Eser ve Teşkilatların İnşası

Sultan III. Selim’in kahramanlık övgüsü ile başlayıp onun ordu için yaptırdığı Levend Çiftliği’nde yapılan bir kışlaya tarih düşürülmesi ile sonlandırılan bu şiir, 19 beyitten müteşekkildir. Bu kışla, askerlerin tüfek talimi yapmaları üzere kurulmuş olan bir tüfek fabrikasıdır. Şair, manzumesinde tarih beytine geçmeden evvel, mahlasını da zikrederek düşürdüğü tarih hakkında bilgilendirme yapmaktan geri durmaz. Her iki beyitte de birer tarih olduğu zikredildikten sonra kışlanın yapılışına, tüm harflerin hesaba katıldığı tam tarih düşürülür:

Levend ç ftl g meş - c h da enseb c

اج بسنا هداهج قشم ىكلتفج دنول

1208/1794

Bu cünde v c b d yapdı şeh bu meşt yı (T. 1/19)

ىياتشم وب هش ىدباي يديا بجاو هدنج وب

1208/1794

“Târîh-i tobhâne-i nev-bünyâd” başlığı altında yer alan bir diğer manzume, 33 beyitten müştemildir. Bu manzumede, III. Selim tarafından yeni makinelerin ithali ile modernleştirilen Tophane-i Âmire’ye tarih düşürülmüştür. Şair, âdeti olduğu üzere ilk olarak devrin padişahı

74

III. Selim’in övgüsü ile şiire giriş yapar. Daha sonra sözü onun yeniden inşa ettirdiği tophaneye getirir ve 30. beyite kadar sürecek olan tophane medhiyelerine başlar. Akabinde ise padişahın hükümdarlığının bâkî olması için dua edilir ve manzumeyi hitama erdirecek olan son beyitte, ikinci mısradaki bütün harflerin hesaba katılarak oluşturulduğu tam tarih düşürülür:

Söz olmaz resm ne t r g b şte amdull

Bu nev ob nede ad-ç k oldu zehre-i aᶜd (T. 2/33)

د هناخبوط ون وب

ادعا هرهز ىدلوا كاچ دص ه

Bilindiği üzere III. Selim, askerî alanda ıslahatlar yaparken daha önce var olan kışlaları yıktırıp yerlerine öncelikle Topçu sonrasında da Top Arabacıları kışlalarını yaptırmıştır. Dolayısıyla Tophane inşası için düşülen tarihten sonra bu manzume ile de Top Arabacıları kışlasının inşasına tarih düşürülmüştür. Toplamda 9 beyitten oluşan bu şiire, III. Selim’in övgüsü ile başlanmıştır. Daha sonra söz, kışlaların yapımına getirilerek askerlerin bir lütuf ile buralara yerleştirilmesinden, Topçu Kışlasına yakın olması arzusu ile de Arabacılar Kışlasının inşa edildiğinden bahsedilmiştir. Beyit sayısı az olmasına rağmen, padişaha dua esirgenmemiş ve 8. beyitte yeni inşa edilen top arabaları ile tüm düşmanları avlaması için dua edilmiştir.

Bu kem l- üsn ü beh le sene- t mı bey n eder ᶜArabac y na müb rek bu ced d dergeh- d l-f r b (T. 3/9)

هبرع

هنايج

ىكرابم

وب

ديدج

بيرفلدهكرد

III. Selim’in tarih düşürülen ıslahatlarından bir diğeri ise Humbaracılar için kurulan yeni kışlanın tarihidir. Humbaracı, topçu yerine kullanılan bir tabir olup bu dergâhın mensupları havan topları ile bir çeşit mermi olan humbara attıkları için bu adı almışlardır.118

Humbaracılar için yapılmış olan dergâha övgü yapıp tarih düşürmek maksadı ile kaleme alınmış bu manzume 27 beyitten müteşekkildir. III. Selim’in askerî alandaki başarılarına, diğer devletleri kendisine nasıl itaat ettirdiğine, yegâne amacının cihat için hazırlık yapmak olduğuna dair bir giriş yapılarak söz, Humbaracılar için yapılan kışlaya getirilmiştir. Bilindiği

118

Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, (İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971), s. 854.

75

üzere klasik Türk şairleri nezdinde bir medhiye söz konusu ise mübalağa sanatı ile sınırlar aşıldığında övgünün daha kıymetli olduğu inancı mevcuttur. Hamdullâh Efendi de kışlanın övgüsünü yaparken kışla karşısında feleğin kıskançlıktan belinin kırıldığı, Atlas çadırının dahi zirvesine isabet edecek humbaraların atıldığı gibi mübalağalara başvursa da bu kışlanın hakikat işlevini de göz ardı etmediği dikkat çekmektedir. Öyle ki III. Selim’in bu kışlayı yapmaktaki amacının, humbaracılara teknik bilgileri öğretmek olduğu ve padişahın bu şekilde ihsanda bulunup şevklendirmesi ile de askerlerin tembelliği bırakıp daha çevik oldukları gibi bilgilere ulaşılmaktadır. Medhiye beyitlerinden sonra da 20. beyit ile beraber padişahın yaptıklarına karşı duadan başka bir şey yapılamayacağı dile getirilerek duaya başlanır. En son beyitte de her iki mısradaki noktasız harflerin toplamı ile 1208 tarihinin elde edildiği mühmel tarih düşürülmüştür.

Dergeh- umbaradan aldı f t l aᶜd

ادعا ىليتف ىدلا ند هربمخ هكرد

Bu aba patlayaca dır ser- düşmende bel (T. 4/27)

ىلب هدنمشد رس ردقج هيلتاپ قبق وب

1208/1794

Levend Çiftliği, Tophane-i Âmire, Arabacılar ve Humbaracılar Kışlaları’ndan sonra Hamdullâh Efendi, III. Selim’in yeniden inşa ettiği Lağımcılar Dergâhına da tarih düşürmüştür. Kaleleri düşürmek ve düşman cihetine zarar vermek amacıyla lağım yapıp düşman tarafından gelecek saldırıları köreltmek vazifesiyle yükümlü bulunanlara lağımcı denmektedir.119 Bunlar için inşa edilen kışlaya da Lağımcılar Kışlası denmiştir. Hamdullâh Efendi de bu kışla için 20 beyitten oluşan bu tarih manzumesini kaleme alarak hem III. Selim’in kahramanlığının hem de onun inşa ettirdiği Lağımcılar Kışlasının övgüsünü yapmıştır. Kışlanın medhi yapılırken hakikat ve mecazın birbirine karıştırılarak verildiği ifadelere rastlanmaktadır. Öyle ki lağımcıların tam olarak ne iş yaptıklarını Hamdullâh Efendi şu mısralarla dile getirmektedir:

u ço oyma la eyler yemleme k m bunları k rı Değ ld r baş a ll ayd-ı m ş-ı h ş-ı aᶜd dır (T.5/15)

Suyu çok koyarak tuzağa düşürürler. Bunların işi düşmanların akıl faresini avlamaktan başka bir şey değildir.

76

Buradan, düşmanları tuzağa düşürürken sanki lağımlarda yaşayan fareleri yakalar gibi suyu çok koyarak avladıkları anlaşılmaktadır. Nitekim düşman cephesinin tünel kazılarak kuşatılması, lağım farelerinin haddinden fazla suya karşı boğulmalarına teşbih edilerek anlatılmış ve düşman adeta fareye benzetilmiştir.

Lağımcıların medhinin bahis konusu edildiği bu beyitlerden sonra da padişaha dua edilerek Lağımcılar Dergâhının büyük bir düzen içerisinde tanzim edilmesine, yalnızca noktalı harflerin hesaba katıldığı mücevher tarih ile tarih düşürülmüştür:

Mücevher arf le t r n ml etd amdull h

La ımcı dergeh a an ᶜaceb ar -ı felek-s dır (T. 5/20)

رداسكلف حرط بجع اقح ىهكرد ىجمغل

1208/1794

Sultan III. Selim’in kalfası Naz Perver Kadın’ın yaptırdığı sıbyan mektebine tarih düşürme maksadı ile yazılan manzume, 9 beyitten müteşekkildir. Devrin padişahı III. Selim’in övgüsü ile başlanılmış olup iyilikler ve güzelliklerin anası Naz Perver Kadın gibi birini kendisine kalfa yapmasının bahsi ile asıl konuya girizgâh yapılmıştır. Daha sonra da kalfanın, genç ihtiyar herkesin ona müptela olduğu, çocukların oyunlarından, anne babalarından feragat ederek oraya gittikleri ihtişamlı bir mektep inşa ettiği zikredilmiştir. Son olarak da hayır duası edilip tüm harflerin hesaba katılarak elde edilen 1206 tarihine “birle dedi” ifadesinden hareketle bir sayısının eklenmesiyle elde edilen tamiyeli tarih düşürülmüştür:

Her gören ta s n b rle ded t r n onu

N z Perver adın’ı b l vü d l-c mekteb (T. 27/9)

لد و لااب كنيداقرورپ زان

ىبتكم وج

Naz Perver Kadın’ın inşa ettiği çeşmeye düşürülen bir diğer tarih manzumesinde ise onun ilk olarak III. Selim’in dadısı iken şimdi de devran padişahının kalfası olduğu dile getirilmektedir. 9 beyiti müştemil olan bu manzumeye doğrudan Naz Perver Kadın’ın övgüsü ile başlanmıştır. Kalfanın aklı ve fikrinin ahiret azığı kazanmak olduğundan hayır ile yâd edilmek için abıhayat suyunu dahi utandıracak bir çeşme inşa ettirdiğinden dem vurulmuştur. Tarih beytinden evvel de bu beytin berrak suya yansıyıp resmedilmesinden sonra çeşmenin

77

tamamlanma tarihinin yüz gösterdiği zikredilip düşürülen tarihte tamiyeli bir ifadenin olduğuna dikkat çekilmiştir.120

uyu Kevs er-veş em -fers le [ü] oş-güv r

راوكشوخ ذيذل اسرف امظ شورثوك ىيوص

zene usta ne aᶜl ıldı b r çeşme b n (T. 28/9)

انب همشچرب ىدليق لاعا هن هتسوا هنزاخ

1207/1792