memûr olduğu mevâddın sûret-i tesvîyesi hakkında hâsıl olan netâyici muhtevi müşârünileyhden alınan seksen yedi numaralı telgrafnâmeye cevâben mesbûk olan işʻâr üzerine bazı ifâdeyi hâvî bu kere ahz olunan 28 Nisan sene 85 tarihli ve yüz bir numaralı telgrafnâme cevâbının tercümesi leffen takdîm kılındı. Mütâlaasından maʻlûm- ı âlî buyrulacağı vecihle paşa-yı müşârünileyhin taʻlîmâtının birinci maddesi Mısır üzerindeki hukûk-ı hükümrân-ı hazret-i padişâhinin teʼyîd-i muhâfazası kaziyyesi olup müşârünileyh 9 Mart sene 885 tarihli telgrafnâmesinde bu maddenin tedkik ve tezekküründe faʻâliyetce bir fâide göremediğini bildirmiş ve 17 Nisan sene 85 tarihli telgrafında dahi hukûk-ı hükümrân-ı cenâb-ı padişahîye ve bundan münbais mevâdd-ı sâireye iʻtirâz olunmadığı işʻâr eylemiş olduğu hâlde 27 Nisan sene 885 tarihli telgrafnâmesinde bu maddenin Saltanat-ı Seniyye ile Londra Kabinetosu beyninde cereyân eden mükâlemât ve muhâberâta esâs ittihâz kılındığını beyân etmektedir. Taʻlîmâtın İngiliz işgal-i askeriyyesi masârifine dâir olan üçüncü maddesinin iʼtilâfa dâhil olduğunu ve âhiren Lord Granvill’den vukuʻ bulan suâle bu bâbda hiçbir mülâhaza beyân edemeyeceği cevâbı verildiği beyân olunur ve Mısır’ın heyet-i müdâfaa-i mâliyyesine taraf-ı Devlet-i Âliyye’den dahi bir memûr taʻyîni ve Hidiv Mısır’ın istikrâz akd etmesinden fâide ahvâl-i âhireden tahdîs eden masârifi ve düyûn-ı gayr-i muntazame-i Mısriye’yi tesvîye için bir defʻalık istikrâz akdine meʻzûn olmasını hâvî olan üçüncü ve on beşinci maddeleri hakkında paşa-yı müşârünileyh muhâberât-ı câri-i sâbıkaya mürâcaat etmekte olup umûr-ı mâliyye-i Mısriyye’yi tedkik zımnında ileride teşkîl edecek taraf-ı Devlet-i Âliyye’den dahi memûr taʻyîn olacağı müşârünileyhin işʻârât-ı mesbûkası cümlesinden olduğu gibi müşârünileyh 19 Nisan
sene 96 tarihli fermân-ı âlînin ibkaʼ ve karîben akd olunacak istikrâzın bâ-fermân-ı âlî tasdîk olunacağı ve baʻde-mâ istikrâz akdinin taht-ı mennûinde tutulacağını mukaddemâ işʻâr etmiş ise de geçen de beyne’d-düvel yapılan mukavelenâmede istikrâz-ı cedîdin Hükûmet-i Seniyye’nin ruhsatıyla akd olunacağı fıkrası münderic olup fermân-ı âlî-i mezkûrun ibkaʼsına ve baʻde-mâ istikrâz akdinin memnûâtına dâir kayd ve serâhat yoktur. Süveyş Kanalı’na dâir olan dokuzuncu maddenin iʼtilâf hâricinde kalacağı cümle-i işʻârdan olarak vâkıa bu husûs Paris’teki komisyon marifetiyle der-dest-i tedkik bulunmuştur. Mehâkim-i muhtelit-i Mısriyye’nin temdîd-i müddeti ve kavânîn-i Mısriyye’nin kavânîn-i Devlet-i Âliyye ile mutabakat ve müşâbehatı ve bâ-îrâde-i seniyye tasdîk husûslarına munzaman olan yedinci ve sekizinci maddeleri için muhâberât-ı câriye dermiyân olunuyor. Bu maddelerde paşa-yı müşarüniley seksen yedi numaralı telgrafnâmesi ile işʻâr eylediği fermân-ı hümâyûn müsveddesine mürâcaat etmiş ise de bu iki maddede istihsâl-i matlûb olan maksâd Devlet-i Âliyye’nin kavânîn-i adlîyesince ittihâd ve müşâbehet husûlunden ibâret iken fermân-ı hümâyûn müsveddesi Hidiv hazretlerine tanzîm-i kavânîn husûsunda salâhiyyet-i mutlaka iʻtâ etmekte olduğundan 20 Nisan sene 85 tarihli telgrafnâme ile müşârünileyhden îzahat istenildiği hâlde cevâben ve diğer tezkire-i çâkeri ile ve takdîm olunan 28 Nisan sene 85 tarihli telgrafnâmede maʻlûmât ve tafsîlât-ı lâzıme ve kâfî görülmemiştir. Paşa-yı müşârünileyh Mısır ordusunun tensîkini şâmil Lord Granvill’e verdiği lâyıhada Hükûmet-i Seniyye’nin inde’l-îcâb Mısır’a asker ile (s. 66) müdahâle etmesine dâir olan fıkrada müşârünileyh Granvill esâsen müttefik ise de bunun şekîl ve sûretince tekrar tedkikat icrâsı iʻtikâdında olacağı ve Binaen aleyh baʻde-mâ da Hıttâ-i Mısriyye’nin emniyet-i mülkiyyesi hakkında hâsıl olacak iʼtilâf menûd idüğini cümle-i işʻârdan bulunduğu hâlde bu bâbda henüz bir karar ve netice hâsıl olamayarak müşârünileyh Granvill bu husûsda bir lâyıha hazırlamakta olduğu bildirmiş olmakla ol bâbda emr ü fermân
Asım
Belge No: 115
Hâriciye Nezâreti’ne 28 Nisan Sene 85 Tarihiyle Devletlü Hasan Fehmi Paşa Hazretlerinden Vârid Olan 101 Numaralı Telgrafnâme Tercümesi
taʻlîmâtımın birinci maddesi Hükûmet-i Seniyye ile Londra Kabinetosu beyninde cereyân eden mükâlemât ve muhâberâta esâs ittihâz kılındığı meâlinde idâre-i lisân eylemiştim. Binaen aleyh madde-i mezkûrenin iʼtilâf hâricinde kalacağı denilemez. Üçüncü madde iʼtilâf dâhilindedir. Buna dâir bir diyecek olup olmadığını âhiren Lord Granvill’den suâl ettiğimde müşârünileyh bu bâbda hiçbir mülâhaza beyân edemeyeceği cevâbını verdi. Altıncı ve on birinci maddelere gelince buna müteallik muhâberâta mürâcaat eyledim. Vâkıa dokuzuncu madde iʼtilâf hâricinde kaldı. Yedinci ve sekizinci maddeleri hakkında ayrıca telgrafnâmeler teâtî kılınacağını biliyorsunuz. Beyân eylediğiniz mübâyenete gelince Lord Granvill Hükûmet-i Seniyye’nin inde’l-îcâb Mısır’a askerle müdahâle meselesinde esâsen Bâb-ı Âlî ile müttefik ise de bunun için ittihâz olunacak şekîl ve sûretin tekrar tedkiki lâzım geldiği iʻtikâdındadır. Binaen aleyh bu madde Hıttâ-i Mısriyye’nin emniyet-i mülkiyyesine dâir hâsıl olacak iʼtilâfa menût ve mütevakkıfdır. Mösyö Pansfud’un gaybûbetiyle buhrân-ı hâzır teʼhîrât-ı vâkıaya sebebiyet vermiştir. Mâʻlûmunuz olduğu üzere Lord Granvill’e teblîğ olunan lâyıhada münderic mevâdd sekizden biri emniyet-i mülkiyyeye müteallik olup İngiltere zabitanı meselesi ikinci derecede bir mâhiyyeti hâiz olduğu cihetle madde-i mezkûre cevâbsız kalmıştır. Âhiren Lord Granvill ile bid-defʻât vukuʻ bulan müsâhebetimizde müşârünileyh husûs-ı mezkûre dâir hazırlamakta olduğu lâyıhanın bu günlerde bana teblîğ edeceğini teʼmîn eyledi. Lâyıha-i mezkûre mündericâtı hakkındaki hissiyata gelince bu lâyıhanın hukûk-ı hükümrân-ı hazret-i padişahî kaidesi üzerine kaleme alınacağını şimdiden beyân edebilirim. Buna dâir karîben îzahat ve tafsîlât-ı lâzıme iʻtâsına mukdedir olacağımı ümid ediyorum.
Belge No: 116
Fî 15 Receb Sene 302 ve Fî 18 Nisan Sene 301 Tarihli Hâriciye Tezkiresidir