Tasarım Odaklı Düşünme (TOD) Rubriği

Deney grubundaki öğrencilerin tasarım odaklı düşünme süreçlerine yönelik durum deneysel işlem sırasında öğrencilerin doldurduğu tasarım odaklı düşünme çalışma kâğıtları, fikir ürettikleri not kâğıtları ile bu süreçte ortaya çıkan materyallerin incelenmesiyle ortaya konulmuştur.

Tasarım odaklı düşünme süreci belirlenen konuda kullanıcının ihtiyaçlarının belirlenmesi ile başlar. Kullanıcı ihtiyaçları, gözlemler ve görüşmeler yoluyla belirlenir. Öğrenciler oluşturdukları görüşme sorularını kullanıcıya yöneltir ve bu sırada notlar alırlar. Görüşme bitiminde empati haritası doldurulur. Empati ile başlayan tasarım odaklı düşünme süreci tanımlama/bakış açısı geliştirme aşaması ile devam eder. Bu aşamada öğrenciler kullanıcı ihtiyaçlarını dikkate alarak Bakış Açısı Geliştirme (BAG) cümleleri kurarlar. Bu şekilde yapılan görüşmelerden elde edilen bilgilerden yola çıkılarak bir senteze ulaşılır. Öğrenciler BAG cümleleri yazdıktan sonra, bu cümlelerde ortaya çıkan ihtiyacı karşılamaya yönelik olarak beyin fırtınası yaparlar. Beyin fırtınası ile üretilen fikirlerden grup oylaması ile bir fikir seçilir ve bu fikir prototiplenir. Prototip kullanıcıya kullandırılır ve kullanıcı dönütlerine göre tasarıma son hali verilir. Tasarım odaklı düşünme sürecinde öğrencilerin oluşturdukları empati haritası, bakış açısı geliştirme ve kullanıcı dönütleri çalışma kağıtları, fikir üretme aşamasında kullanılan not kağıtları ile tasarım odaklı düşünme süreci sonunda ortaya çıkan materyaller tasarım odaklı düşünme rubriği kullanılarak

114

incelenmiştir. Bu nedenle, araştırmacı tarafından rubrik (dereceli puanlama anahtarı) geliştirilmiştir. Rubrikler, öğrencilerin performanslarını değerlendirmek için ölçütleri ve performans düzeylerini içeren bir ölçme ve öğrenme aracıdır (Andrade, 2001, 2005).

Tasarım odaklı düşünme rubriğinin geliştirilmesi için öncelikle öğretim tasarımında yer alan tasarım odaklı düşünme projelerindeki performans görevleri gözden geçirilmiştir. Öğretim tasarımında yer alan her bir modül sonunda, o modülle ilişkili, öğrencilerin ilgisini çekebilecek, öğrencilerin günlük yaşamla bağlantı kurmasını ve etkinliğe katılımını sağlayabilecek performans görevlerine yer verilmiştir. Performans görevleri öğrencilerin bilgi-işlemsel düşünme becerisi ile yaratıcı düşünme becerisini ortaya çıkaracak birer tasarım odaklı düşünme görevi olarak tanımlanmıştır. Ayrıca, performans görevlerinin ortaokul öğrencilerinin yaş düzeyine ve Türkçe dil kurallarına uygunluğu da öğretmen görüşü alınarak incelenmiştir. Öğretim tasarımında yer alan tasarım odaklı düşünme görevleri şu şekildedir.

1.TOD Görevi: bilgisayar oyunu oynama deneyimini yeniden tasarlamak 2.TOD Görevi: sağlıklı beslenme deneyimini yeninden tasarlamak

3.TOD Görevi: su kullanma deneyimini yeninden tasarlamak

4.TOD Görevi: güven içinde yaşama deneyimini yeninden tasarlamak

5.TOD Görevi: fen ve teknoloji dersinde yaşanılan öğrenme deneyimini yeniden tasarlamak

Tasarım odaklı düşünme görevleri gözden geçirildikten sonra rubrik geliştirilme sürecinde Andrade (2000) ve Mertler’in (2001) önerdiği şu aşamalardan yararlanılmıştır:

1. Performansı belirlemede kullanılacak ölçütlerin belirlenmesi: Beş farklı performans görevi sonucunda elde edilen tasarım odaklı düşünme çalışma kâğıtları, not kâğıtları ve prototiplerin değerlendirilmesinde kullanılacak rubrik için 5 ölçüt belirlenmiştir. Her bir ölçüt tasarım odaklı düşünme sürecinin ayrı bir basamağına (empati, tanımlama/bakış açısı geliştirme, fikir üretme, prototipleme, test etme) odaklanmaktadır.

115

2. Rubriğin türüne karar verilmesi: TOD rubriğinin türüne karar verilirken değerlendirmenin amacı dikkate alınmıştır. Öğrencilerin sadece TOD süreci sonundaki ürünlerini değil, performans görevlerini gerçekleştirirken deneyimlediği TOD basamaklarındaki becerileri kazanıp kazanmadıkları değerlendirilmek istendiğinden analitik rubrik geliştirilmiştir.

3. Performans düzeylerinin belirlenmesi ve düzey tanımlarının yapılması: Performansı en zayıf düzeyde gösteren öğrenci 1 puan, en yüksek düzeyde (tam olarak) gösteren öğrenci ise 4 puan alacak şekilde en zayıftan en yetkine doğru performans düzeyleri belirlenmiştir.

4. Uzman görüşünün alınması: Öğretim tasarımının pilot uygulamasına katılan 8 öğrencinin ve tasarım odaklı düşünme konusunda çalışmakta olan 2 uzmanın ve 1 öğretmenin görüşleri alınarak TOD rubriğine nihai hali verilmiştir.

Tasarım odaklı düşünme rubriğinin son hali Ek 3’de sunulmuştur.

Andrade (2005), rubriklerin farklı insanlar tarafından uygulandığında benzer sonuçlar vererek güvenirlik testini geçmesi gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca, öğrencilerin rubriklerden aldığı puanların cinsiyet, ırk, etnik köken veya sosyoekonomik statü ile çok fazla ilgili olup olmadığının kontrol edilerek eşitlik sorunları ele alınmalıdır (Andrade, 2005).

Öğretim tasarımının uygulanması sürecinde öğrencilere beş tasarım odaklı düşünme görevi verilmiştir. Öğrenciler tasarım odaklı düşünme görevlerini gerçekleştirmek için 5’er kişilik 5 grup halinde çalışmıştır. Bu görevler sonucunda elde edilen tasarım odaklı düşünme çalışma kâğıtları, not kâğıtları ve prototipler tasarım odaklı düşünme rubriği kullanılarak 2 eğitmen tarafından puanlanmıştır. Puanlayıcılar arasındaki uyum için SPSS 22 yazılımı yardımıyla intra-class korelasyon katsayısı (ICC) hesaplanmıştır ve bu değer .825 olarak bulunmuştur. ICC’nin, 0.5’in altında olması “zayıf”, 0.5 ile 0.75 arasında olması “orta”, 0.75 ile 0.90 arasında olması “iyi” ve 0.90’dan yüksek olması mükemmel güvenilirliğin göstergesidir (Koo ve Li, 2016; s.158). Bu durumda, tasarım odaklı düşünme rubriğinin puanlayıcıları arasında iyi düzeyde uyum olduğu söylenebilir.

116

Öğrencilerin rubriklerden aldığı puanların cinsiyet, sosyoekonomik statü vb. özellikler ile ilgili olup olmadığını kontrol etmek için pilot uygulamaya katılan 8 öğrenciye cinsiyet, gelir düzeyi, okul türü vb. bilgilerinin yer aldığı kişisel bilgi formu verilmiştir. Kişisel bilgi formlarındaki bilgiler göz önünde bulundurularak tasarım odaklı düşünme rubrikleri incelenmiştir. Pilot uygulamaya katılan araştırmacının gözlemleri (araştırmacı uzun süredir ilgili öğrencilerin derslerine girmektedir) ve öğrencileri bilgileri birlikte değerlendirildiğinde eşitlik sorunlarıyla ilgili bir durumun puanlama sonuçlarına yansımadığı söylenebilir.