmışlardır. Firmanın kendi ihtiyaçları önemli bir faktör olarak göz önünde bulundurulmalıdır. Tedarik zinciri yönetimini tüm zincirin performansını artırmak için bir araya gelmiş bağımsız kurumların koordinasyonu” olarak tanımlamışlardır [28].
Stadtler, tedarik zincirindeki rekabetin artırılması gerektiğinden bahsetmiştir. Tedarik zinciri yönetimini bir tedarik zincirinde yer alan organizasyonel birimlerin birleştirilmesi ve tedarik zinciri rekabetinin bütün halinde arttırılması, bilgi, malzeme ve finansal akışların müşteri taleplerinin karşılanması amacıyla eş zamanlı yürütülmesi şeklinde tanımlamıştır [29].
2.3.2. Tedarik Zinciri Yönetiminin Tarihsel Gelişimi
1980’li yıllarda potansiyel fayda ve kayıp kavramlarının tartışılması sonucu tedarik zinciri yönetiminin ortaya çıktığı bilinmektedir. 1982 yılında Oliver ve Webber satın alma, üretim, satış ve dağıtım gibi içinde malzeme ve bilgi akışı bulunan faaliyetlerin entegrasyonunun işletmeye sağlayacağı potansiyel faydayı araştırmışlardır. Tedarik zincirinin ise Booz Allen Hamilton firmasında çalışan ve lojistik danışmanı olan Oliver ve Webber tarafından literatüre kazandırıldığı bilinmektedir. Ayrıca Oliver tedarik zinciri ve tedarik zinciri yönetimi terimlerini bir araya getirmesi ile ünlüdür [30].
Toyota’nın kendi tedarikçilerini yönetme isteği ve bu amaçla bir sistem oluşturması sonucu tedarik zinciri yönetiminin ortaya çıktığı da bilinmektedir [31]. Tedarik zinciri yönetiminin müşterilerin taleplerinin değişmesi sonucu pazardaki kısa ürün ömrü, müşterilerin kaliteli ürün ihtiyaçlarının artması, maliyet yönetiminin önem
kazanması, teknolojinin hızla gelişmesi ve rekabetin artması ile kendiliğinden oluştuğu söylenebilir.
2.3.3. Tedarik Zinciri Yönetiminin Üyeleri
Tedarik zinciri yönetiminin ana üyeleri olan tedarikçi, ürün veya hizmet üreten kuruluş, tüketici ve dağıtıcıdan oluşmaktadır ve aşağıdaki gibi açıklanabilir.
• Tedarikçi: Bir işletmenin ana girdilerini oluşturan malzeme, materyalleri doğadan ya da bir işletmeden alarak işleyen, bunları hammadde veya yarı mamüle dönüştüren ve tedarik eden tedarik zincirinin ilk üyesidir.
• Fabrika: Tedarikçilerinden tedarik ettiği hammadde, yarı mamül veya bilgileri kullanarak işletme içinde üretim, kalite, arge gibi faaliyetlerle geliştirerek ürüne dönüştüren ve müşterilerine pazarlayan üyedir. Tedarik zincirinin merkezinde yer almaktadır.
• Dağıtıcı: Müşteri ile fabrika arasında bulunan malzeme veya ürün akışını sağlayan elemandır.
• Müşteri: İhtiyacı olan hizmet veya ürünleri talep eden, sipariş veren tedarik zincirinin son üyesidir.
2.3.4. Tedarik Zinciri Yönetiminin Süreçleri
Tedarik zinciri yönetimi faaliyetlerine bağlı olarak müşteri ilişkileri yönetimi, talep yönetimi, üretim yönetimi gibi farklı süreçlerden oluşmaktadır.
Cooper vd. tedarik zinciri yönetimi süreçlerini Şekil 2.4’teki gibi ifade etmiştir. Tedarikçi, üretici ve müşteriler ile bilgi akışının bulunduğu sistemde, ürün akışında arge, lojistik, satınalma, finans, pazarlama ve satış ve üretim faaliyetleri bulunmaktadır. Bu faaliyetler sonucu tedarik zinciri yönetiminin süreçleri de oluşmaktadır. Ürün akışı 2. Seviye tedarikçiden son kullanıcıya doğru ilerlemektedir.
Şekil 2.4. Tedarik zinciri yönetimi süreçleri [21].
2.3.5. Tedarik Zinciri Yönetiminin Amaçları
Tedarik zincirinin amaçları tedarik zinciri süreçlerinin en etkin ve doğru şekilde yürütülmesini sağlamaktır. Akanle ve Zhang, tedarik zincirinin amacının en az maliyetle ve doğru zamanda son kullanıcının taleplerini karşılamak olduğunu belirtmişlerdir. Tedarik zinciri yönetimi birçok amacın bulunduğu bir yapılandırma problemidir. Belli zaman aralığında, en iyi kalitede minimum maliyetle ve maksimum güvenirlikle esnek bir tedarik zinciri oluşturmak zincir üyelerinin ortak amacıdır [32].
Talep Yönetimi Sipariş İşlemleri
Üretim Akış Yönetimi
Ürün Geliştirme ve Ticarileştirme
Gelir Yönetimi Bilgi Akışı
Üretici
Müşteri Müşteri/ Son kullanıcı 1.seviye tedarikçi 2.seviye tedarikçi Ürün Akışı Lojistik Arge Satınalma Finans Üretim Pazarlama ve satış
Müşteri İlişkileri Yönetimi
Tedarikçi Ilişkileri Yönetimi Müşteri Hizmetleri Yönetimi
Shukla vd. maliyet performans indeksini göz önüne almışlardır. Tedarik zinciri yönetiminin amacını en yüksek değer yaratan ürün veya hizmetin rakiplere göre en düşük maliyet ile elde edilebilmesi için süreçlerin optimize edilmesi olarak ifade etmişlerdir [24].
Tedarik zinciri yönetimini etkili şekilde yönetebilmek için şirketler hedeflerine yönelik eylemler almalı ve performans kriterleri belirlemelidir. Bu performans kriterleri; hataların en aza indirilmesi, maliyet, pazar payı, teslimat süresi, ürün veya hizmetin kalitesi, ürün veya hizmetten elde edilen kar, esneklik, teknolojiye ve müşteri beklentilerine uyum, müşteri memnuniyet oranı olabilir. Bu kriterlere göre işletmeler yıllık planlarını oluşturmalıdırlar.