Tarım Sektöründe Kredi İhtiyacının Nedenleri

İktisat literatürüne göre bir ekonomide yer alan ekonomik birimler normal koşullar altında mevcut gelirlerinin tamamına tüketime ayırmazlar, gelirlerinin bir bölümünü yatırım veya birikim amacıyla ayırırlar. Zira ekonomik birimlerin amaçları sadece günlük tüketim düzeylerini arttırmak değil belli bir doygunluk seviyesine ulaşılması ile birlikte yatırım ve sermaye birikimini de sağlamak olabilmektedir.

Bir ekonomini makro düzeyde gelişmesi ve belli hedeflerini gerçekleştirmesi tüketim faaliyetinin dışında yatırım ve sermaye birikim faaliyetlerininde gerçekleşmesine bağlıdır. Bu anlamda mevcut durumlar karşısında oluşabilecek sermaye yetersizliği beraberinde kredi ihtiyacınıda doğurmaktadır. Diğer bir ifadeyle, öz sermayesi yetersiz tarımsal işletmeler, işletmelerini büyütme ve yeni

88

İnan Hakkı, Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Yayınları, Tekirdağ, 2006, ss. 33-34.

yatırımlara girişmek için, hatta zaman zaman üretim faaliyetlerini sürdürebilmeleri için dış kaynağa gereksinim duymaktadırlar.

Genel olarak tarım sektöründe kredi ihtiyacı, tarımsal işletmelerin sermaye yapısı, üretim teknikleri, planlanan üretim yapısı ve şekli, işletmecinin bu konudaki uzmanlığı ve eğitimi ile tarımsal girdilerden yararlanma imkanları gibi faktörlerle alakalıdır. Bir anlamda bu faktörler, tarımsal işletmelerde kredi kullanımının başlıca nedenlerini belirlemektedir.89

Tarım sektöründe kredi ihtiyacını doğuran birçok değişken bulunmaktadır. Bu değişkenler kontrol edilebilen sebepleri ve kontrol edilemeyen sebepler olarak ikiye ayırmak mümkündür. Kontrol edilemeyen sebepler;

- Üretimin hava koşullarında bağlı olarak yapılan yatırım ile doğru orantılı olarak gerçekleşememesi, kuraklık, sel, aşırı sıcak ve soğuklar gibi doğa kaynaklı sebeplerden dolayı tarımsal işletmeler için dış finansman uygulamalarına ihtiyaç doğurmaktadır. Ayrıca bu tip risk ve belirsizlik durumlarının giderilebilmesi beraberinde tarımsal sigorta ürünlerin gelişmesinide desteklemektedir.

- Tarımsal üretimde ürün arzı piyasa koşullarının beklentisini her zaman karsılayabilmekte ve bu durumda tarımsal ürünlerin inelastik bir arz yapısına sahip olmalarını doğurmaktadır. Beraberinde ürün tüketiminin kısıtlı olması dolayısıyla talep elastikiyetini de azaltmaktadır. Bu sebeple tarım ürünleri fiyatlarında dönemler itibariyle ani düşüş ve yükselişler olabilmektedir. Bu gibi risk

89

Mehmet Bülbül, “Tarımsal İşletmelerin Finansmanı”, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara: 2006, ss.21–22.

durumlarının yönetilebilmesi ticaret borsa ve piyasalarının gelişimine bağlıdır.

- Sosyal ve konjontürel gelişmelere bağlı olarak savaş ve göç gibi insanların kontrol edemeyeceği zorunluluklar ortaya çıkabilmekte ve işletmelerde dış kaynak ihtiyacı doğrumaktadır.

- Sanayi ve finans sektöründe sürekli gelişen ve yeniliklere açık bir piyasa bulunmaktadır. Tarım sektöründe makinalasmanın yanı sıra küreselleşen dünya koşulları çerçevesinde pazara ulaşım ve yeniliklerin takibi oldukça önem arz etmektedir. Teknolojik gelişmeler gibi sebeplerden dolayı işletmeler artan maliyetlerini karşılayabilemekte zorlanabilmekte ve dış kaynak finansmanına ihtiyaç duyabilmektedir.

Yukarıda sırasıyla açıklanmaya çalışılan ve kontrol edilemeyen sebepler olarak adlandırabileceğimiz sebepler neticesinde tarımsal işletmelerde dış kaynak gereksinimi ve beraberinde kredi ihtiyacı ortaya çıkabilmektedir. Bu risk ve belirsizlik durumunun oluşabilecek olaylar karşısında işletme sermayesini tehlikeye sokacağı kesindir. Günümzüde bu risk ve belirsizlik durumunun yönetilmesi tarımsal sigortaların kullanımına bağlı olarak bir nebze engellenebilmektedir.

Ayrıca ürünlerin arz ve talebinde yaşanabilecek dengesizlikler neticesinde yine işletmelerde finansman ihtiyacı ortaya çıkabilmektedir. Bu belirsizliğin iyi yönetilebilmesi tarım ürünlerinin ticaretinin yapıldığı organize piyasaların gelişmesine bağlı olarak giderilebilmektedir.

Fakat tarımda finansman ihtiyacı sadece kontrol edilemeyen sebeplerden kaynaklanmamaktadır.90 Tarım iktisadi bir faaliyet alanı olmasının dışında bir yaşam biçimi özelliği de taşımaktadır. Tarımsal faaliyetler sonucunda üretilmesi amaçlanan ürünün elde edilmesine kadar geçen süre uzunluğu bazı durumlarda beraberinde tarımsal işletmeler için finansman ihtiyacınıda doğurmaktadır. Bu amaçla birden fazla ürüne sahip olan işletmeler üürünlerin üretim dönemlerinin farklı olması sebebiyle ürünlerin birbirlerini finanse etmesini sağlamakta veya dış kaynaklı finansman yoluna başvurmaktadırlar. Tarımsal işletmelerde kontrol edilebilen sebeplerden kaynaklanan finansman ihtiyacı ise 4 ana başlık altında toplayabiliriz.91

- Tarımsal işletmelerin küçük ve organizasyon yapılarının gelişmemiş olması işletmelerin gelişmesi ve büyümesine engel teşkil etmektedir.

- Pazarlama ve teknoloji maliyetlerinin sürekli değişken bir yapıda olması tarımsal işletmelerin bu yöntemleri takip ve tedarik etmesini zorlaştırmaktadır.

- Tarımsal işletmelerin zayıf sermaye yapısına sahip olması, başlangıç sermayesinin yüksek olması ve ürün hasadının belirli dönemlerde gerçekleşmesi sebebiyle yatırım devir hızının yavaş bir yapıda olması sebebiyle finansman ihtiyacı doğmaktadır.

- Miras paylaşımı ve bölünmeler nedeniyle, tarımsal işletmelerin büyümeleri ve sürekliliğe sahip olmalarının önünde büyük bir engel konumundadır. Tarımsal işletmerin büyüyememeleri beraberinde kredi ihtiyacını ve finansman sorunlarını da beraberinde getirmektedir.

90

Şükran Zeytinoğlu, Tarım Kesiminin Finansmanı ve Avrupa birliği İle Türkiyenin Karşılaştırılması, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli, 2002, s.116.

91

A.R.Karacan,Tarım İşletmelerinin Finansmanı ve Tarımsal Kredi, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No: 498, İzmir, 1991, ss.97-98.

Türkiye’de faaliyet gösteren tarımsal işletmelerde, yukarıda sıralanan sebepler neticesinde ortaya çıkan eksik sermaye unsurlarını ve bunların dağılımındaki dengesizliği gidermede kullanılan en önemli araçlardan birisi tarımsal krediler olarak karşımıza çıkmaktadır. Fakat tarım sektöründe genel olarak gelir düzeyinin arttırılamaması veya diğer düzenli sermaye oluşumunu engelleyen unsurlar, tarımsal kredilerden verimli ve etkin bir şekilde yararlanmayı zorlaştırmaktadır.92