Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA)

Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA) ilk kez 1949 yılında güvenilirlik değerlendirme yöntemi olarak ABD ordusu tarafından kullanılmıştır. HTEA analizinin tarihi gelişimi Çizelge 3.1’de gösterilmiştir [198]. Bowles vd. ise ilk kez 1960’lı yıllarda mühendisler tarafından geliştirildiğini ifade etmiştir. Havacılık sektöründe yapılan güvenilir uygulamalarda tasarım metodolojisi ve risk analiz metodu olarak kullanılmıştır [199].

Çizelge 3.1. HTEA analizinin tarihçesi [198].

Yıl Kullanım Alanı

1949 ABD Ordusu tarafından bir güvenilirlik değerlendirme tekniği olarak _{geliştirildi (MIL-P-1629)}

1960-1965 NASA’nın Ayın Yüzeyine İnsan İndirme Projesinde (APOLLO) kullanıldı

1970-1975 Amerika’da havacılık ve uçak sanayiinde kullanıldı.

1975 Japonya’da NEC firmasında ilk endüstriyel uygulamalar başladı.

1980 Ford Motor Company uygulamaya başladı ve tüm yan sanayilerinden HTEA _{uygulamasını talep etti.}

Stamatis’e göre HTEA sistem, tasarım, süreç veya hizmet kaynaklı daha önceden bilinen veya potansiyel hataların müşteriye ulaşmadan tanımlanmasını,

belirlenmesini ve azaltılmasını sağlayan mühendislik yöntemidir [200]. HTEA bir ürünün tasarım aşamasından başlayıp, ürünün yaşam eğrisi boyunca devam edebilir.

HTEA analizi hizmet veya ürününün müşteriye ulaşmasına kadar geçen süreçte oluşabilecek hataların ve risklerin tespit edilmesi, değerlendirilmesi ve risklerin en aza indirilmesi için kullanılan bir yöntemdir. HTEA’nın amacı ürün veya süreçteki hataları ortaya çıkmadan önlemek için gerekli aksiyonların alınmasıdır. Yöntem birçok alanda kullanılmaktadır. Potansiyel hataları, hataların etkilerini, nedenlerini ve hataların önceliğini belirler, Analiz rekabet avantajını ve müşteri memnuniyetini artırmaktadır. Başarısızlıklardan ve risklerden oluşan maliyetleri azaltır, firmanın daha esnek ve çevik olmasını sağlar. Yöntemin avantajı, bir işletmede farklı birimlerden katılım olmasıyla, katılımcıların belirlenerek sistematik şekilde ilerlenmesidir. Farklı departmanlardan, farklı deneyim sahibi kişilerin katılımı çalışmanın farklı açılardan değerlendirilmesi imkânı sağlayacaktır. Hataların belirlenebilmesi için uzmanların katılımına ve tecrübelerine ihtiyaç bulunmaktadır.

HTEA bir risk analizi yöntemi olarak yaygın şekilde kullanılmıştır, diğer risk değerlendirme araçlarından farkı, riskler oluşmadan bu hataları belirlemek ve bunlara önlem almaktır. Hataların problemler oluşmadan tespit edilmesi büyük önem taşımaktadır. Hatalar önem derecesine göre sıralanmakta ve önem derecesi yüksek olanlardan başlanarak önleyici aksiyonlar hayata geçirilmektedir. HTEA analizi, risk yönetimi aşamalarının tümünü içermektedir. Analizde hatalar tanımlanmakta, ölçülmekte, değerlendirilmekte ve iyileştirmeleri yapılmaktadır. Analizin belirli aralıklarla güncel kalması da sağlanmalıdır.

HTEA analizinde tespit edilen hataların risk öncelik sayısı (RÖS) aşağıdaki gibi hesaplanır. Genellikle olasılık, şiddet ve tespit edilebilirlik değerleri 1-10 arasında değer alırlar. RÖS değeri ise 1-1000 arasında değişkenlik gösterir. Analizin amacı RÖS değerini 1’e mümkün olduğunca çekmek ve önleyici faaliyetler almaktır.

Şiddet: Hataların etkilerini, sonuçlarını değerlendiren bir ölçektir. Olasılık: Bir hatanın oluşma olasılığıdır.

Tespit edilebilirlik: Hatanın sürecinin sonuna gelmeden veya müşteri ulaşmadan

fark edilmesi olasılığıdır.

RÖS = O (Hatanın oluşma olasılığı) * Ş (Hatanın oluşturacağı şiddet) * T (Hatanın

tespit edilmesindeki zorluk)

HTEA analizinde uygulanan adımlar süreç akış şeması ile Şekil 3.2’de verilmiştir.

Şekil 3.2. HTEA analizinin süreç akışı [201]. Her hata türünün nedeninin belirlenmesi

Düzenleme

Düzeltici faaliyetin önerilmesi Düzeltme

gerekli mi?

Risk öncelik sayısının hesaplanması Saptanabilirlik derecesinin belirlenmesi Olasılık

derecesinin hesaplanması

Mevcut kontrol sürecinin listelenmesi Şiddet derecesinin

bulunması Her hata türünün etkisinin belirlenmesi

Parça ve süreç fonksiyonlarına ilişkin verilerin toplanması

Düzenleme verileri

E

H

HTEA Raporu Potansiyel hata türlerinin belirlenmesi

HTEA yönteminin dezavantajları da bulunmaktadır. Şiddet, olasılık ve tespit edilebilirlik değerlerinin çarpımı sonucu RÖS değeri düşük olan bir hata ile yüksek olan bir hata eşit değerlendirilmektedir. Bu şekilde şiddeti yüksek olan hatalar gözden kaçabilmektedir. Şiddet, olasılık ve tespit edilebilirlik değerleri sözel olarak değerlendirildiğinden katılımcılara göre değişebilmektedir. Katılımcılara tecrübe veya yeteneklerine göre ağırlık verilmemesi eksiklik olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca risk faktörlerinin göreceli olan ağırlıklarının belirsizliği ve hata türlerinin çeşitliliği de eleştirilmektedir.

HTEA çalışmaları birçok endüstride uygulanmıştır. Ürün tasarımı, üretim, planlama, lojistik, montaj süreçleri, finansal risklerin izlenmesi, hizmet kalitesinin değerlendirilmesi, sürdürülebilirlik ve bozulma risklerinin analizi, tedarikçi seçimi gibi alanlarda imalat ve tedarik süreçlerinin iyileştirilmesi için uygulanmıştır.

HTEA analizi uygulandıkları alanlara göre aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır. Bu analizler kısaca anlatılacaktır.

• Süreç HTEA • Tasarım HTEA • Sistem HTEA • Servis HTEA

3.1.1.1. Süreç HTEA Analizi

Süreç HTEA uygulama alanına göre bir süreçteki mevcut ya da sonradan gelişebilecek hataları tespit etmek ve değerlendirmek için kullanılmaktadır. Analiz ile sürecin güvenliği ve etkinliği ölçülmekte, hataların büyük sonuçlara sebebiyet vermeden önlenmesi sağlanmaktadır.

Elevli, süreç HTEA’nın genelde üretim ve montaj süreçlerindeki eksiklerden doğan hataları azalmak veya ortadan kaldırmak için uygulandığını belirtmiştir [198].

Akın da süreç HTEA’nın daha çok üretim ve montaj sürecindeki kritik hataları belirmek, düzeltici aksiyonların önceliklerini belirlemek ve kontrol planı oluşturmak için uygulandığını ifade etmiştir [202].

Süreç HTEA işletmenin kalite kontrol, talep planlama, üretim planlama, kalite iyileştirme süreçlerinde de uygulanabilmektedir.

Baykasoğlu vd. Süreç HTEA’nın, başlangıç ve tanımlama, analiz ve değerlendirme ve karar aşaması olmak üzere üç adımdan oluştuğunu belirtmiştir. Başlangıç ve tanımlama adımında, HTEA ekibi kurularak süreç tanımlanmaktadır. Analiz ve değerlendirme adımında, hata türleri ve hata türlerinin kriterlere göre puanları bulunmaktadır. Üçüncü adımda ise, risk öncelik puanına göre hata türleri sıralanarak önleyici eylemler belirlenmektedir [203].

3.1.1.2. Tasarım HTEA Analizi

Tasarım HTEA bazı çalışmalarda ürün HTEA olarak da yer almaktadır. Üretim gerçekleşmeden, ürünlerin tasarım ve prototip aşamasında hataların analiz edilmesini ve düzeltici faaliyetler ile önlenmesini kapsamaktadır.

Teng vd.’ne göre tasarım HTEA tasarım bitmeden doğru malzemenin kullanılıp kullanılmadığının ve müşteri taleplerinin kontrol edilmesini, kanunî gerekliliklerinin yerine getirilmesini amaçlamaktadır. [201]

3.1.1.3. Servis HTEA Analizi

Servis veya hizmet HTEA, hizmet faaliyetlerindeki hataların ve müşteri şikâyetlerinin analiz edilerek sürecin iyileştirmesini sağlamaktadır. Hizmetlerde kaçınılmaz hatalar bulunabilmektedir. Analizin amacı hizmetin müşteriye ulaşmadan bu hataların önlenmesi veya etkilerinin azaltılmasıdır.

Elevli, ilk servis öncesinde bilinen veya tahmin edilen hataları önlemleri ile beraber ortaya çıkaran yöntem olarak tanımlamaktadır [198].

Müşterinin talep ettiği zamanda, doğru miktarda ve kaliteli olarak hizmet sunulması önem taşımaktadır. Servis HTEA’nın da bu süreçlerdeki müşteri memnuniyetsizliklerine yol açan hata türlerinin belirlenmesinde rolü yüksektir, analiz ile müşterilerin beklentilerinin daha iyi hizmet seviyesinde karşılanması sağlanmaktadır.

3.1.1.4. Sistem HTEA Analizi

Sistem HTEA işletmedeki sistemleri ve bunların da alt sistemlerini analiz etmek için kullanılmaktadır. Sistemsel eksikliklerden kaynaklanan sistemi oluşturan kavramların potansiyel hatalarını tanımlamayı ve analiz etmeyi kolaylaştırmaktadır. Sistem HTEA sonucu hedeflere ulaşabilmek için nitel ve nicel tasarımların yapılması ve sistemsel hataların en aza indirilmesi beklenmektedir.

Breeing ve Kunz, sistem HTEA’nın, bir ürün ile bu ürünün sisteme uyumu arasındaki ilişkiyi incelediğini belirtmiştir. Sistem HTEA bazı çalışmalarda kavram HTEA şeklinde de yer almaktadır. Sistem HTEA, ürünün daha çok kavram aşamasında ve tasarım aşamasında uygulanmaktadır [204].

Baykasoğlu vd. HTEA analizi sonucunda tasarım ve kavramların ön aşamalarında sistem ve alt sistemlerin analiz edildiğini, eksikliklerin bulunduğunu, sistemin hedeflenen fonksiyonlarındaki potansiyel hata türlerinin tespit edildiğini belirtmiştir [203].